رئیس جمهور ؛ پیرمردی که تازه دارد مشکلات را کشف می کند

یادداشت‌هایی که در این کتاب منتشر شده‌اند حاصل بیش از دو سال لحظات فراغت و دلمشغولی من بوده‌اند. [نگارش] این یادداشت‌ها در تمام روزهایی که سمت‌های پرمسئولیتی را به عهده داشتم، ادامه داشت و به خصوص زمانی که مدیریت کابینه در ماتینیون[1] به عهده من بود. اما نگارش همین یادداشت‌ها به من کمک کرد تا در فضای تنگ و بسته قدرت به حقیقتی دست پیدا کنم.

 

 

در اینجا هر خواننده‌ای می‌تواند چهره قدرت را ببیند که در صورت‌‌های بیشمار و زبان‌های مختلف، با تمامی بی‌رحمی‌ها، طعنه‌ها، تردیدها، و بی‌تفاوتی‌هایش از سخن گفتن در تمامی صفحات این کتاب باز نمی‌ایستد. هر خواننده‌ای می‌تواند بار و میزان از خود گذشتگی را که در قلمرو قدرت لازم است، حس کند. هر خواننده‌ای در این یادداشت‌ها خواهد فهمید که قدرت تا چه اندازه ممکن است از افرادی که آن را در اختیار دارند یا آرزوی به دست آوردنش را دارند فراتر رود بی‌آنکه آن‌ها هرگز علت‌اش را بدانند.

 

نام‌های گوناگونی می‌توان به تعهداتی که در حوزه سیاسی قدرت وجود دارند اتلاق کرد: عدالت، مصالحه، اجتناب از فقر، صلح. اما کاری که بینهایت دشوار است زدودن ریشه‌های عمیق طلب قدرت است. بنابراین من با نگارش این یادداشت‌ها به جنگلی از تفکرات و احساسات غیر قابل تمییز پا گذاشته‌ام؛ احساستی که گاه صادقانه و گاه تیره و نامعلوم هستند و در واقع نیروهایی هستند که مردان حکومت را به حرکت وا می‌دارند. من از میان شرح و تفسیرهای معمول و ارزشمند، یعنی ابزاری که برخی افراد برای توجیح فعالیت‌هایشان به آن‌ها متوسل می‌شوند، راهی برای خود باز کردم و آنقدر به این حیوان وحشی (یعنی قدرت) نزدیک شدم که توانستم هرم نفس‌اش را حس کنم.

 

 

شنبه اول ژانویه، دردونی، سوییلک 

تمام شب باران می‌آمد. آفتاب سرد صبحگاهی حالا روی آب داخل جوی‌ها منعکس می‌شود. در حالی که در یک پمپ بنزین شرکت توتال مشغول پر کردن باک هستم نگاهم با نگاه خسته لویی که داخل ماشین نشسته است تلاقی می‌کند. چشمهای آبی او بعد از شبی که با بیماری آسم‌اش به سختی سپری شد هنوز خواب آلودند؛ چشمهایی که جلا و عمق لاک چینی را پیدا کرده‌اند. جاده خلوت است. پائولین، لویی، و آدرین حالا به خواب رفته‌اند. به پاریس بازمی‌گردیم. تا چند ساعت دیگر که شهر ما را در آغوش بگیرد تعطیلات به پایان می‌رسد.

 

دوشنبه 3 ژانویه، پاریس، میدان بووو (وزارت کشور) [3]

نخست‌وزیر جدید؟ قبل یا بعد از رفراندوم؟ این‌های پرسش‌هایی هستند که از هفته‌ها پیش وزرا و اعضای کابینه را به خود مشغول کرده‌اند. رییس‌جمهور پای تلفن از پاسخ دادن صریح و روشن به دومینیک دوویلپن طفره می‌رود: «می‌دونی دومینیک، همه چیز به دو مساله بستگی دارد: وضعیت اشتغال و رفراندوم اروپا.»

 

چهارشنبه 5 ژانویه، پاریس، میدان بووو (وزارت کشور) 

شب بعد از ریاست یک جلسه کاری درباره اشتغال دیر به خانه برگشتم. سی چهل نفری هستیم که فکر کردن درباره تمهیدات جدید به ما محول شده است؛ تمهیدات جدیدی برای این که اگر به ماتینیون راه پیدا کردیم. ما با کارشناس‌ها مشاوره می‌کنیم. با روسای شرکت‌ها ملاقات می‌کنیم. دومینیک دو ویلپن خواسته است که با اعضای سندیکاها نیز دیدار کند به خصوص دبیر کل CFDT (کنفدراسیون دموکراتیک کار فرانسه). وقتی کلید را در قفل در می‌چرخانم صدای ضربات خفیف و پی در پی را می‌شنوم انگار که تیله‌ای را به دیوار بزنند. در را باز می‌کنم. لویی دو زانو پشت در نشسته و با میوه بلوطی که در پارک عمومی چیده مشغول بازی است. پیش از این که بتوانم کلامی بگویم از جایش بلند می‌شود و با بازوهای نحیف‌اش که مثل شاخه‌های نازک درختان است من را بقل می‌کند. وقتی دست‌هایش را باز می‌کند و از آغوشش بیرون می‌آیم از او می‌پرسم: «اما این ساعت شب اینجا چی کار می‌کنی هاپو کوچولوی من؟» می‌گوید: «هیچی منتظر تو بودم.»

 

یکی از مقامات عالیرتبه پلیس که تقریباً درباره همه چیز به دولت دروغ گفته یا دست‌کم حقیقت را پنهان کرده بود [به طور تلویحی] تمام تقصیرات را به گردن ما انداخت و این طور وانمود کرد که ما او را وادار به ارتکاب اشتباهات‌اش کرده‌ایم. او چیزی نمی‌گفت مگر این که پیش از آن برای اجتناب از توبیخ جمله‌ای ادا کرده باشد؛ جمله‌ای مثل: «من این را می‌گویم چون که باید به آقای وزیر حقیقت را گفت»، یا «این را می‌گویم برای این که اینجا باید همه چیز را همان طور که اتفاق افتاده‌اند توضیح داد»، یا حتی «من این را می‌گویم برای این که نباید حقایق را پنهان کرد.»

 

 آدم دلش می‌خواهد حرف‌های او را باور کند اما گردنی که کج گرفته است، نگاهی که به زیر انداخته و شدت اعتراض‌هایش شک‌برانگیز هستند. در وزارت کشور مسوولان سیاسی تنها بخشی جزئی از مسائلی را می‌بینند که در صحنه در جریان است – بخشی که همیشه جذاب و جالب نیست – و به خاطر عدم آشنایی درست با شبکه اداری، بر مسئولان اداری مراکز [تحت نظرشان] تنها دورادور کنترل و نظارت دارند و در نتیجه بسیاری از اوقات گزارش‌هایی نه چندان دقیق دریافت می‌کنند که با عجله تهیه شده‌اند. در این مقام لازم است که ده برابر احتیاط کرد، و لازم است که اطاعت مطلق از میان برداشته شود و در عین حال سلسله مراتب نیروهای پلیس حفظ شود چرا که این [سلسله مراتب] عامل انسجام آن‌هاست.

 

 ما می‌توانیم با دقت و وسواس تمام مناسک مرسوم وزارتخانه را به جا بیاوریم و همیشه احساس کنیم که در آن یک فرد خارجی هستیم یا در بهترین حالت تنها رهگذرانی هستیم که از آن عبور می‌کنیم. خودمان این را می‌دانیم و دیگران هم می‌دانند. ارتباطاتی که چند تن از مشاوران در ماه‌های گذشته مشغول برقراری آن‌ها بوده‌اند آسیب‌پذیری ما را جبران نخواهند کرد، شایعات از چند هفته پیش درباره تغییر دولت بالا گرفته‌اند و وقتی قرار است [این مصسب را] ترک کنی فرقی نمی‌کند که چه وزیری جانشین می‌شود.

 

همان مقام پلیس نفس عمیقی می‌کشد و می‌گوید: «این را می‌گویم برای این وظیفه دارم حقیقت را به‌تان بگویم، هیچ کس در اینجا حاضر نیست برای حمایت از دومینیک دوویلپن حتی یک پول سیاه خرج کند.» و بعد از یک سکوت طولانی ادامه می‌دهد: «و تقریباً دیگر هیچ کس حتی تصور نمی‌کند که او از این جا به کاخ نخست‌وزیری برود. این را می‌گویم برای این که عین حقیقت است.»

 

 

صداهایی گنگ و دور که از مراسم بزرگداشت آزادی اردوگاه‌های [مرگ نازی‌ها] به گوش می‌رسد، آزار دهنده است. اما بی‌تفاوتی و انفعال روزی این صداها و خاطرات را از راه درزها و شکاف‌هایی که به چشم نمی‌آیند از خاطره ما خواهند برد، که البته در باور شخصی با آن موافق نیستم مگر این که به انسان‌ها اجازه داده نشود چنین به سادگی مرتکب همان جنایاتی شوند که در گذشته [مرتکب می‌شدند]. منظورم این نیست که خاطرات مانع انسان‌ها از ارتکاب این جنایت‌ها می‌شود، بلکه می‌گویم با وجود خاطره انسان‌ها دیگر نمی‌توانند با مصونیت مطلق مرتکب این اعمال شوند چرا که نوعی از حقیقت آن‌ها را باز می‌دارد؛ نوعی از حقیقت که بی‌تردید پیچیده و دشوار است، که قاطع نیست و گاه متناقض است، که بخش‌هایی از آن فراموش شده اما با این همه هنوز حقیقت است؛ حقیقتی به نام تاریخ. در تصویری که یکی از بازماندگان این اردوگاه‌ها برای روزنامه‌ای در آن ایام بازسازی کرده یکی از زندانیان با قلابی فلزی مشغول بیرون کشیدن [جسد] زنی از اتاق گاز است. داخل اتاق تلی از اجساد روی هم افتاده‌اند.

 آدم از خودش می‌پرسد این زندانی بعد از این که کارش با جسد این زن تمام شد چگونه می‌تواند با کمک چنگک فلزی ساده‌اش تمام این اجساد را از اتاق خارج کند، خصوصاً که زن درشت اندام، زیبا و سنگین است و او را خسته خواهد کرد. توحش و خشونتی که در این تصویر نهفته است فقط به جسد زنی خلاصه نمی‌شود که زندانی سعی می‌کند آن را از اتاق گاز به طرف کوره آدم‌سوزی بکشاند، بلکه چنگکی که در دست زندانی است، سربازی که نظاره می‌کند، کلاه خودی که علامت «اس‌اس» دارد و از میخی روی دیوار آویزان است، و تمام آن چه در اردوگاه هست و بر ضد زنان و کودکانی است که کشته شده‌اند و باید اجسادشان با دقت کناری گذاشته شوند، [همه این‌ها] مصداق توحش است، و زندگی چنین است. گفته‌های یکی از شاهدان دادگاه نورمبرگ را می‌خوانم. می‌گوید: «نه، من هیچ ایرادی نمی‌دیدم، باید اطاعت می‌کردی، دستور هیملر بود، نمی‌شد که اطاعت نکنی، هر بار که دستوری می‌داد هوشمندانه و به جا بود.‌»

 

 

در یک میهمانی عصر که برای خداحافظی با یکی از همکاران کاخ الیزه برپا شده بود با ژنرال ژرژلن، رییس ستاد ویژه ریاست جمهوری مشغول بحث بودم. رییس‌جمهور جلو آمد و بعد از یک سلام کوتاه با من ژنرال ژرژلن را کنار کشید و گفت: «از فلورانس اوبنا[3] چه خبر؟ هنوز هیچ خبری نیست؟»

- «نه آقای رییس‌جمهور.»

- «هیچی؟!»

خطوط چهره رییس‌جمهور در هم رفت: «این ماجرا ناراحت کننده‌ست. واقعاً ناراحت کننده‌ست. تمام تلاش خودتان را بکنید ژنرال عزیز.»

 

 

روی چمن منطقه «شرانتن» چند چادر سیرک علم کرده‌اند، دست کم سه یا چهار تا. زمین خیس است و من همراه لویی و ادریان بین چاله‌های پر آب و گل قدم می‌زنیم. لویی جلوتر از ما می‌دود و دست ادریان در دست من است، دستی که یخ کرده و نرم است. نوک یکی از چادرها، چراغ‌های قرمز رنگی روشن کرده‌اند که در آسمان خاکستری می‌درخشند و طوری چشمک می‌زنند که انگار آن‌ها هم از سرما می‌لرزند.بوی شیرینی از داخل چادر راه‌راه به مشام می‌رسد و بر سر در چوبی آن نوشته شده است: «سیرک ارلت گروس». جایی روی نیمکت‌های مطبق داخل سیرک می‌نشینیم. لویی و ادریان ستاره‌های پولکی را که برایشان خریده‌ام به آهستگی تکان می‌دهند.

کارمندان سیرک قفس حیوانات وحشی را به نمایش می‌گذارند، آن‌ها با بدن‌های نرم و چالاک‌شان در یک چشم به هم زدن از میله‌ها بالا می‌روند و از یک سر صحنه سیرک به سر دیگر آن می‌دوند. چلچراغی پایین آورده می‌شود، کسی بندبازی می‌کند و بعد چراغ‌ها خاموش می‌شوند؛ دیگر هیچ چیز را نمی‌شود دید به جز ستاره‌های پولکی که به آهستگی در تاریکی این سو و آن سو می‌روند. همین لحظه تلفن همراه من زنگ می‌زند: «برونو؟ در تهیه برنامه اشتغال به کجا رسیدی؟ باید کارها رو جلو انداخت. چیزی رو که شروع کرده بودی به انجامش مظالعه کردم.اصلاً این طور نیست.» یک نورافکن نور خود را روی پرده مخمل قرمز می‌اندازد.

دستی یک طرف پرده را کنار می‌زند. آقای لویل با موهای روغن‌زده، شلوار کوتاه و کت تنگ مخصوص سوارکاری، و پیراهنی که یقه‌اش از فرط سفیدی می‌درخشد در میان تشویق‌های پر سر و صدای مردم به صحنه می‌آید و با برداشتن کلاه از سر به جمعیت سلام می‌کند. عکس شن‌هایی که کف صحنه سیرک را پوشانده‌اند در چکمه‌های ورنی اوو منعکس می‌شود: «خانم‌ها، آقایان، و کودکان من، اکنون وقت جشن فرا رسیده است، جشن بزرگ سیرک!» از آن سوی خط دومینیک دووویلپن از من می‌پرسد: «برونو، تو الان دقیقاً کجا هستی؟»

 

 

«فیلیپ دوست-بلزی» به دنبال این است که خود را به دومینیک دوویلپن نزدیک کند. گویا در او جانشین ژان پیر رفرن را دیده است یا چنین تصور کرده که او احتمال قریب به یقین از دوستان و متحدان نزدیک نامزد اصلی جانشینی [رفرن] است. هر کس به بازی خود مشغول است و او با نرمی و انعطاف‌پذیری شخصیت‌اش که منشا قدرت او به شمار می‌رود در این میان به گربه‌ای می‌ماند. انگار که هرگز هیچ چیز نمی‌تواند او را متاثر کند و مثل این است که حتی اگر از ساختمان چهار طبقه‌ای به پایین پرت شود باز بی آن که خراشی برداشته باشد از جایش بلند می‌شود. او را به عنوان شخصیتی قبول دارند که اهل رقابت و کشمکش نیست، که به همه چیز بی‌اعتناست، که صاف و زلال است. او تفکر و عقیده را کنار گذاشته و مصمم و با جدیت راه خود را می‌رود و نقش انسانی ساده را بازی می‌کند. او در مسیری که در جهان سیاست طی می‌کند رقبای بسیاری را پشت سر خواهد گذاشت که بی‌تردید هزاران برابر بیش از او شخصیت‌های ارزشمندی محسوب می‌شوند، اما به خاطر فقدان ویژگی که او دارد و به خاطر حس احترام به نفس که به نوعی در این راه آن‌ها را فلج می‌کند، روزی زمین خواهند خورد و از صحنه سیاست ناپدید خواهند شد.

 

 

یک دوست اتریشی از گراتس برایم نامه‌ای نوشته است. صبحی را به خاطر می‌آورم که با هم در کوهستان قدم می‌زدیم. حدود ساعت نهار بود و ما در راه بازگشت بودیم. هوا گرم بود. کنار آبگیری سنگی نشستیم. ماهی‌های قزل‌آلا به رنگ‌های سبز و آبی از لابلای خزه‌ها نزدیک به بستر سنگی آبگیر شنا می‌کردند. در آن زمان 22 یا 23 ساله بودم. دستم را در آب خنک آبگیر فرو بردم. [...] او هم بعد از من دست‌اش را در آب فرو برد اما به سرعت آن را پس کشید. با چشم‌هایی که وحشت‌زده بود به من نگاه کرد و گفت: «مواظب باش! قزل‌آلاها گاز می‌گیرند.» اما من همان طور گذاشتم دست‌هایم در آب بمانند. او بار دیگر اصرار کرد که «راست می‌گویم، قزل‌آلاها گاز می‌گیرند، دندان‌های ریزی دارند که مثل دندانه‌های اره می‌ماند.» قزل‌آلاها در بستر خزه پوش آبگیر بالا و پایین می‌رفتند و دور انگشتان من می‌چرخیدند که پوستشان آب جمع کرده و از شکل افتاده بود. دستم را از آب بیرون آوردم و همان طور که خیس بود دست او را گرفتم [...] او صورت‌اش را به سوی شعاع‌های کور کننده خورشید گرفت. در آن روزها بیشتر در رویاهایم سیر می‌کردم: به خاطر نمی‌آروم که پیش‌تر رفته باشم و حالا از این بابت متاسفم. خواندن نامه را تمام می‌کنم. آخرین تمرینات زبان آلمانی من به سال‌هایی چنان دور بازمی‌گردند و نگارش او چنان هولناک است که تقریباً هیچ چیز از نامه‌اش نمی‌فهمم. او حالا مشغول گذراندن دوره‌ای عملی در شرکتی است در شانگهای و [در نامه‌اش] خواسته که از من بداند و این که چه می‌کنم. بی‌تردید از این که بفهمد دوست فرانسوی‌اش مدتی است مشاور نزدیک وزیر کشور شده شگفت زده خواهد شد. احتمالاً خواهد گفت: «Du? Nicht Wahr? Unglaublich!»[1] و آن را [از شگفتی] به شیوه‌ای ادا خواهد کرد که انگار کسی از یک فالگیر ژنده پوش نه چندان معروف حقیقتی را که انتظار نداشته شنیده باشد. به ندرت پیش می‌آید که ما همان کسانی شویم که رویاهای‌شان را داریم. نیروهایی قدرتمندتر و متغییرتر همیشه انتخاب‌های ما را در مسیر دیگری هدایت می‌کنند. آن چه که به عنوان یک انتخاب موجب تحسین یک نفر از سوی دیگران می‌شود اغلب ممکن است نتیجه شخصیت او باشد [تا انتخاب‌اش]؛ شخصیتی که از بدو تولد با او بوده است، درست مثل اندازه پا و رنگ چشم‌هایش.

 

به رغم فقدان نشانه‌ای جدی از احتمال تغییر نخست‌وزیر جلسات آمادگی برای ورود به کاخ نخست‌وزیری بیشتر و بیشتر شده است. من از نتایج نهایی یکی از این جلسات اخیر استفاده می‌کنم تا گزارشی درباره طرح اشتغال تهیه کنم. همان طور که مشغول کار هستم سرسری به مباحثه‌ای که از شبکه LCI درباره جرج بوش پخش می‌شود، گوش می‌کنم. بحث آن‌ها درباره جنگ علیه تروریسم تردیدم را بر می‌انگیزد؛ من بیشتر به کار و نظام سرویس‌های اطلاعاتی خودمان ایمان دارم، به آشنایی آن‌ها با فضا و حال و هوای حرکت‌های اسلام‌گرایانه، و به توانایی نفوذ آن‌ها در بین نیروهای دشمن تا این سخنوری‌های جنگ‌طلبانه که مقام و مرتبه‌ای به دشمنان شکست‌ناپذیرشان می‌بخشند که هر چند این دشمنان شایستگی این مقام را ندارند اما آرزویش را دارند. با این وجود بحث درباره جرج بوش همچنان ادامه دارد. یکی از شرکت کنندگان در برنامه دوبار وقتی می‌خواهد سخنان‌اش را از سر بگیرد با این جمله شروع می‌کند که «We must confront these regimes»[2] و این جمله را با چنان جدیتی ادا می‌کند که گمان نمی‌کنم در غیر این صورت کسی می‌توانست بی‌تردید مجاب شود. در نظامی سیاسی که مانند دیگر نظام‌ها بر اساس خواست مستقیم مردم شکل گرفته است، عبارتی سه کلمه‌ای و حیرت‌آور بیش از ظریف‌ترین و موشکفانه‌ترین استدلال‌ها در این بحث بر شنونده تاثیر می‌گذارد. اشتباه در اشتباه؛ اشتباهات مکرر تمام وزن خود را به عملکرد ریاست جمهوری تحمیل می‌کنند، در این شرایط البته باز هم می‌توان جلب اعتماد کرد و همچنان قدرت را به دست داشت؛ بهای اشتباهات را جز در پایان کار نمی‌دهند.

 

 

گزارش‌های اداره امنیت داخلی (DST) درباره افراد مظنون به فعالیت‌های تروریستی نشان می‌دهد که دشمنان شماره یک ما در خانه خود ما زندگی می‌کنند و هر کدام از ما ممکن است طی روز از کنار آن‌ها رد شویم و شاید حتی در اولین برخورد آن‌ها را آدم‌هایی دوست داشتنی بپنداریم. مبارزه با تروریسم سال‌ها به طول خواهد انجامید، همه ما این را به خوبی می‌دانیم، چرا که تروریسم مانند تمام جنبش‌های خشونت‌آمیزی که حقیقتاً خطرناک هستند خود را در جایگاهی فراتر از منطق نشانده است. خشک اندیشی آبشخور اصلی تروریسم به شمار می‌رود اما در عین حال این تفکر خشک و جزم‌اندیش تنها نقطه غایی تروریسم است، اما در اصل تروریسم در نخستین گام از واکنش عقل بر ضد ارزش‌های غربی شکل می‌گیرد و تا جایی پیش می‌رود که افراد ضعیف‌تر را فریفته خود [تفکر ضد غربی] می‌کند و بیش از منطق به آن‌ها احساسی از غرور و انتقام می‌دهد؛ چیزی که تروریست‌ها آن را به جای عقل و منطق خودشان می‌پذیرند.

 

 

 

حدود ساعت سه صبح لویی از خواب بیدار شد. او را در حالی که توی تخت‌اش نشسته بود دیدم. صرفه می‌کرد. ساعت مچی‌اش را که برایش خریده بودم و عصر همان روز به مچش بسته بود، گم کرده بود. به او شربت ونتولین دادم. «فردا با هم دنبال ساعت مچی‌ات می‌گردیم. باشه؟» دوباره در تخت دراز کشید. دو ساعت بعد صدای پایی شنیدم. در اتاق خواب ما باز شد. ادریان وارد اتاق شد و یک رسات به طرف تخت آمد از آن خودش را بالا کشید. بالش‌اش در یک دست‌اش بود و در دست دیگر کتاب داستانی درباره شوالیه‌ها که به او قول داده بودم برایش بخوانم. تمام اوقاتی که در روز از آن‌ها دریغ می‌کنم، آن‌ها شب‌ها از من طلب می‌کنند.

 

 

در پاریس برف می‌بارد. ماشین‌ها در ازدحامی از شعاع‌های نور زرد و سفید [چراغ اتومبیل‌ها]، گل و لای و باد سرد و برف در حرکت هستند. هیچ چیز را نمی‌شود تشخیص داد. شهر شکل خود را از دست داده است. وضعیت سیاسی نیز به همین نسبت نا مطمئن و نامشخص است؛ وزرا همچنان نظارت می‌کنند و مشاوران در مکاتباتی که مهر محرمانه پایشان خورده اطلاعاتی را که ممکن است دیگران نداشته باشند با یکدیگر مبادله می‌کنند.

 

---