بستن تنگه هرمز خودزنی است

دیپلماسی ایرانی: آیا ایران از منظر حقوقی مجاز به بستن تنگه هرمز است یا خیر؟ این پرسش از نخستین لحظات تهدید لفظی ایران در خصوص بستن تنگه هرمز ذهن بسیاری را به خود مشغول کرده است.ایراد چنین سخنانی در فضای ملتهب منطقه ای و روزهای تشدید تحریم ها علیه ایران به بهانه های واهی چه تبعاتی به دنبال دارد؟ معاون اول رئیس جمهور هفته گذشته خبر ساز ترین فردی بود که از این تهدید یعنی بستن تنگه هرمز استفاده کرد. دیپلماسی ایرانی ابعاد بسته شدن تنگه هرمز را از نظر حقوقی با دکتر نعمت احمدی، حقوق دان بررسی کرده است:

آیا از نظر حقوق دریاها و حقوق بین الملل بستن تنگه ای چون تنگه هرمز مجاز است؟
در حقوق بین الملل و حقوق دریاها تنگه هایی داریم که احتصاصی هستند مانند کانال سوئز. این کانال در داخل خاک یک کشور است. بر این تنگه مقررات داخلی حاکم می شود. در زمان جمال عبدالناصر این تنگه ملی شد. چون تا پیش از آن فرانسوی ها آن را ساخته بودند و سرمایه گذاری های خارجی داشت. برخی آبراه ها وجود دارند که در داخل کشورها قرار دارند اما بین المللی اند. تنگه هایی مانند بسفر و داردانل و مرمر از این نوع آبراه ها هستند. تنگه هرمز یک تنگه بین المللی است. مقرراتی وجود ندارد که مجوز بستن این تنگه ها را داده باشد. مضافا این که تنگه هرمز از یک واقعیت اختصاصی نیز برخوردار است. شصت درصد انرژی دنیا از این مسیر صادرات می شود. بخش زیادی از اقتصاد ایران هم وابسته به نفت است. لذا قاعده عقلی می گوید که ایران هیچ گاه دست به خودزنی نمی زند. یعنی اگر چنین اقدامی انجام شود به نوعی خود زنی است. چرا که نه مقررات بین المللی چنین اجازه ای می دهد و نه به نفع ماست. مضافا این که این اقدام نوعی اعلام جنگ به تمام دنیا است.

آقای رحیمی که این بحث را مطرح کرده اند به شرایط اضطرار اشاره کردند. شرایط اضطرار چه تعریفی دارد و در چه صورتی می توان برای چنین عملی از آن استفاده کرد؟
در مقررات بین المللی قاعده ای به نام اضطرار نداریم. یعنی اجازه ای تحت این عنوان داده نمی شود. به نظر می رسد آقای رحیمی به بار دیپلماتیک و رسمی صحبت های خود توجهی نداشته اند. این گفته از قواعد ادبیات دیپلماتیک پیروی نمی کند. شاید در یک محفل خصوصی بتوان این حرف را مطرح کرد اما به عنوان معاون رئیس جمهور و در حین یک رزمایش (که البته لازم بوده است)، این سخنان تهییج و تحریک کننده است. من تعجب می کنم که معاون رئیس جمهور چگونه چنین حرفی را زده اند.

بخشی از تنگه هرمز جزء آب های سرزمینی ایران است و ایران بر آن حاکمیت دارد. آیا ایران می تواند با استناد به این که بر آب های سرزمینی خود حاکمیت دارد اجازه عبور و مرور ندهد؟
به فرض اگر چنین اقدامی هم انجام شود، نفعی برای ایران نخواهد داشت. با این اقدام تنگه هرمز بسته نمی شود و راه ورود و خروج کالا بسته نمی شود. مضافا این که این کار عملا اعلان جنگ به تمام دنیا است. چون اقتصاد دنیا به این تنگه متصل است. البته آب های سرزمینی و فلات قاره در حکم سرزمین است. اما این فاصله کم است و اگر هر اقدامی در این رابطه صورت گیرد، به طور مستقیم به خودمان ضرر زده ایم. به این دلیل که آب های داخلی خود را آسیب پذیر کرده ایم و عبور و مرور کشتی ها به دلیل شرایط نا مساعد، هزینه بیمه و دموداژ و... را بسیار بالا خواهد برد.

به نظر شما واکنش کشورهای منطقه که صادرکنندگان نفت به شمار می آینده و مصرف کنندگان نفت چه خواهد بود؟
به نظر من این اقدام در هر صورت به ضرر ایران تمام می شود. حرف هایی که پشتوانه عملی ندارد و حرف نظام هم نیست، جز این که خصم بالاتری را علیه ایران برانگیزد و اجماع جهانی علیه ایران ایجاد کند، نتیجه دیگری ندارد. البته از طرفی می توان گفت که آقای رحیمی سخنگوی دولت نیست. انشاالله این حرف این گونه تعبیر شود که عقیده شخصی ایشان است و نه از جایگاه قانونی. برابر قانون اساسی معاون اول تنها در غیاب رئیس جمهور می تواند ریاست هیئت دولت را داشته باشد. جایگاه معاون اول در این حد است. بنابراین، قطعا این نظر رسمی دولت ایران نیست. چون باید وزارت امور خارجه این کار را انجام دهد.

در جمع بندی نکته ای را لازم می دانید که اضافه کنید؟
الان دنیا در وضعیت خاصی قرار دارد. وضعیت اعراب از یک طرف، موضوع سوریه و انتخابات امریکا، نوسانات قیمت نفت و چندین قطعنامه ای که علیه ایران در شورای امنیت صادر شده است از طرف دیگر، ما را به این نتیجه می رساند که مسئولین و کسانی که تریبونی را به هر علت به دست می آورند، پیش از آن که سخن را آغاز کنند اثرات روانی صحبت های خود را در نظر بگیرند. توجه کنند که صحبت آن ها ممکن است چه واکنش های بین المللی را به همراه خواهد داشت. اگر اخبار را تعقیب کنید می بینید که عربستان هم در آب های ساحلی خود در خلیج فارس یک رزمایش دریایی برگزار می کند. در چنین شرایطی نباید حرکت تحریک آمیزی شود که باعث شود بدون این که مجموعه نظام در صدد انجام چنین عملی باشد، اجماعی علیه ایران ایجاد شود. اعلان جنگ و صلح و اقداماتی از این دست برابر با قانون اساسی بر عهده مقام معظم رهبری است. این صحبت ها اگر منظور عملی داشته باشد، باید در شورای عالی امنیت ملی تصمیم گیری شود و مقام معظم رهبری آن را تایید کند. نه این که افراد با صحبت های خود باری را بر دوش نظام اضافه کنند و خساراتی به بار آورند.
تهیه کننده: تحریریه سایت دیپلما سی ایرانی