بازی ژلاتینی غرب با تهران

به نظر می رسد غرب و به ویژه امریکا با اعمال هردو سیاست یک مخرج مشترک را دنبال می کند؛ همراه سازی با حاصل جمع متغیر. اما در این میان کدام احتمال به واقعیت نزدیک تر است؟ جنگ با لحاظ دامنه های محدود و تمام عیار  یا تهدید تا آستانه جنگ؟

 

مواضع اعلامی دولت های غربی _ به ویژه واشنگتن_  در پیش و پس از انتشار گزارش اخیر یوکیاآمانو مدیر کل آژانس بین المللی انرژی هسته ای دچار نوعی دگریسی پنهان است. تا پیش از انتشار گزارش آژانس، عموم نظرات اعلامی بر ضرورت تشدید فشارها تا آستانه گزینه نظامی تأکید داشت اما پس از ارائه گزارش، رهبران غربی نوعی از خویشتنداری را در مواضع خود ابراز کرده اند. مهمترین واکنش را می توان در رفتار واشنگتن یافت که نخست به تأمل بیشتر درباره متن گزارش آمانو پرداخت و سپس اعلام هرگونه سیاست تازه را به رایزنی با متحدان اروپایی خود وانهاد. این رفتار در حالی است که از هفته ها پیش از انتشار گزارش آژانس، لحن سخنان دولتمردان امریکایی فراتر از تحریم به گزینه نظامی تمایل یافته بود. مشابه همین رفتار را رهبران فرانسه و انگلیس از خود بروز دادند. آنان نیز پیش از این به صراحت از گزینه نظامی برای برون رفت از بن بست دیپلماتیک مربوط به پرونده هسته ای ایران یاد می کردند ولی در روزهای پس از انتشار گزارش آمانو، نظرات به تشدید تحریم ها محدود شده است. در این میان آنچه بیش از همه نمود یافته، عدم اقبال تهدیدهای جنگی اسرائیل از سوی غرب بوده است. به عبارت دیگر در این روزها تنها اسرائیل بر طبل جنگ کوبید تا از یکسو توجه جهانی را نسبت به خود جلب کند و از سوی دیگر اهمیّت خود را به متحدان غربی اش یاد آور شود. جنجال تل آویو در هنگامه ای که تصور می رفت با توجه جهانی روبرو شود هیچ دستاوردی را برای مبتکرانش به همراه نداشت؛ خاصه آنکه دولتمردان غربی از چرایی این جنجال آفرینی اطلاع داشته و آن را اقدامی فرافکنانه از جانب اسرائیلی ها برای ترمیم روابط خود با غرب می دانند.

 

اکنون سؤال کلیدی آن است که اگر بپذیریم گزارش آمانو تسهیل کننده تشدید اقدام ها علیه تهران است اما غرب تا چه میزان حاضر به افزایش این تنش است؟ آیا غرب در انتها به گزینه نظامی می اندیشد یا عنوان این گزینه را برای سخت تر کردن تصمیم سازی در تهران برجسته می کند؟

 

قرائن همه حکایت از آماده سازی بستر ارتقاء مناقشه به منازعه دارد ولی جانمایه مواضع غرب _ به رغم ظاهر پر طمطراق آن _ همچنان پرهیز از گسترش بحران است. دلیل این برداشت می تواند مربوط به چند متغیر اصلی باشد؛ نخست واشنگتن در همراه سازی جامعه بین الملل با خود علیه ایران دچار مشکلات اساسی است. امریکائیان هنوز در نوستالژی جنگ 1990 خلیج فارس به سر می برند. در آن هنگام امریکا توانست تقریباً جامعه جهانی را علیه اشغال کویت توسط ارتش رژیم صدام حسین متحد کند اما پس از آن این اتحاد هرگز تکرار نشد؛ حتی هنگام جنگ با القاعده و طالبان در افغانستان و بالتبع جنگ دوم خلیج فارس که به اشغال عراق و سقوط رژیم صدام حسین انجامید.

 

واشنگتن برای موقعیت سازی خود تلاش مدت داری را در کمتر از یک دهه گذشته دنبال کرده است ؛ از بلاموضوع کردن مذاکرات تروئیکای اروپایی تا انتقال پرونده هسته ای ایران از آزانس بین المللی هسته ای به شورای امنیت، همسوسازی مواضع اروپا با خود در این باره، چانه زنی با روسیه و چین برای انتشار چهار قطعنامه از سوی شورای امنیت و سرانجام گزارش اخیر مدیر کل آژانس هسته ای که قرار است برای تصمیم سازی تازه به شورای امنیت تسلیم شود. در این میان اما یک متغیر همچنان مانع تحقق فرایندی است که واشنگتن دنبال می کند؛ مقاوت روسیه و چین که معتقدند گزارش آمانو نه تنها بخشی از راه حل مسئله هسته ای ایران نیست بلکه مانع تازه ای را در برابر ابتکار مسکو برای برون رفت از بن بست هسته ای ایجاد کرده است. همین امر نگرانی ها در پایتخت های اروپایی را سبب شده تا جایی که رهبران فرانسه، آلمان و انگلیس نسبت به تشدید اوضاع ابراز نگرانی کرده و در انتهای پیشنهادات خود برای افزایش دامنه تحریم ها علیه تهران بار دیگر به ضرورت چاره های دیپلماتیک تأکید کنند. واشنگتن نیز برخلاف تند مزاجی های کلامی، همچنان میان حفظ موقعیت مناقشه و  ورود به منازعه در تردید است.

 

به این ترتیب واشنگتن می کوشد با بالا بردن تهدیدها تا آستانه منازعه، تهران را وادار به همراهی با سیاست های غرب کند. در این حال به متحدان اروپایی خود نیز چنین القا می کند که لازم است از این سیاست دنباله روی کنند. اما به نظر می رسد همه طرف ها نگرانند ابتکار این بازی از کنترل خارج شود. همین مهم سبب خویشتنداری هایی است که در پی انتشار گزارش آمانو در مواضع رهبران غرب و سیاست هشدار دهنده روسیه و چین شاهدش هستیم.