اتحاد، ضرورت مقابله با تحریم ها

سوئیفت چیست؟
 

سوئیفت (Swift) انجمن ارتباط مالی بین بانکی بین‌المللی است که برگرفته از حروف اول عبارت “The Society For Worldwide Interbank Financial Telecommunication” می باشد و مرکز اصلی آن در کشور بلژیک است که بصورت مؤسسه فعالیت می‌کند. بعد از خاتمه جنگ جهانی دوم، به ویژه در اواخر دهه 1950، تجارت جهانی به سرعت شروع به رشد و شکوفایی کرد و به موازات آن حجم عملیات بین‌المللی بین بانکی گسترش یافت، لیکن رعایت نکردن استانداردهای بین‌المللی در تماسها و مکالمات بین بانکی باعث آشفتگی در پرداختهای بین‌المللی و افزایش هزینه‌های بانکی شده بود. از این رو در اوایل دهه 1960 حدود 60 بانک بزرگ اروپایی و آمریکایی به این فکر افتادند که چگونه می‌توانند پیام‌های بین بانکی را به نحوی طراحی‌ و استاندارد سازی کنند که بنوعی اتوماسیون سیستم بانکی بین‌المللی را به همراه داشته باشد. در سال 1967 هفت بانک طراز اول کشورهای آمریکا، اتریش، انگلستان، دانمارک، سوئیس، فرانسه و هلند مطالعه این کار را آغاز و حدود 4 سال بعد، 73 بانک هزینه مطالعه این برنامه را تقبل کردند. در نهایت در سال 1973 سوئیفت با عضویت 239 بانک از حدود 15 کشور در شهر La Hulpe در نزدیکی بروکسل پایتخت کشور بلژیک تأسیس و نهایتاً سوئیفت در سال 1977 با عضویت 518 بانک از 23 کشور با ارسال پنج هزار پیام در اولین روز کاری خود بطور رسمی راه‌اندازی شد. لکن امروز و بعد از گذشت چند دهه می‌بینیم که تعدد پیامها با سرعت غیر قابل تصوری در حال افزایش است. بطوریکه هماکنون سوئیفت بخش عمده‌ای از پرداخت‌های مالی بین کشورها را از طریق مبادله روزانه ۱۸ میلیون پیام پرداخت بین بانک‌ها و دیگر موسسات مالی در ۲۱۰ کشور جهان تسهیل می‌کند.
 

نقش سوئیفت در معادلات بین المللی
 

دارا بودن مزایای فراوان سوئیفت برای بهره‌گیران این سیستم در تسویه معاملات بین‌المللی، نقش چشمگیر سوئیفت را بیش از پیش مشخص مینماید که مهمترین کارکرد و مزایای آن بشرح زیر است:

1. استاندارد سازی: سیستم به نحوی طراحی شده که با ارسال پیام از طریق شبکه سوئیفت امکان برقراری ارتباط بین رایانه‌های دو بانک و انجام کلیه مراحل حسابداری از قبیل عملیات بستانکاری و بدهکار کردن حسابهای زیربط، تهیه صورتحساب و صورت مغایرت بدون دخالت نیروی انسانی را امکان‌پذیر نموده و در روز کاری بعد، کلیه اقدامات نیمه کاره باز حسابهای ارزی مشخص و امکان رفع مغایرتها بطور سریع و با سهولت فراهم می گردد. انجام اینگونه عملیات بصورت دستی (سنتی) با چند ماه تأخیر استخراج میشود. از طرفی در سوئیفت پیام‌های بانکی استاندارد بوده و برای هر نوع امور بانکی یک پیام خاصی تعریف شده است و کلیه بانکهای عضو سوئیفت ملزم هستند برای مخابره پیامها از فرمت خاص خود استفاده نمایند. همچنین کلیه ارزها در سیستم سوئیفت استاندارد و بین‌المللی هستند. پس میتوان گفت مزایای استاندارد بودن عبارتند از:

الف _ جلوگیری از سلیقه‌ای عمل کردن افراد در تنظیم متون پیامهای بانکی.

ب _ شناسایی سریع پیامها.

ج _ جلوگیری از اتلاف وقت در تنظیم متن پیام‌های بانکی.

د _ سرعت بخشیدن به تنظیم متون پیام‌های بانکی.

در استانداردسازی پیام‌های بین بانکی برای سهولت کار و ایجاد نشدن استانداردهای جدید، سوئیفت استانداردهایی را که مؤسسات بین‌المللی از قبیل ISITC, ISDA , ICC, ISO ، ابداع کرده بودند، پذیرفت و برای مواردی که استانداردی وجود نداشت، استانداردهای جدید تهیه کرده است.

2.قابلیت اطمینان: طراحی سیستم سوئیفت بنحوی بوده که درصد اشتباه در آن بسیار اندک است و در صورتی که مشخصه پیام بطور صحیح و مطابق با استانداردها تنظیم نشود، سیستم از قبول آن خودداری می‌کند. ادعای سوئیفت بر این است که عملکرد آن در حدود 99/99 درصد دقیق و قابل اطمینان میباشد. دلیل وجودی این ادعا مفقود نشدن حتی یک پیام سوئیفتی از اول تأسیس در این شبکه است. بنابراین با حجم زیاد پیام‌ها قابلیت اطمینان به سیستم نزدیک به صد در صد است.

3. امنیت: پیامهای مبادله شده بصورت خودکار مخابره می‌شوند و متن پیامها تا رسیدن به مقصد پراکنده، رمزی و نامفهوم است که دسترسی به پیامها توسط افراد غیرمجاز به هیچوجه میسر نمیباشد. برای این سیستم از نظر امنیتی و در مقایسه با تلکس مزایای زیر را میتوان برشمرد:

الف _ در سیستم رمزدهی تلکس چهار یا پنج عامل از قبیل بانک دریافت کننده، تاریخ ارسال پیام، شماره ردیف پیام، مبلغ و نوع ارز در محاسبه رمز بکار برده میشود. از این رو اگر کسی تا حدودی به علم ریاضی آشنا باشد، با در دست داشتن چندین پیام رمزدار مبادله شده بین دو بانک قادر به کشف رمز خواهد بود ولی در سوئیفت ابتدا باید کلید رمز سوئیفت بین دو کارگزار رد و بدل شده و رمز با به کارگیری یک الگوریتم (Algorithm) پیچیده ریاضی که کلیه حروف پیام از آغاز تا پایان در محاسبه رمز به کار گرفته میشوند و نهایتاً در مقصد سیستم رمز را کنترل و در صورت صحت، تأیید می‌کنند. بعبارتی عمل رمزدهی و کشف رمز بصورت خودکار و بوسیله سیستم انجام می‌گیرد. علاوه بر رمز یاد شده، رمز دیگری نیز به وسیله سوئیفت به پیام اضافه میشود که نشان دهنده این است که پیام تحویل شده کاملاً مطابق با پیام دریافتی بوده است.

ب _ با استفاده از دستگاهی به نام Encriptor در سایت سوئیفت مبدأ، پیامها بهم ریخته و از حالت خوانا بودن خارج و در شبکه مخابراتی بین‌الملل قرار میگیرد و هیچکس حتی اگر بتواند به پیام سوئیفتی دسترسی داشته باشد قادر به خواندن یا تغییر در پیام نخواهد بود و فقط در سایت سوئیفت مقصد، پیام به وسیله دستگاه دیگری به نام Decriptorبه طور منظم و بشکل اولیه که قابل خواندن بوسیله ترمینال باشد در می‌آید، درصورتی که در تلکس به این صورت نبوده و اگر منبعی به خطوط مخابراتی دسترسی یابد پیام قابل خواندن و تغییر دادن است. سیستم فقط توسط افراد مجاز در حدود اختیارات تعیین شده قابل بهره‌برداری است. به عبارتی ورود به سیستم و تقسیم وظایف کاربران توسط دو مسئول بانک که کلید اصلی توسط سوئیفت در اختیارشان قرار گرفته است اجازه ورود به سیستم و تعیین یک قسمت از دو قسمت کلید رمز کاربران را دارند. کاربران با دریافت هر دو قسمت کلید رمز (Password)  منحصر بفرد از این مسئولان و قرار دادن آن در کنار هم اجازه ورود به شبکه سوئیفت و کار با آن را در حد اختیارات تعیین شده خواهند داشت. کلید رمز کاربر همانند امضای او است. بمنظور جلوگیری از سوء استفاده‌های احتمالی اگر رمز کاربری غلط وارد شود، سیستم برای آن کاربر قفل میشود و حداقل هر سه ماه یکبار کاربران اجبار به تغییر رمز خود را دارند.

4. سرعت عمل: سرعت انتقال پیام در سیستم سوئیفت بسیار بالا است. ارسال پیام چند ثانیه بیشتر طول نمی‌کشد و به محض ارسال آن از طریق شبکه سوئیفت توسط آخرین امضای مجاز، بلافاصله پیام تحویل سوئیفت میشود ولی در تلکس این امر بسادگی ممکن نیست و در مواقعی که خط اشغال باشد شاید ساعتها طول بکشد.

5.هزینه مخابره پیام: هزینه مخابره پیام از طریق سیستم سوئیفت در مقایسه با سایر سیستمها کمتر است و بصورت کاراکتری مورد محاسبه قرار میگیرد. هرچه تعداد پیام ارسالی استفاده کنندگان بیشتر شود هزینه هر پیام ارزانتر میشود. در ضمن کارمزد دریافتی کارگزاران برای اجرای پیامهای سوئیفتی و تلکس متفاوت است و تقریباً کارمزد اجرای یک پیام سوئیفتی با توجه به اینکه نیاز به نیروی انسانی ندارد و توسط رایانه خوانده و اجرا میشود، بین یک دوم تا یک سوم کارمزد اجرای یک پیام تلکسی که نیروی انسانی میباید آن را اجرا کند میباشد.

6. قابلیت دستیابی آسان و تمام وقت: سیستم سوئیفت بصورت شبانه‌روزی و بدون تعطیلی خدمات خود را ارائه میدهد. بطوریکه در هر زمان و مقطعی تنظیم پیام و ارسال آن برای کارگزار امکان‌پذیر میباشد. پس سوئیفت در 365 روز سال و 24 ساعت شبانه‌روز قابل دسترسی و قادر به مبادله پیام میباشد.

ارتابط گیری ایران و سوئیفت

نزدیک به 30 سال از آغاز ارتباط گیری بانک مرکزی ایـران با مؤسسه جهانی سوئیفت میگذرد به طوریکه در سال 1364 کارشناسان بانک مرکزی بررسیهای اولیه خود را جهت عضویت بانکهای ایرانی در سوئیفت انجام دادند. ارزیابی مطلوب و پیشنهاد عضویت بانکهای ایرانی نزد این مؤسسه بین المللی صادر ولی با توجه به درگیری ایران در جنگ تحمیلی و وجود اولویتهای اساسی‌تری، این مسئله موقتاً به تعویق افتاد.

سال 1369 بانک مرکزی مجدداً هیأتی را مأمور هماهنگی با بانکهای تجاری بمنظور عضویت در سوئیفت نمود.

سال 1370 پس از هماهنگیهای لازم با بانکهای تجاری، تقاضای عضویت سیستم بانکی ایران توسط بانک مرکزی به سوئیفت ارایه شد.

سال 1371 پس از ارایه سه پیش شرط جهت عضویت در مؤسسه سوئیفت، بانک مرکزی به همراه پنج بانک تجاری صادرات، ملی، تجارت، ملت و سپه رسماً به عضویت سوئیفت درآمدند.

سال 1372 پس از راه‌اندازی سایت، خرید تجهیزات نرم‌افزاری و سخت‌افزاری و نصب آنها آغاز ودر چهاردهم آذرماه همان سال بطور عملی به شبکه سوئیفت ملحق شدیم.

سال 1376 پذیرش عضویت و الحاق بانک توسعه صادرات به شبکه سوئیفت.

سال 1377 قبول عضویت بانک صنعت و معدن و تقاضای عضویت بانک رفاه کارگران.

سال 1378 الحاق رسمی بانکهای صنعت و معدن و رفاه کارگران به شبکه سوئیفت.

تاثیر قطع ارتباط ایران با سوئیفت

در چند سال اولیه عضویت ایران در سوئیفت، سیستم بانکی کشور به رغم رشدی که در استفاده از سیستم پیام‌رسانی سوئیفت طی آن سالها داشت متأسفانه استفاده بهینه ای از سوئیفت بعمل نیا‌ورده و تعداد پیامهای ارسالی ایران از طریق این شبکه و بهره ‌وری از مزایای جانبی آن در حد مطلوب جهانی نبوده است. لکن شبکه بانکی ایران توانست با استفاده بهینه از سوئیفت پیامهای بیشتری از طریق این سیستم جهانی ارسال کند و سهم بیشتری را بخود اختصاص دهد، ضمن اینکه ریسک هزینه ارسال پیام و کارمزد کارگزاران در زمان استفاده از سوئیفت به مراتب از تلکس کمتر بوده و یکی از مهمترین فاکتورهای وابستگی ایران به سیستم و شبکه جهانی سوئیفت، اتصال غالب شعب ارزی بانکهای دولتی و خصوصی ایران در تهران و شهرستانها به سوئیفت و برنامه‌ریزی ریشه ای جهت اتوماسیون این شبکه در عملیات بین‌المللی بانکها میباشد بطوری که در حال حاضر تسویه تمامی مبالغ و جابجایی ارز مربوط به مبادلات تجاری داخلی و بین المللی بین بانکها با استفاده از سیستم سوئیفت انجام میشود و برهمین اساس هریک از اشخاص حقیقی و حقوقی به هنگام گشایش حساب ارزی نزد بانکهای داخلی و خارجی کد و یا آدرس سوئیفت خود را جهت نقل و انتقالات ارزی از بانک مربوطه دریافت میکنند. به عبارتی وابستگی افراد و بانکها به سوئیفت به قدری زیاد شده که بدون استفاده از این شبکه، سرعت، سهولت و امنیت جابجایی مبالغ ارزی بطور کامل از بین میرود. مخلص کلام اینکه هم اکنون فقط ۴۰ بانک و موسسه مالی ایران سویفت‌کد دارند، ولی در عین حال بیش از ۹۲ درصد تجارت خارجی ایران توسط همین ۴۰ نهاد مالی انجام میشود که نشانگر اهمیت خدماتی است که از سویفت دریافت می‌شود، در صورت اعمال چنین محدودیتی، تنها راه پیش‌روی ایران، پرداخت نقدی خریدها در محل خرید و دریافت نقدی مبالغ در محل فروش است که چنین کاری در معاملات بزرگ ممکن نیست و از سوی دیگر طرف معامله با ایران هم نگران شفافیت در تبادلات بانکی خود خواهد بود، چون دریافت نقدی مبالغ قراردادها در چارچوب نقل و انتقالات بین‌المللی پول، علامت سوالی بزرگ به شمار میرود.

 سوئیفت و تحریم ایران

 این سوال مطرح می شود که آیا به لحاظ قواعد و مقررات بین المللی، آمریکا و اروپا میت وانند این مرکز را به عدم ارائه خدمات به ایران مجبور کنند؟ بطور قطع پاسخ این سؤال منفی است. یعنی هیچ کشوری به زور نمیتواند این مؤسسه بین المللی را از فعالیت با شبکه بانکی ایران منع کند اما مسئولین سازمان جهانی انتقالات بین بانکی (سوئیفت) اعلام کرده اند که آماده قطع همکاری خود با شبکه بانکی ایران همزمان با عملی شدن تحریمهای جدید اتحادیه اروپا علیه ایران می باشند، و در همین راستا بانکهای کشورمان را از دسترسی به خدمات جهانی خود محروم کند.

این سازمان جهانی متذکر شده است: "سوئیفت آماده است تا به محض اینکه تحریمهای اتحادیه اروپا علیه ایران اجرایی شد، خدمات خود را دیگر به نهادهای مالی ایرانی که تحت تحریم قرار گرفته‌اند، ارائه ندهد."

همچنانکه اطلاع دارید اتحادیه اروپا در هفته پایانی ژانویه سال جاری اعلام نمود که در چارچوب افزایش فشارها بر ایران و بمنظور توقف فعالیتهای هسته‌ای این کشور، تحریمهای جدیدی را علیه ایران اعمال می‌کند که اعمال محدودیت در تبادلات مالی با بانک مرکزی ایران نیز از جمله این تحریمها است.

این تحریمها در مرحله پیش‌نویس است و سوئیفت اعلام کرده که به محض تصویب نهایی و آغاز اجرایی شدن آنها، دیگر به مؤسسات مالی تحت تحریم ایران خدماتی ارائه نخواهد داد.

متأسفانه اعمال این محدودیت از سوی سویفت به این معنا خواهد بود که دیگر هیچ بانک معتبر اروپایی، آمریکایی و حتی ژاپنی تمایل نخواهد داشت که پولی از ایران بگیرد و یا پولی در حساب این کشور بریزد، البته این در حالی است که گفته می‌شود تقریبا تمام بانکهای دنیا برای معاملات خود از خدمات این سازمان استفاده می‌کنند.

تا آنجائی که اینجانب مطلع میباشم در اطلاعیه سوئیفت آمده است که تصمیم این سازمان برای قطع ارائه خدمات به نهادهای مالی تحت تحریم ایران "به دنبال مشورت گسترده مسئولین این سازمان با هیات مدیره و نیز گفت‌وگو با مقامات نهادهای ناظر مربوطه در جهان اتخاذ شده است."لکن در دیدارهایی که وکلای سوئیفت طی هفته گذشته با مقامات رسمی آمریکا و اتحادیه اروپا داشته‌اند، این موضوع مطرح شده است که"حذف ایران از سویفت در چارچوب شفاف نبودن سیستم بانکی این کشور انجام می‌شود."

طبق اظهار نظر مسئولین این سازمان "همراهی سوئیفت با تحریم‌ها علیه ایران، به هیچ عنوان دلایل سیاسی نداشته و از طرف هیچ قدرتی تحمیل نشده است، بلکه فعالیت‌های اقتصادی بانک مرکزی و نهادهای مالی ایران در چارچوب تجارت جهانی به گونه‌ای است که می تواند بنوعی پولشویی محسوب شود" و همین امر موجب عدم همکاری سوئیفت با شبکه بانکی ایران میباشد.

سویفت که متشکل از بیش از ۹ هزار موسسه مالی است که به عنوان مجرای نقل و انتقالات بین بانکی در سراسر جهان عمل می کنند. این سازمان اعلام کرده است که بانکهای مرکزی عضو خود در سراسر جهان از جمله بانک مرکزی آمریکا، بانک ژاپن و بانک مرکزی اروپا را از این تصمیم خود مطلع کرده است.

راهکارهای ایران

چه راهکاری برای ایران در جهت مقابله با این وضعیت وجود دارد؟ پاسخ به این سؤال خیلی سخت و دشوار است زیرا مسائل سیاسی و غیر سیاسی آنچنان با هم ترکیب شده که رفع بسیاری از این محدودیتها را دشوار کرده است. اما باتوجه به اینکه قبلاً بطور رسمی و علنی عرض کرده ام که اینجانب با استفاده از ارتباطات وسیع مراکز تجارت جهانی در بیش از 110 کشور دنیا توانایی رایزنی و چانه زنی جهت رفع و یا دور زدن تحریمها را دارم لکن باز هم اعلام می کنم طی مذاکراتی که با برخی از رؤسای مراکز تجارت جهانی علی الخصوص کشورهای هند (بمبئی) چین (پکن) آمریکا (در چند شهر بزرگ) و تعدادی از کشورهای اروپایی، آسیای جنوب شرقی و کشورهای عربی داشته ام امکاناتی را به منظور مقابله با تحریمها مهیا نموده ایم اما مشکل کشور ما در این است که اکثر آقایان مسئول متأسفانه توجهی به این حرکتها نمی کنند و یا تحریمها را جدی نمیگیرند و از همه بدتر اینکه غالب سازمانها و مسئولین ذیربط اتحاد لازمه را نداشته و هر کسی راه خود را جهت مقابله با تحریمها تنها و جداگانه طی میکنند که این نوع عملکرد از تحریمها ویرانگرتر میباشد. پس جدی گرفتن موضوع، اتحاد، همکاری تنگاتنگ و سرعت عمل مسئولین و دستگاههای ذیربط جزء اساسی ترین فاکتورهایی است که جهت مقابله و رفع تحریمها ضروری میباشد و از همه مهمتر اینکه کشور میبایست دارای سخنگویی واحد باشد تا از پراکنده گویی اشخاص حقیقی و حقوقی پرهیز تا از تنشهای احتمالی بین المللی که بیشتر ناشی از همین اظهار نظرهای متفاوت بوجود میاید جلوگیری شود. ختم کلام اینکه بعضی وقتها کارهای بزرگ و بازدارنده ای را اشخاص حقیقی همانند سیاستمداران قدیمی، ورزشکاران بزرگ، هنرمندان و هنرپیشه های شناخته شده و .... برای کشور و ملت انجام می دهند که دولتها هیچگاه نمیتوانند آنرا انجام دهند، بطور مثال کارهای بزرگی را که بارها افرادی چون بیل کلینتون، جیمی کارتر، محمدعلی کلی، مارادونا و ... دهها ورزشکار و هنرپیشه بطور انفرادی برای کشورشان انجام داده اند که شاید از بروز جنگ و حمله به کشورشان هم جلوگیری کرده اند. اما در عجبم که چرا دولت و مقامات رده اول کشور خودمان نه تنها از این امکانات بهره نمیبرند بلکه بعضاً در برابر آن نیز مقاومت می کنند. درکل راهکارهای مناسبی وجود دارد به شرط اینکه با رفتارهای خودمان تحریمها را تشدید نکرده و خود تحریمی را در پیش نگیریم.

تهیه کننده : تحریریه دیپلماسی ایرانی / 16