سوریه، میزبان ناکام نشست اتحادیه عرب

نشست اتحادیه عرب با نتایجی نه چندان موفق به کار خود پایان داد. شاید دولت سوریه هیچ گاه گمان نمی کرد، این نشست که برای آن حکم حیثیت و آبرو را داشت این چنین دور از موفقیت به کار خود پایان دهد.

 

شاید برای نخستین بار در نشست سران اتحادیه عرب بود که حتی نشست مطبوعاتی وزیر امور خارجه سوریه و دبیر کل این اتحادیه برای اعلام بیانیه اختتامیه توسط خبرنگاران و روزنامه نگاران حاضر به تشنج کشیده شد. تشنجی که برای چند لحظه چهره ولید معلم، وزیر امور خارجه سوریه را از شدت خشم سرخ و بر افروخته کرد. به گونه ای که عمرو موسی، دبیر کل اتحادیه عرب، تلاش کرد برای جلوگیری از افزایش جو ناآرام برای مدتی مدیریت نشست را بر عهده بگیرد و با خنده و شوخی فضا را آرام کند.

 

سرانی که شرکت نکردند 

آنچه بیش از همه در این نشست نمایان بود، شرکت نکردن سران کشورهای عرب 9 کشور عربی که شامل عربستان سعودی، یمن، بحرین، عراق، اردن، مصر، سومالی، مراکش و لبنان بود.

 

سعود الفیصل، وزیر امور خارجه عربستان سعودی، هم زمان با آغاز به کار نشست سران اتحادیه عرب با شرکت در یک کنفرانس خبری در ریاض اعلام کرد، از آنجا که دولت سوریه برای حل بحران لبنان هیچ تلاشی نکرده و این موضوع باعث شده رئیس جمهوری این کشور- لبنان- نتواند شرکت کند، ما نیز حضور در این نشست را چندان به صلاح ندانسته و در آن شرکت نکردیم.

 

این مصاحبه به وضوح دامنه اختلاف های عربستان سعودی به عنوان یکی از رهبران مهم کشورهای عربی را با سوریه نشان داد. عربستان سعودی یکی از کشورهای مهم عربی است که بسیاری از کشورهای عرب منطقه مانند بحرین و یمن بسیاری از تصمیم های خود را با سیاست های آن هماهنگ می کنند.

 

متعاقب آن، امیر بحرین نیز از حضور در این نشست سر باز زد تا به سوریه نشان دهد که اعضای شورای همکاری خلیج فارس چندان با حضور در نشستی که رئیس جمهوری لبنان حضور ندارد، موافق نیستند و ترجیح می دهد از سیاست های عربستان سعودی که نقش به سزایی در عرصه سیاسی و اجتماعی سوریه بازی می کند، حمایت کند. گرچه سران کشورهای قطر و امارات متحده عربی در این نشست شرکت داشتند.

 

حسنی مبارک، رئیس جمهوری مصر، نیز در این نشست شرکت نکرد تا پیامی مشابه عربستان سعودی و بحرین به دمشق بفرستد.

 

اما مصر با این کار تلاش کرد، پیام دیگری را نیز برای سوریه بفرستد. آن پیام در ارتباط با مسائل فلسطین بود که مصر چندان با سیاست های سوریه در این مورد موافق نیست و آن را به ضرر منافع کشورهای عربی می داند.

 

این موضوع در ارتباط با حمایت سوریه از حماس و جهاد اسلامی است که حملات موشکیشان به اسرائیل همچنان ادامه دارد و دمشق نیز در این زمینه از آنها حمایت می کند. موضوعی که باعث شدیدتر شدن تیرگی روابط مصر و حماس شد و حتی در روابط مصر و سوریه نیز تاثیر گذاشت.

 

دقیقا همین دلایل را ملک عبدالله دوم، پادشاه اردن، داشت تا در نشست اتحادیه عرب در سوریه شرکت نکند. وی نیز در مورد مسئله فلسطین و لبنان همانند مصر و عربستان سعودی از دمشق به شدت عصبانی است و حتی این دلخوری را در سفر اخیر خود به ایالات متحده با سران کاخ سفید نیز در میان گذاشته است.

 

در این میان کشورهای عربی یک دلیل عمده را برای زیر سئوال بردن نشست اتحادیه عرب در سوریه مطرح می کنند. آن این که تقریبا تمام آنها از نزدیکی روابط دمشق - تهران به هیچ عنوان خشنود نیستند و نزدیکی بیش از اندازه این روابط را توطئه ای برای کاهش نقش خود در خاورمیانه می دانند. رابطه ای که به منعقد شدن پیمان امنیتی میان دو کشور منجر شده است.

 

از سوی دیگر قبل از آن که سفر سران و مقام های عالی رتبه کشورهای عربی به منطقه آغاز شود، بشار اسد، رئیس جمهور سوریه، تقریبا می دانست که چه کسانی قرار است در این نشست حضور داشته باشند و چه کسانی از حضور در آن سر باز زده اند. اما آنچه بیش از همه باعث رنجش وی شد، نیامدن رئیس جمهور یمن به این نشست بود.

 

علی عبدالله صالح، رئیس جمهور یمن، تا آخرین لحظه همواره اعلام می کرد که حتما در نشست دمشق شرکت خواهد کرد و مفاد معاهده نمایندگان فتح و حماس، دو گروه مهم فلسطینی را به اطلاع سران کشورهای عرب می رساند.

 

رهبران سوری از جمله بشار اسد تا آخرین لحظات روز جمعه در فرودگاه دمشق حضور داشتند تا پذیرای رئیس جمهوری یمن باشند. بشار اسد گمان می کرد حضور عبدالله صالح که خبر حضورش در امضای معاهده پیمان صلح میان فتح و حماس در کاخ ریاست جمهوریش سر و صداهای بسیاری را در رسانه های جهانی باعث شده بود، بتواند تا اندازه ای از هیجان عدم حضور سران دیگر کشورهای عربی در خاورمیانه بکاهد.

 

اما در ساعات پایانی جمعه شب، شبکه رسمی تلویزیون یمن خبر داد که علی عبدالله صالح در این نشست شرکت نخواهد کرد و یکی از معاونان خود را به دمشق می فرستد. ناراحتی مقام های سوری زمانی افزایش یافت که دیدند، این خبر از سوی وزارت امور خارجه یمن به آنها اطلاع داده نشده و آنها مجبور شده اند خبر را از طریق تلویزیون دریافت کنند.

 

دولت سوریه این رفتار دولت یمن را بی احترامی به خود تلقی کرده و در واکنش به آن، بشار اسد، رئیس جمهوری آن کشور گفت:« ما بی صبرانه منتظر بودیم تا رئیس جمهوری یمن در این نشست شرکت کند و درباره جزئیات معاهده منعقد شده میان نمایندگان فتح و حماس در یمن توضیحاتی به ما دهد. اما نمی دانیم چرا ایشان از آمدن به دمشق منصرف شده است. »آ»

 

در این میان آنچه بیش از همه جای سئوال برای کارشناسان باقی گذاشته عدم حضور رئیس جمهوری عراق در این نشست بود. نوری مالکی، نخست وزیر عراق، اعلام کرده بود، به دلیل حساسیت نبرد با شورشیان جیش المهدی و مسئولیتی که در این زمینه بر عهده اش است، وی در نشست اتحادیه عرب در دمشق شرکت نمی کند. اما چرا جلال طالبانی رئیس جمهوری عراق در این نشست شرکت نکرد؟

 

برخی از کارشناسان اعتراض به کشته شدن 8 کرد در سوریه در روز عید نوروز به دستان پلیس عراق و سرکوب سرسختانه کردها در مراسم عید نوروز را که تاکنون دلایل سرکوب آن مشخص نشده، دلیل حاضر نشدن رئیس جمهوری عراق در این نشست دانسته اند.

 

برخی نیز گمانه زنی کرده اند که سفر دیک چنی، معاون رئیس جمهور آمریکا، به خاورمیانه و تاکیدش بر عدم حضور در این نشست که در دیدارش با رهبران کشورهای عربی به آن اشاره کرده بود و در کنفرانس های خبریش نیز بارها آن را بیان داشت، بر عدم حضور کشورهای عربی در این نشست تاثیر داشته است.

 

بر اساس تصمیمی که در نشست این دوره گرفته شده بود، تنها کشورهایی که سرانشان در این نشست حاضر شده بودند، اجازه حضور پشت جایگاه سخنرانی و ایراد نطق را داشتند.

 

علاوه بر آن، تصمیم بر آن بود که نشست به صورت علنی برگزار شود که ظاهرا در روز دوم به دلیل حساسیت موضوعات مطرح، جلسه غیر علنی برگزار شد.

 

شدیدترین سخنرانی را در روز اول نشست معمر قذافی، رئیس جمهوری لیبی، ایراد کرد. وی در نطق خود کشورهای عربی را مورد شدیدترین انتقادها قرار داد و گفت:« کشورهای عربی فاقد هویت، وحدت، انسجام و برنامه هستند و هیچ کدام آنها قدرت تصمیم گیری ندارند.»

 

وی همچنین گفت:« چگونه می توانیم خود را اتحادیه بدانیم در حالی که نه اقتصاد واحد، نه پول واحد، نه سیستم صادرات و واردات واحد، نه سیاست واحد و نه هیچ هویت و نقطه واحدی داریم. آیا تمام این حرف ها ادعایی بیش نیست.»

 

قذافی سپس از موضع کشورهای عربی در برابر اعدام صدام انتقاد کرد و خواستار شکایت کشورهای عربی به شورای امنیت سازمان ملل شد. وی در این رابطه تاکید کرد، اگر کشورهای عربی بخواهند در برابر اعدام صدام ساکت بمانند، سرنوشت وی در انتظار همه رهبران کشورهای عربی خواهد بود.

 

وی از موضع کشورهای عربی در برابر تحولات فلسطین نیز به شدت انتقاد کرد.

 

قذافی همچنین تدوام اختلاف کشورهای عربی بویژه امارات متحده عربی را با ایران بر سر سه جزیره تنب بزرگ، تنب کوچک و ابو موسی را به شدت مورد نکوهش قرار داد و تداوم اختلاف ها با ایران را به ضرر مصالح کشورهای عربی دانست.

 

در نشست دمشق موضوع های فلسطین، لبنان، عراق و نزدیکی روابط کشورهای عربی به یکدیگر نیز مورد بررسی قرار گرفت که هیچ گزارشی در برابر مفاد آن مخابره نشده است. اما ولید معلم، وزیر خارجه سوریه،  در مصاحبه مطبوعاتی خود گفت:« دمشق و ریاض با همکاری یکدیگر تمام تلاش خود را می کنند تا بحران لبنان حل و فصل شود.»

 

درباره بیانیه اختتامیه که توسط عمرو موسی، دبیر کل اتحادیه عرب، قرائت شد نیز عادل عبدالمهدی، معاون رئیس جمهوری عراق، که به عنوان نماینده عراق در این کنفرانس شرکت کرده بود نیز با خشم نسبت به مفاد مربوط به عراق در بیانیه انتقاد کرد و آن را غیر قابل پذیرش دانست.

 

بسیاری از کارشناسان بر این باورند که کنفرانس دمشق نه تنها یکی از بدترین نشست های تاریخ اتحادیه عرب بوده بلکه دولت دمشق برای جلوگیری از به دست آمدن نتایج منفی آن تلاش کرده تا این نشست به سرعت و بدون جمع بندی منسجم به کار خود پایان دهد.