بیم ها و امیدها از سفر بازرسان آژانس به ایران

دیپلماسی ایرانی: آیا بازرسان آژانس می توانند پرونده هسته ای ایران را از بن بست خارج کنند؟ آیا این سفر هسته ای بابی برای پایان درهای تحریم گشوده شده خواهد بود؟ با تمدید مدت حضور بازرسان آژانس در ایران، گمانه زنی ها درباره امکان دستیابی به یک راه حل مشترک افزایش یافته است. این گمانه زنی ها با صحبت های علی اکبر صالحی، در مورد همکاری کامل ایران با بازرسان آژانس وارد مرحله ای جدید شده است. دیپلماسی ایرانی این مسئله را در گفت و گو با دکتر صادق ربانی، قائم مقام پیشین سازمان انرژی اتمی ایران بررسی کرده است:

 گفته می شود بازرسانی که آژانس به ایران فرستاده است بیشتر چهره های سیاسی هستند و برای بازرسی فنی سایت ها و مکان های هسته ای به ایران نیامده اند. آیا این بازدید برای مذاکرات سیاسی صورت گرفته یا بازرسی های فنی و در صورتی که برای مذاکره سیاسی انجام گرفته چگونه می تواند صلح آمیز بودن برنامه هسته ای ایران را نشان دهد؟

تا جایی که بنده مطلع هستم این هیئت دو کارشناس نظامی هم همراه خود دارند. یعنی می خواهند بدانند که فعالیت های هسته ای ایران جنبه نظامی هم پیدا کرده است یا نه؟ این موضوع تازه ای نبوده و از ابتدا هم همین مشکل با آژانس وجود داشته است. ایران معتقد است که آژانس باید روی نقل و انتقالات مواد هسته ای نظارت داشته باشد و بررسی کند که مواد هسته ای در چه مواردی استفاده می شود و فهرست و مقدار افزایش یا کاهش این مواد را تحت نظر داشته باشد تا بتواند صلح آمیز بودن کاربرد مواد هسته ای را پیش بینی کند. لذا به همین ترتیب آژانس بر همه مکان هایی که ایران فعالیت هسته ای دارد،‌ نظارت می کند و به طور بیست و چهار ساعته دوربین هایی ناظر نقل و انتقالات و فعالیت های هسته ای هستند.

اما آژانس ادعا می کند که ایران در حال بررسی کاربرد نظامی برای مواد هسته ای است. بر همین اساس آژانس مدعی است که باید سایت های نظامی را هم بررسی کند و بر آن ها هم نظارت داشته باشد و ببیند که آیا احیانا انحرافی به سمت برنامه های نظامی در برنامه هسته ای ایران وجود دارد یا خیر؟ این دو کارشناس نظامی هم در این هیئت اعزام شده اند، احتمالا برای بررسی همین مسئله است. آن ها می خواهند ببینند که ایران از نظر نظامی فعالیتی می کند که مرتبط با سلاح های هسته ای باشد یا خیر؟

این مسئله مورد اختلاف ایران و آژانس بوده و هست. ایران معتقد است که آژانس تنها باید بر مواد هسته ای نظارت داشته باشد و در ان پی تی و مقررات آژانس نیز بیش از آن تعهدی خواسته نشده؛ ولی آژانس به این دلیل که معتقد است یا به تحریک امریکایی ها و یا غربی ها فکر می کند که ایران در حال منحرف شدن از برنامه های صلح آمیز است و بنابراین می خواهد که نظارت خود را گسترش داده و حتی در مسائل نظامی نظارت داشته باشد.

نظارت و بازدید از سایت های نظامی، چیزی نیست که کشوری به راحتی آن را بپذیرد و سایت های نظامی خود را بر افرادی که نمی شناسد و به آن ها اعتماد ندارد باز کند؛ چرا که اگر این کار را نجام دهد، چیزی برای آن کشور باقی نمی ماند. لذا ایران مقاومت می کند. در مقابل آژانس مدعی است که چون ایران پیش از این مخفی کاری کرده است، باید برای اعتماد سازی پروتکل الحاقی را امضا کند. پروتکل الحاقی به آژانس اجازه می دهد که از هر مکانی در هر زمانی بازدید داشته باشند. مقاومت ایران، مقاومت مشروعی است. نه ایران و نه هیچ کشور دیگری، ملزم نیست که پروتکل الحاقی را امضا کند و هیچ کس هم نمی تواند که کشوری را مجبور به این کار کند.

با توجه به فشارهای همه جانبه ای که از اروپا و امریکا به ایران وارد شده است، به نظر می رسد آن ها می خواهند ایران را مجبور کنند که همکاری بیشتری در این زمینه نشان دهد. این هم که گفته می شود این بازدید ها بیشتر جنبه سیاسی دارد، از این جهت است که این هیئت می خواهد راهی سیاسی برای ادامه مذاکرات باز کند.

ایران اجازه داده است که بازرسان آژانس سه روز بیشتر در ایران حضور داشته باشند. در کنار این مسئولین ایرانی اظهار نظرهای امیدوارانه ای درباره نتیجه این سفر ابراز می دارند. با توجه به شرایط بین المللی و حساس شدن مسئله هسته ای ایران، به نظر شما تا چه حد ممکن است که در این سفر تفاهمی برای حل موضوع ایجاد شود و در نهایت منجر به نتیجه مطلوبی شود؟

آقای دکتر صالحی، در زمینه هسته ای از متخصصان به شمار می رود و قبلا هم رئیس سازمان انرژی اتمی ایران بوده است. او فرد آگاه و ورزیده ای است؛ چه به لحاظ مسائل هسته ای و چه از نظر دیپلماسی. اگر سیاست هسته ای ایران توسط آقای صالحی ترسیم شود، او گفته است که ایران همه گونه همکاری را در زمینه هسته ای انجام خواهد داد. اگر این گفته آقای صالحی، خواه تحت فشار و یا داوطلبانه، بتواند انجام شود، تمدید ماموریت این بازرسان را باید به فال نیک گرفت و می توان گفت این ها در حال نزدیک شدن به تفاهم هستند و یا این که احساس کردند که می توان مذاکرات را ادامه داد.

بنابراین من نسبت به این تمدید خوش بین هستم و امیدوارم این مذاکرات به نتیجه برسد تا ما بتوانیم بدون پذیرفتن پروتکل الحاقی،‌ راهی را برای پیشرفت کار برای خود پیدا کنیم.

 ما به کرات از مقامات مختلف غربی شنیده ایم که زمان هایی را برای رسیدن ایران به نقطه بدون بازگشت تخمین می زنند. آخرین این اظهارنظرها صحبت های آقای پانه تا،‌ وزیر دفاع امریکا است. این نقطه بدون بازگشت چیست که این قدر برای آن ها مهم است؟

این سوال مهمی است. جوابش هم خیلی سیاه و سفید نیست. هر چه ما از نظر فنی و تکنولوژیکی پیش رویم، در واقع در حال رسیدن به آن نقطه بدون بازگشت و یا حتی پشت سر گذاشتن آن هستیم. ما در چرخه هسته ای پیشرفت هایی داشته ایم که این پیشرفت ها قابل بازگشت نیست. اطلاعاتی که ایران به دست آورده است و یا فناوری ای که بر آن مسلط شده است، به هر ترتیبی که به دست آمده، قابل بمباران و از بین بردن از طریق نظامی نیست. این که گفته می شود نقطه غیرقابل بازگشت به همین مسئله دانش ها و اطلاعات کشور برمیگردد. ایران در حال حاضر نیز از بسیاری مراحل عبور کرده که این به دلیل پیشرفت علمی و تکنولوژیکی بوده است.

اما سوال این جاست که آیا ما می خواهیم در همین جا با دنیا و یا غرب و یا آژانس برای حفظ این دستاوردها وارد دعوا شویم و یا می توانیم به صورت سیاستمدارانه از کنار این تنش ها عبور کنیم. این دیگر بستگی به ظرافت هایی دارد که سیاستمداران ما به کار می برند. این تاسف برانگیز است که تحت تاثیر فشارهای اقتصادی مجبور به انجام اقداماتی شویم که اگر این فشارها نباشد، آن ها را قبول نخواهیم کرد. امیدواریم که فشارها به جایی نرسد که مجبور به دادن امتیازهایی شویم که منافع ملی ایران را درگیر می کند.