نرمش در مقابل عربستان جواب نمی‌دهد
اما این میانجی گری تا چه حد می تواند موفق باشد؟ اولا باید ببینیم آیا در روابط ایران و عربستان در وهله کنونی شرایط و زمینه‌های مصالحه و مذاکره وجود دارد؟ به نظر می‌رسد با توجه به تضاد منافع و رویکردهای متعارض ایران و عربستان در منطقه و بحرانی بودن روابط، شرایط مصالحه و مذاکره وجود ندارد و به این دلیل میانجی گری کشوری مثل قطر زیاد نمی تواند موفقیت آمیز باشد.
نکته دوم که در این زمینه باید به آن توجه داشت این است که قطر به رغم این که خواستار کاهش سطحی از تنش و منازعه به خصوص بین دو بازیگر مهم در خلیج فارس، یعنی ایران و عربستان است ولی از نزدیکی جدی روابط ایران و عربستان هم خرسند نیست. به عبارت دیگر اگر ایران وعربستان به هم نزدیک شوند از نقش قطر در منطقه کاسته می‌شود. به این دلیل قطر همواره خواستار نوعی از تنش و دوری بین ایران و عربستان است.
سومین نکته در این ارتباط این است که تمایل چندانی از سوی دو طرف به خصوص از سوی سعودی‌ها برای مصالحه جدی وجود ندارد. بنابراین به نظر می رسد قطر خیلی نمی تواند نقش میانجی گری را در روابط و بحران کنونی در روابط ایران و عربستان ایفا کند.
چنانچه اشاره شد تضاد منافع ایران و عربستان یکی از دلایل این عدم موفقیت است. در حال حاضر تضاد منافع ایران و عربستان در حوزه‌های مختلف به اوج خود در چند دهه گذشته رسیده است. تضاد منافع ایران و عربستان به خصوص بعد از حمله آمریکا به عراق بیشتر شد. ایران در حوزه عراق، از دولت جدید که در دست اکثریت شیعه در این کشور است حمایت می‌کند. در حالی که عربستان مخالف این دولت است و با این نظام سیاسی مشکل دارد. این تضاد منافع در این حوزه همچنان ادامه دارد. حوزه دوم تضاد منافع ایران و عربستان، لبنان و فلسطین است. ایران در این حوزه از گروههای مقاومت حمایت می کند ولی عربستان این رویکرد را نمی‌پسندد. عربستان حضور و نفوذ ایران در این منطقه را به عنوان نفوذ ایران در حوزه عربی قلمداد می‌کند و به شدت با آن مخالف است.
بعد از تحولات عربی سال 2011 و به راه افتادن جنبش‌های مردمی‌در کشورهای عربی، تضاد منافع ایران و عربستان بیشتر شد. این تضاد به خصوص در مورد کشورهایی نظیر بحرین و سوریه به طور پر رنگ تری دیده می‌شود. در این حوزه دو کشور از نظر منافع و اهداف در تضاد و تعارض قرار دارند. چنین وضعیتی هر گونه مصالحه و مذاکره را بسیار دشوار می‌کند. چرا که مشکل موجود در روابط ایران و عربستان تنها اتهام ترور سفیر عربستان در آمریکا نیست که بتوان با یک میانجی گری ساده آن را حل و فصل کرد. عربستان احساس می‌کند که منافع امنیتی این کشور در منطقه به خطر افتاده است و از این رو رویکرد تهاجمی اتخاذ کرده است. به عبارت دیگر بر خلاف دهه‌های قبل که عربستان در سیاست خارجی خود رویکردی محافظه کارانه دنبال می‌کرد و سعی می کرد وضع موجود حفظ شود، در حال حاضر با توجه به خطراتی که در سطح منطقه احساس می کند، رویکرد تهاجمی‌را در پیش گرفته است. براین اساس، عربستان سطح مهمی‌از تهدیدات امنیتی خود را متوجه نوع رویکرد ایران می بیند. بنابراین تلاش می‌کند که ایران در سطح منطقه تضعیف و مهار شود.
علاوه بر این عربستان می خواهد خود را به عنوان یک بازیگر محوری در موازنه سازی در برابر ایران مطرح کند. موازنه سازی که آمریکا آن را هدایت می کند. عربستان تلاش می‌کند محور ائتلاف منطقه ای علیه ایران شناخته شود. بنابراین اگر بخواهد وارد فاز مصالحه و تعامل با ایران شود برخلاف رویکرد کلی عربستان در منطقه است. اظهارات اخیر وزیر کشور عربستان سعودی و ولیعهد جدید این کشور که گفته است که راه سازشی با جمهوری اسلامی در مورد "توطئه ترور" سفیر عربستان در واشنگتن وجود ندارد، گویای این رویکرد عربستان است.
از سوی دیگر عربستان در سطح منطقه ای و در بین مردم توده‌های مردم مسلمان منطقه از نظر مشروعیت دچار تنزل شده است. چرا که رویکرد ضد انقلاب در منطقه را دنبال کرده است. یعنی به بن علی، رئیس جمهور فراری تونس پناه داد، در مصر تا آخرین لحظه از مبارک حمایت کرد، در بحرین با اعزام نیرو از حکومت در مقابل معترضین حمایت کرد و میزبان علی عبدالله صالح و حامی‌حکومت یمن بوده است. به دلیل این عدم مشروعیت در میان توده‌های مسلمان بسیار از مراسم حج امسال نگران است. عربستان نگران این است که حجاج ایرانی در ایام حج در عربستان فعالیت‌هایی داشته باشند. حتی تعامل صرف حجاج ایرانی با بقیه حجاج می‌تواند برای عربستان مشکل ساز باشد. البته بر اساس آنچه گفته شد بعید هم نیست که عربستان بخواهد از مسائلی از این دست برای تشدید تنش با ایران استفاده کند.
در مقابل منطقی است که ایران باید رویکردی احتیاط آمیز در مقابل عربستان در پیش بگیرد و بخواهد که از گسترش تنش جلوگیری کند. اما باید به واقعیت‌ها هم توجه کرد. واقعیت این است که شرایط مصالحه بین ایران و عربستان در منطقه فراهم نیست. خصوصا سعودی‌ها تمایلی به این کار ندارند و بیشتر در جهت تشدید تنش پیش می روند. نرمش بیش از حد ایران و این که ایران خود را متمایل به مذاکره و مصالحه نشان دهد چندان در جهت منافع و جایگاه منطقه ایران نیست. شاید در مقاطعی این رویکرد بتواند جواب بدهد اما در حال حاضر باید این مسئله به خوبی درک شود که هرچه ایران بخواهد نرمش نشان دهد عربستان کماکان رویکرد تهاجمی‌خود را ادامه خواهد داد.
بنابراین به نظر می‌رسد با توجه به وضعیت کنونی تنش و بحران در روابط ایران و عربستان ادامه می‌یابد. مگر این که شرایط منطقه ای تغییر کند و یا این که تغییر جدی در رویکردهای سیاست خارجی دو کشور به وقوع بپیوندد که چنین اتفاقی بسیاری از مسائل منطقه ای را باز تعریف می‌کند.
نظر شما :