در ذهن رهبران حماس چه می گذرد؟

این سوال زمانی بیشتر اذهان را به خود مشغول می دارد که روز دوشنبه منابع خبری اعلام کردند، خالد مشعل در دیدار با محمود عباس رئیس حکومت خودگردان فلسطینی موافقت کرده است تا عباس علاوه بر ریاست بر حکومت خودگردان به طور موقت تا زمان برگزاری انتخابات نخست وزیر شود.

اگر چه عده ای این گونه تحلیل کرده اند که این تحرکات حماس طوفانی تازه در سیاست های این جنبش در سایه بهار عربی است اما بسیاری نیز بر این باورند که حماس تغییر رویه نداده است بلکه در وضعیت فعلی می خواهد از فرصت ها نهایت استفاده را ببرد و در دورانی که تحولات عربی به سمتی می رود که جهان عرب را دگرگون کند بازنده میدان سیاست نباشد. مثلا عمر عساف، در روزنامه النهار، چاپ لبنان می نویسد: این حرکت حماس در حقیقت خروج از اتاق شیشه ای است که مدت ها این جنبش را در خود نگه داشته بود. اکنون به توجه به تغییراتی که در منطقه عربی رخ داده و روی کار آمدن جریان های اخوانی در کشورهای مهم عربی منطقه از جمله مصر، مغرب و تونس حماس که خود نیز عقبه اخوانی دارد، قصد دارد از برگه هایش نهایت استفاده را ببرد تا در این فضا به ترمیم روابط خارجی خود با کرانه باختری از یک سو و با جامعه عربی از سوی دیگر برای خروج از انزوا و محاصره ای که از سال 2006 از سوی جامعه غربی و متحدان عرب آن بر فلسطینی های ساکن بر غزه تحمیل شده بود، بپردازد.

به عبارت دیگر حماس می خواهد رشته های خود را محکم تر کند تا با قدرت بیشتری در عرصه سیاسی فلسطین و منطقه نقش آفرینی کند.

دکتر رحیل الغرابیه، رئیس اداره سیاسی جماعت اخوان المسلمین اردن نیز در این باره می گوید: «حماس تا آن جا که می تواند خود را متکی بر روابطی می کند که مبتنی بر تغییرات جاری در جهان عرب است. جریان های اسلامی اخوانی در کشورهای عربی منطقه در حال رسیدن به قدرت هستند که تبلور آن را در مصر، تونس و لیبی می بینیم و شاید به زودی شاهد رسیدن آنها به قدرت در یمن و سوریه نیز باشیم. همچنین آنها ثقل سیاسی بسیاری در مغرب و اردن دارند.»

الغرابیه همچنین می گوید: «جهان منتظر است که تحولات دموکراتیک در مصر کامل شود تا آثارش را در منطقه و جهان ببینیم. پس از آن تحولات شگرفی در جهان عرب رخ خواهد داد که بی شک باعث دمیدن روحی تازه در کالبد قضیه فلسطینی نیز خواهد شد. در آن صورت امریکا و اتحادیه اروپا نیز مجبور خواهند شد که در روابط خود با جریان های فلسطینی از جمله حماس نیز تجدید نظر کنند چرا که مصالحشان ایجاب می کند تا با آنها نیز رابطه داشته باشند. در آن صورت اسرائیل نیز وادار خواهد شد که در رفتارها و سیاست های خود تجدید نظر کند چرا که این بار جامعه جهانی به طور یک پارچه به آن فشار خواهد آورد تا این تغییر رفتار را در پیش بگیرد.»

اگر این تحلیل را بپذیریم آن گاه می توانیم درک کنیم که چه شد سوئیس حماس را از فهرست کشورهای حامی تروریسم خارج کرد و به زودی نیز احتمالا دیگر کشورهای جهان نسبت به حماس تغییر رویکرد خواهند داشت. البته نقطه عطف مناسبات حماس در روابط خارجی سفر رسمی خالد مشعل به اردن با شاهزاده قطری بود که باعث شد قهر 11 ساله حماس با اردن پایان یابد. بسیاری از تحلیلگران بر این باورند که بهبود روابط حماس با جهان بیرون یک تعامل دو جانبه است. نه حماس می خواهد با غرب و متحدان آن تا ابد دشمن باقی بماند و نه غرب و در راس آنها امریکا دیگر می توانند به دشمنی های خود با حماس بیش از این ادامه دهند.

درباره این که چه شد حماس روابط خود را با اردن تغییر داد، خانم لمیس اندونی، نویسنده سیاسی می گوید: «اردن برای حماس به مثابه عمق استراتژی هم در جهان عرب و هم در قضیه فلسطینی است. از لحاظ دموگرافیک بیشترین تعداد فلسطینی ها در اردن ساکن هستند، همچنین اردن نزدیک به 16 سال است که با اسرائیل معاهده صلح امضا کرده و این مساله می تواند به حماس کمک کند تا در رابطه با اسرائیل نیز قدرت عمل بیشتری داشته باشد. به خصوص که در حال حاضر روابط اردن و اسرائیل تیره شده و نتانیاهو با به شکست کشاندن مذاکرات صلح در امان زخمی کاری بر بدنه مذاکرات صلح و سیاست خارجی اردن وارد کرده است. در حقیقت در وضعیت فعلی همه به این جا رسیده اند که آن چه حماس می گفته درست است، اسرائیل نه به دنبال صلح است، نه کشور مستقل فلسطینی را به رسمیت می شناسد و نه حتی حاضر است به نفع متحدان خود نظیر اردن و مصر یک گام مثبت به سمت صلح بردارد. در حال حاضر اردنی ها به این دیدگاه رسیده اند و این نقطه تلاقی عمان با حماس محسوب می شود.»

درباره رابطه حماس با ایران اندونی می گوید: «بی شک حماس می خواهد که روابط حسنه خود را با ایران حفظ کند چرا که تهران حتی در وضعیت فعلی قدرتمندترین حامی حماس هم از لحاظ مادی و هم از لحاظ سیاسی است. در عین حال به هیچ وجه نمی خواهد خدشه ای به روابطش با ترکیه نیز وارد آید. شاید برای حماس سخت باشد که حمایت ترکیه و ایران را هم زمان داشته باشد به ویژه این که ترکیه تلاش می کند گوی سبقت را در چنین موضوعاتی از ایران برباید ولی با این حال حماس همه تلاش خود را می کند که حمایت هر دو کشور را داشته باشد.»

اندونی همچنین می گوید: «باید منتظر ماند و دید که نتایج سفر اسماعیل هنیه به تهران چه خواهد بود. این نکته را نباید فراموش کنیم که ایران نیز به حفظ رابطه با حماس نیاز دارد تا همچنان از این برگه در رابطه با واشنگتن استفاده کند.»

وی تاکید می کند، این درست است که ایران از حماس به دلیل عدم حمایتش از متحد دیرینه اش سوریه، ناراحت است ولی حماس نیز این حقیقت را درک می کند که نباید روابطش با دمشق را به هم بزند. در حقیقت حماس تلاش می کند در این رابطه از سیاست حزب الله الگو بگیرد تا باعث خشم دمشق و تهران نشود و در عین حال سعی خواهد کرد تا همه اتفاقات را در سوریه در نظر داشته باشد تا در صورت کنار رفتن نظام فعلی مورد غضب حکومت آینده سوریه نباشد.  

اندونی همچنین می گوید: «از سویی حماس به فکر افکار داخلی فلسطین به خصوص غزه نیز هست. یکی از دلایلی که در حمایت از سوریه محافظه کاری به خرج می دهد نیز همین است چرا که می خواهد همچنان افکار عمومی را به نفع خود نگه دارد.»

دیدگاه اندونی درباره وضعیت فلسطین مورد تایید بسیاری از تحلیلگران غربی نیز هست. آنها نیز می گویند که حماس به خصوص رهبران آن یعنی خالد مشعل و اسماعیل هنیه به شدت به فکر حفظ افکار عمومی هستند چرا که می خواهند حضوری پررنگ تر در آینده قدرت فلسطین داشته باشند. مادامی که اسرائیل از آزادی مروان البرغوثی که محبوبیت بسیاری نزد فلسطینی ها دارد سر باز می زند و در عین حال فتح نمی تواند کسی را به جای عباس معرفی کند، خالد مشعل و هنیه می توانند به فکر کسب جایگاه او باشند.