در بهاران از تو دورم

حتی بر زمین ماندن میانجی گری ترکیه در بیانیه هسته ای موسوم به تهران و سپس بی نتیجه ماندن میزبانی و بسترسازی این کشور برای ایران و 1+5 ، موجب نشد تا اعتماد ایران به ترکیه زایل شود یا ترکیه فاصله خود را از همسایه اش بیشتر کند و تحت تاثیر جوسازی‌های غرب قرار بگیرد. ترکیه آن روزها ترجیح می‌داد نقش کداخدامنشانه و هدایتگرانه اش را در خاورمیانه قوت ببخشد تا در شرایطی که عربستان رو به تحلیل رفته و تهران اسیر مناقشات بیرونی است و عراق هم هنوز مانده تا به قدرتی دوباره در منطقه تبدیل شود، خود یگانه قدرت منطقه باشد و روسیه را نیز از دو سمت آسیا و اروپا زیر سایه ببرد.

اما خودسوزی جوان دستفروش تونسی، آتشی را شعله ور کرد که اگرچه تا ترکیه و ایران زبانه نکشید، ولی داغی و حرارتش به تن اینها گرفت و درجه تب منطقه را با گر گرفتن سوریه به بالاترین حد خود رساند. در ماجرای سوریه، ترکیه به راهی رفت و ایران به راهی که انتظار می‌رفت. ترکیه از همان روز نخست درگیری‌ها در سوریه در کنار معترضان ایستاد و موارد نقض حقوق بشر و اعمال خشونت‌های حکومت را فریاد زد و ایران از نفوذ غرب و تروریسم و طراحی یک توطئه صهیونیستی – سعودی در سوریه فغان برآورد.

اگرچه ترکیه و ایران هیچ یک حاضر نیستند در این دعوای سیاسی، روابط اقتصادی منفعت آور خود را فراموش کنند و با قهری سیاسی، همه رشته‌های سابق را پنبه کنند، ولی دیگر از آن دوستی و اعتماد دو سال پیش میان آنها خبری نیست و گویی فضای گفتگوی میان ترکیه و ایران فریز شده است. شاید تا یخ سوریه باز نشود و چهره سوریه جدید رخ ننماید، این فریزشدگی پابرجا بماند.

تهران و آنکارا در وانفسای اوضاع سوریه سعی کرده اند راه خود را بروند و در این راه به هم تلاقی نکنند و برخوردی نداشته باشند. چندی است ترکیه با فرانسه و امریکا و قطر مشورت‌های عمیقی درمورد آینده سوریه داشته و چند بار به مخالفان یا شورای ملی سوریه فضا و مکان داده تا میتینگ برپا کنند و برای پیشبرد اعتراضات یا اصلاحات در سوریه طرح و برنامه بریزند. در سوی دیگر، تهران یک پا در سوریه دارد و یک پا در عراق و لبنان تا محور مقاومتی علیه جبهه گیری عربی - سعودی ایجاد کند و مجراهای تنفسی برای دمشق بگشاید.

نزدیکی بیش از پیش ترکیه به امریکا در چنین روزهایی بر کسی پوشیده نیست. روزی هم نیست که شایعات و زمزمه‌هایی مبنی بر طرح و توطئه ترک‌ها علیه بشار اسد به گوش نرسد. البته از طرف دیگر خبرها و شایعات مربوط به تاسیس پایگاه پ. ک. ک در سوریه نیز ترکیه را خوش نیامده و موجب نگرانی آنها شده است.

موافقت آنکارا با استقرار سپر دفاع موشکی ناتو در خاک کشورش اما حکایت دیگری است. تهران در این باره واکنش‌های انتقادی نسبتا معتدلی از خود بروز داد و حضورا و غیابا و لسانا، نصایح و پیامدهای لازم را به همسایه اش رساند و نارضایتی اش را از این بابت پنهان نکرد. نه تنها پنهان نکرد، که با بالا گرفتن آتش اعتراضات و خشونت‌ها در سوریه و تهدید نظامی‌ایران از جانب غرب، یکی از فرماندهان سپاه پاسداران در ایران به صراحت اعلام کرد که اگر امریکا یا اسرائیل بخواهند به ایران حمله کنند، تهران تاسیسات موشکی ناتو در ترکیه را مورد حمله قرار خواهد داد.

حاجی زاده فرمانده نیروی هوایی سپاه که با این سخن شهرتی عالمگیر به هم زد، این هشدار را بخش از استراتژی دفاعی جدید ایران برای مقابله با تهدیدات روزافزون امریکا و اسرائیل دانست اما واکنش‌هایی که به آن صورت گرفت حاکی از این بود که یکی از مقصدهای این تهدید، خود ترکیه بوده است که دارد مرموزانه آب به آسیاب دشمنان ایران و سوریه می‌ریزد و معادلات و تلاش‌های تهران را به هم ریخته است.

البته جالب اینجاست که ترکیه پس از اعلام تحریم‌های اتحادیه عرب علیه سوریه اعلام کرده که به حداقل این تحریم‌ها پایبند می‌ماند و نه حداکثر یا تمام آن. درواقع به نظر می‌رسد در پس تحریم‌های عربی علیه سوریه نیاتی کاملا عربی و هماهنگ قرار داشته و این تنبیهات دخلی به تنبیهات ترکیه ندارد و این کشور به صورت جداگانه به حساب خود و دمشق رسیدگی خواهد کرد. (شاید تنبیهات و فشارهای ترکیه به سبک اروپایی و امریکایی باشد و با تقویت اپوزیسیون سوریه، بیشتر رنگ و بوی سیاسی داشته باشد تا اقتصادی)

بحران سوریه همین حالا و پیش از آنکه احیانا بشار اسد سقوط کند یا مجبور به عقب نشینی در برابر اعراب و ترکیه شود، موجب شده تا روابط و تعادل منطقه به هم بریزد و کار تا جایی بالا بگیرد که تهران تهدید غرب را این چنین پاسخ دهد که سپر دفاع موشکی مستقر در ترکیه را هدف قرار خواهد داد. کارشناسان دور از ذهن می‌دانند که چنین تهدیدی تحقق یابد و روی تهران و آنکارا تا این اندازه به هم باز شود که بخواهند رودرروی هم قرار بگیرند و وارد تنش‌های سیاسی شوند.

در شرایط کنونی که ایران چتر تحریم‌ها را بر سر خود گسترده تر از قبل می‌بیند و راه‌ها و مجراهای دور زدن تحریم را می‌آزماید و کانال‌های صادرات نفت و گازش را مستحکم می‌کند، تزاحم و تقابل با ترکیه خسران عمیقی به بار خواهد آورد. از آن سو ترکیه نیز نشان داده که به هیچ وجه مایل به تنش زا شدن مسئله هسته ای تهران نیست و ترجیح می‌دهد همسایه اش را در وضعیتی دیپلماتیک نگه دارد و از پیشروی تشنجات در منطقه به سمت نظامی‌گری جلوگیری کند.