عربستان نگران به هم خوردن موازنه تهدید است
رئیس مجلس طی روزهای اخیر گفته است که کشورهای منطقه پیرو بی چون و چرای امریکا نباشند و به دنبال سرزمین سوخته نباشند چرا که اگر توطئه ای علیه ایران رخ دهد، آتش آن، تمام منطقه را خواهد گرفت. به نظر شما مخاطب این سخنان کدام کشورها هستند؟ و این پیروی بی چون و چرا به چه رفتاری اشاره دارد؟
به نظر می رسد مخاطب این سخنان برخی از کشورهای عربی هستند که در بحث تحریم ها با غرب همراهی می کنند. اگرچه جمهوری اسلامی ایران همواره مورد تحریم بوده است اما در ماههای اخیر شاهد مرحله جدیدی از فشارهای غرب علیه کشورمان هستیم که امریکا و اتحادیه اروپا در حال رهبری و هدایت آن هستند. بر این اساس مجموعه کشورهای غربی تلاش می کنند تا همکاری و حمایت سایر دولت های جهان از جمله دولت های منطقه و هم چنین دولت هایی که تعاملات اقتصادی عمده ای با ایران دارند از جمله کشورهای آسیایی مثل چین، هند، ژاپن و کره جنوبی را به دست آورند. در سطح منطقه، یکی از مهم ترین موضوعات مطرح در مورد این تحریم ها بحث نفت است. یعنی غربی ها تلاش می کنند تا بتوانند مجموعه ای از کشورهای تولید کننده نفت مانند عربستان سعودی، امارات و قطر را تشویق کنند تا تولید خود را افزایش دهند که جامعه جهانی بتواند با دغدغه خاطر کمتری در جهت تحریم نفتی ایران گام بردارد و غرب را همراهی کند.
بر این اساس شاهد تلاش های دیپلماتیک مختلفی از سوی غربی ها در منطقه هستیم و چنانچه اشاره شد کشورهایی مانند عربستان، امارات و قطر هدف این تلاش ها هستند. به نظر می رسد برخی از کشورهای منطقه هم به نوعی برای همکاری در این مسئله راغب هستند. عربستان به طور علنی اعلام کرد که می تواند هر کمبودی را که به واسطه تحریم نفت ایران در بازار ایجاد می شود، جبران کند. بر این اساس تقریبا مشخص است که مد نظر مسئولین جمهوری اسلامی ایران کدام کشورها هستند. در بحث تحریم ها اگر چه کشوری مانند امارات نقش مهمی دارد اما عربستان با توجه به این که ظرفیت تولید نفتی بیشتری دارد، می تواند نقش مهم تری داشته باشد و خود این کشور هم به تحریم ایران تمایل دارد و حتی این روند را تشویق می کند.
چرا عربستان چنین رویه ای را دنبال می کند؟
به نظر من سیاست همکاری عربستان با تحریم غرب علیه ایران در مجموعه ای از سیاست ها جای می گیرد که هدف آن مهار ایران است. باید در ابتدا نگاه عربستان نسبت به ایران و شرایط منطقه ای را درک کنیم تا بفهمیم چرا چنین سیاست هایی را اتخاذ می کند. در نگاه منطقه ای عربستان سعودی، جمهوری اسلامی ایران نقش و قدرت منطقه ای خود را افزایش داده است که از جمله محورهای آن می توان به بحث توانایی های هسته ای، پررنگ شدن نقش منطقه ای ایران بعد از سال 2003 و سقوط صدام و نیز خیزش ها و تحولات جهان عرب که در آن ها نیز ایران از ظرفیت های تاثیرگذاری و افزایش نقش برخوردار است، اشاره کرد. در کنار این و علاوه بر بر هم خوردن توازن قدرت، به نظر می رسد رهبران سعودی به نوعی برهم خوردن موازنه تهدید را هم مد نظر دارند. به این معنی که افزایش قدرت ایران را به عنوان یک تهدید برای خود تلقی می کند که ناشی از برداشت آن ها از رفتارهای سیاست خارجی ایران است.
علاوه بر این نوع نگاه سعودی ها، به نظر می رسد عامل دیگری که در این مسئله تاثیر دارد، نوع و ساختار نظام سیاسی در عربستان سعودی و آسیب هایی است که این ساختار سنتی و اقتدارگرا می تواند متحمل شود. با توجه به این مجموعه مسائل، عربستان سعودی مجموعه سیاست هایی را برای مهار ایران به همراه غرب آغاز کرده که تحریم هم در این چارچوب می گنجد.
چرا عربستان به این مسئله توجه نمی کند که تنش در منطقه می تواند به ضرر منافع خود عربستان نیز تمام شود؟
عربستان به این نکته واقف است. جدای از این که ایران و رهبران ایران این مسئله را گوشزد کنند یا خیر، عربستان سعودی خود این مسئله را به خوبی درک می کند. اما به نظر می رسد که افزایش تنش و تخاصم در روابط بین ایران و عربستان سعودی به حدی رسیده است که باعث شده رفتارهای تقابلی در سطح قابل توجهی افزایش پیدا کند. این نه تنها در مورد بحث تحریم و نه فقط میان ایران و عربستان، دیده می شود، بلکه در تمام منطقه نوعی فضای رادیکال و تنش آمیز میان کشورهای منطقه قابل مشاهده است که ایران و عربستان هم بخشی از آن است.
این مسئله نشان دهنده تداوم ذهنیت منفی و خصومت آمیز بین کشورهای منطقه از جمله ایران و عربستان سعودی است که در این ذهنیت عوامل مختلفی تاثیر دارند. برخی مولفه های ریشه ای مانند اختلافات قومی، مذهبی، سیاسی و غیره... در این ذهنیت تاثیرگذار هستند. متاسفانه دو کشور نتوانسته اند در طول سال های گذشته به فضای اعتماد سازی و تنش زدایی برسند. این باعث شده است که تهدیدها به طور علنی خود را نشان دهد.
به نظر شما در میان مدت این تنش به کجا خواهد انجامید؟
به نظر من این تنش ها و تخاصمات ادامه دارد و هدف اصلی سعودی ها این است که وضعیت را به طرفی ببرند که اعمال فشارهای منطقه ای و بین المللی را بر ایران افزایش دهند تا بتوانند به نوعی ایران را مهار و یا محدود کنند و باعث شوند که ایران در سیاست خارجی خود نوعی اصلاحات و تجدید نظرهایی داشته باشد. بر این اساس سعودی ها تلاش می کنند از اهرم های مختلف به خصوص اهرم نفت و اقتصاد استفاده کنند.
به نظر می رسد این وضعیت کماکان ادامه داشته باشد. این که ایران بتواند از چه اهرم هایی برای حل این وضعیت استفاده کند، نیاز به بحث دیگری دارد. اما به نظر می رسد که نوعی دیپلماسی فعال منطقه ای برای جلوگیری از گسترش تنش ها و نوعی تلاش برای ایجاد تفاهم و هم فکری در حوزه های مورد اختلاف از جمله حوزه های منطقه ای می تواند به تدریج سطح تنش ها را پایین آورد. اما این که بتوانیم تنش ها و تخاصم ها را به طور کامل محو کنیم در میان مدت بسیار بعید به نظر می رسد. بنابراین برای همکاری و کاهش تنش می توان از حوزه های کم تنش تر شروع کرد. حوزه ای مانند عراق که در آن شاهد رقابت ایران و عربستان هستیم، می تواند یکی از این حوزه ها باشد که زمینه ساز گفتگوها و تفاهم های مهمتر و کلان تر باشد.
نظر شما :