روزی که بوتو کودتا کرد

کراچی شهریاست بسیار قدیمی، همانند بسیاری از شهرهای ما، سابقه آن به دوران باستان بازمی گردد. کراچی در آغاز روستایی بود بر کناره ساحل دریای عرب که عمدتا اهالی روستا به ماهیگیری از دریا می پرداختند. در سال 1947 بعنوان پایتخت پاکستان انتخاب شد. البته در حال حاضر پایتخت پاکستان به اسلام آباد منتقل شده است که شهری است جدید، با اسلوب جدید شهر سازی در دامنه کوههای هیمالیا.

با ورود ما به کراچی، پدرم خانه ای در محله جاکوب لاینز کرایه کرد که شامل دو اتاق، آشپزخانه و دستشویی بود. در بخشی از ساختمان داربستی قرار داشت که بر روی درختان آن محوطه قرار می گرفت. دیگر اعضای فامیل مانند خاله ها و عمه ها به تدریج به ما ملحق شدند و بعضی از شب ها هیجده نفری در همین دو اتاق شب را به صبح می رساندیم. تا آنجا که به یاد دارم روزگار خوشی داشتیم و تمامی این شرایط سخت را با روحیه خوبی که داشتیم پشت سر گذاشتیم. ما می توانستیم با نوشتن ادعا نامه ای مبنی بر اینکه خانه مادر بزرگمان در دهلی نو به دست هندوها اشغال شده است خانه ای بزرگ در کراچی را از آن خود کنیم. اما به دلایلی هیچکس چنین کاری نکرد.

شبی از شبها متوجه شدم که دزدی پشت منزل ما مخفی شده است، در آن زمان من کودکی خردسال بودم ولی آرام نزد مادرم رفتم و موضوع را به او گفتم. پدرم برای ماموریتی به ترکیه رفته بود. مادرم فریاد کشید و همسایه ها  فورا به خانه ما ریختند و دزد در حالی که تنها وسایل ارزشمند منزل را که شامل لباسهایمان بود در دست داشت توسط همسایه ها دستگیر شد. او به شدت گریست و گفت که از شدت فقر دزدی  کرده است. پلیس که برای بردن او آمد مادرم گفت که او دزد نیست و بجای آنکه او را تحویل پلیس دهد به او غذا داد و بعد به او اجازه داد تا از خانه ما برود. مادرم به دزد غذا داد چراکه حس همدردی و کمک به همنوع در آن روزگار سخت در میان مردم وجود داشت.

شوکت آشپز خانواده ما بود که در هنگام عروسی مادرم به عنوان بخشی از جهیزیه به خانه ما آمده بود و با ما از دهلی به کراچی آمد. او اکنون در شهر حیدر آباد ایالت سند زندگی می کند و از زمانیکه به سمت ژنرال در ارتش رسیدم دیگر او را ندیدم.

 

من و برادرم جواد در مدرسه پاتریک درس می خواندیم .این مدرسه توسط مسیونرهای مسیحی اداره می شد. در حال حاضر از آن دوران چیزی به خاطر ندارم. تنها چیزی که به خاطر دارم این است که برای رسیدن به مدرسه هر روز یک کیلومتر و نیم پیاده راه می رفتیم.

 

پدرم کار خود را در وزارت خارجه جدید آغاز کرد، او در ساختمانی به نام قصر موهاتا کار می کرد. این ساختمان بعدها محل سکونت خانم فاطمه جناح خواهر بنیانگذار پاکستان، محمد علی جناح شد که به نام قائد اعظم و یا رهبر بزرگ نامیده می شود. این ساختمان در حال حاضر تبدیل به موزه شده است. به یاد می آورم که امکانات ساختمان به اندازه ای کم بود که پدرم حتی صندلی برای نشستن نداشت و برای انجام کارهای روزمره خود بر روی یک صندوق چوبی می نشست. محل کار پدرم همواره با کمبود کاغذ، پونس و قلم روبرو بود و پدرم به ناچار از تیغ های صحرایی برای اتصال کاغذها به هم استفاده می کرد. این وضعیت پاکستان جدید بود و دلیل این وضعیت این بود که هند حاضر نبود سهمی که به مردم پاکستان تعلق می گرفت را بپردازد. در آن زمان بریتانیا تصمیم گرفت تا از هند خارج شود. این رویداد به نام آزادی بزرگ در هند در ژوئن سال 1948 مطرح بود.

 

 اما لرد لوئیس مانت باتن آخرین فرماندار بریتانیا درهند، لندن را متقاعد کرد که نمی تواند تا آن زمان در هند باقی بماند و بنابراین زمان خروج نیروهای انگلیسی به آگوست سال 1947 تغییر پیدا کرد. این تصمیم در آوریل سال 1947 اعلام شد و یکی از دهها تصمیمی بود که از سوی نمایندگان پاکستان، هند و دولت بریتانیا اتخاذ شد. از تصمیم های دیگری که نمایندگان پاکستان، هند و دولت بریتانیا اتخاذ کردند  این بود که دارائیها و ثروت در دسترس بین حکومتهای هند و پاکستان تقسیم شود. هند به مجرد آنکه از سیطره بریتانیا خارج شد به هیچ یک از تعهدات خود پایبند نماند.

 

پدرم مرد بسیار مهربان و دست ودلبازی بود. او با آنکه ثروتمند نبود ولی به دیگران کمک می کرد و این مسئله تنها مورد مشاجره بین او و مادرم بود. مادرم اعتقاد داشت اول بایستی نیازهای خانه رفع شود و بعد از آن به دیگران کمک کرد و در واقع معتقد بود چراغی که به خانه رواست به مسجد حرام است. ولی پدرم در این موارد با کسی مشورت نمی کرد. مادرم همانند دیگرمادران آسیایی تاثیر بسیاری در رفتار و نوع نگرش خانواده از خود بروز می داد و در چگونگی تربیت فرزندان خود تاثیر خود را گذاشته است. او همه این کارها را برای حمایت از فرزندانش انجام می داد.او به جای آنکه به شغل آموزگاری ادامه دهد در بخش خدمات گمرکی استخدام شد. او هر روز با لباس سفید کلوش مخصوص برای انجام بازرسی از محموله های هواپیماهای دریایی به بندر می رفت. به خاطر می آورم که او یک بار محموله قاچاقی را کشف کرد و جایزه  خوبی از گمرک گرفت.

 

یکی از بزرگ ترین رویدادهای  تلخی که به خاطر می آورم مربوط به درگذشت بنیانگذار پاکستان قائد اعظم در تاریخ 11 سپتامیر سال 1948 است. پاکستان به طفل سیزده ماهه ای می ماند که تنها بزرگ خود را از دست داده باشد. قائد اعظم محمد علی جناح بوسیله نویسنده آمریکایی زندگینامه او استنلی ول پرت اینگونه توصیف شده است. تعداد کمی از افراد هستند که در تاریخ تاثیر گذار هستند. تعداد کمتری قادرند نقشه جهان را تغییر دهند. به سختی می توان کسی را پیدا کرد که بتواند ملتی را تشکیل دهد. محمد علی جناج هر سه کار را با هم انجام داد. مرگ قائد اعظم اعتماد به نفش مردم پاکستان را متزلزل کرد. مراسم تشیع پیکر او قرار بود از جاده اصلی کراچی که خانه ما در آن قرار داشت بگذرد. به خاطر می آورم که با دوستان خود ساعتها بر روی دیوار نشستیم تا مراسم را نظاره گر باشیم. هنگامیکه جنازه وارد جاده شد همه می گریستند. حس ناامیدی و یاس در وجود همه مردم موج میزد. لیاقت علی خان اولین نخست وزیر پاکستان توانست در احیای حس اعتماد به نفس ملت پاکستان نقش موثری ایفا کند و روحیه مردم غم زده را تسلی بخشد.

 

سالهای خوب و خوشی را در کراچی سپری کردم. در سراسر کشور حس ناامیدی جای خود را به امید داده بود و همه به آینده ای توام با آرامش و سعادت امیدوار بودند. وقتی خاطرات کودکی خود را مرور می کنم به یاد قطاری می افتم که از دهلی به سمت کراچی در حال حرکت بود. آن دوران برای ما مهم بود چرا که با پذیرش خطر برای آغاز زندگی جدید وارد این سرزمین شدیم. در روزها و ماه های اولیه پس از مهاجرت، حس دلتنگی بر قلب پدر و مادرم چنگ می زد و در مقابل دگرگونی دیگری در روح و جان من ریشه می دواند. من بعنوان پسر کوچکی که به ظاهر ریشه در این سرزمین نداشتم بزرگ می شدم و پاکستان در درونم ریشه می دواند.سرزمینی که حاضرم با همه زندگیم از آن محافظت نمایم.