مجله هفته/ درگذشت پدر پلورالیسم دینی

جان هاروود هیک متولد 1922 میلادی شهر اسکاربورو در ایالت یورکشایر انگلیس بود. تحصیلات ابتدایی خود را در کلیسای محلی انگلیکن فرا گرفت. او ابتدا برای تحصیل در رشته حقوق به دانشگاه هال رفت و پس از گذراندن مدتی از خدمت سربازی برای تحصیل فلسفه به دانشگاه ادینبورگ رفت. پس از آن از دانشگاه آکسفورد دکترای فلسفه گرفت. وی در آکسفورد از رساله دکتری خود با موضوع تدوین چارچوبی برای معرفت دینی و تحت عنوان «نسبت بین ایمان و اعتقاد» در سال 1950 دفاع کرد و آن را در سال 1957 با عنوان «ایمان و معرفت» منتشر کرد که نظریات این رساله تحت‌ تاثیر تجربه دینی که به گفته هیک تاثیر عمیقی بر وی نهاده بود شکل گرفت. (تجربه دینی موضوعی است که تعاریف و تعابیر مختلفی از آن ارائه شده و مشرب های گوناگون فلسفه دینی، آن را آبشخور بحث های نظری قرار می دهند.)

جان هیک سپس به دانشگاه بیرمنگام رفت و از سال 1967 سمت استادی الهیات این دانشگاه را پذیرفت. به گفته خودش فضای خاص آنجا باعث شد تا وی در همان سال نشست های گفتگویی را پایه‌گذاری کند که پس از گذشت بیش از 40 سال همچنان این سنت ادامه داشته و حتی از ایران نیز اساتید و صاحب‌نظرانی در حوزه‌های فکری متفاوت در آن شرکت کرده ‌اند. فضای فکری و فرهنگی متنوع دانشگاه بیرمنگام باعث شد تا هیک با پیروان ادیانی چون اسلام، هندو، بودا، سیک و یهودیت آشنایی عمیق‌تری پیدا کند و تئوری اش را بسط دهد.

از همین‌جا بود که فعالیت‌های اجتماعی، سیاسی و فکری جدی او در راستای ایجاد نزدیکی بین پیروان ادیان مختلف در قالب تشکیل مراکز مردمی و تالیف کتب تاثیرگذار توسط او آغاز شد که نتیجه آن فهرست بلندی از کتاب‌های متعدد، برگزاری همایش‌ها و تشکیل جمعیت‌های مختلف با همین ‌زمینه است که در عین حال نمایانگر روند شکل‌گیری چارچوب‌های فکری او در سال‌های 1967 تا 1981 است؛ سالی که مهم‌ترین و کامل‌ترین کتابش با عنوان «تفسیری از دین» را منتشر کرد. البته پس از این کتاب نیز آثار منتشر شده هیک همچنان مناقشات فراوانی را در سطح اندیشمندان دینی برانگیخت که مهم‌ترین آنها کتاب «استعاره خدای متجسد» است.

به گفته برخی صاحب نظران و دنبال کنندگان اندیشه پلورالیسم دینی، نظریه "کثرت گرایی دینی" جان هیک یکی از واکنش های فلسفه دین غیر قاره ای - در روایت نسبتا تحلیلی - به جهانی شدن بود. جهانی شدن همچون خروج هرچه بیشتر آگاهی های محلی از آگاهی های محلی دیگر و شکل گیری آگاهی جهانی، پیوستگی فراگیر آگاهی های گسسته از مشابهت یافتن های تسریع شونده، درک نسبتا یکسان جهان به مثابه کلیتی متکثر، ارتباط فزاینده فرهنگ ها با یکدیگر و در اندام های حسی تکنولوژیک، به گفتگو درآمدن کاربران زبان های متفاوت و انتقال سهل و ممتنع تجربیات فرهنگی و حجیم شدن زبان ها از تجربه های دیگر زبان ها، انتقال های پیچیده کارها و آگاهی ها در زمان و مکان اجتماعی نامتقارن، تشکیل و تغییر واقعیت های مجازی در سازوکارهای رسانه ها، فراگیر شدن الگوهای دموکراسی، عرفی شدن و همنشینی ادیان.

نظریه پلورالیسم دینی هیک همواره مورد انتقاد خداگرایان و سنت گرایان بوده است. به گفته اهل اندیشه، نظر او با نقدهای بنیادینی از سوی رئالیست های تعالی گرا و خداگرایان مواجه شده و به لحاظ فلسفی هم نتواسته نظریه ذات انسانی و فطرت خداگرایانه انسان را به طور کامل شرح دهد .

جان هیک هفته گذشته در سن 90 سالگی درگذشت./11