روس هایی که هوای سوری ها را دارند

دیپلماسی ایرانی: در حالی که بحران در سوریه ادامه دارد، مدودف فرستاده ویژه ای به دمشق فرستاده است تا هم بشار اسد را به اصلاحات جدی ترغیب کند و هم به او اطمینان خاطر دهد که مسکو تا آن جا که می تواند در مقابل تلاش های کشورهای غربی برای تصویب قطعنامه علیه سوریه مقاومت خواهد کرد. دیپلماسی ایرانی موضع مسکو در قبال تحولات سوریه را در گفت‌و‌گو با دکتر جهانگیر کرمی، استاد دانشگاه و تحلیل‌گر مسائل روسیه بررسی کرده است:

آیا با رفتن فرستاده ویژه مدودف به سوریه می توان گفت که شاهد تغییر موضعی در مسکو در قبال تحولات سوریه به وجود آمده است؟
 

نه. به نظر من موضع روسیه در قبال تحولات سوریه موضع مشخص و روشنی است و تغییری نکرده است. در واقع دولت روسیه نگران سوء استفاده غرب از تحولات سوریه است. روسیه نگران است غرب همان برخوردی را که با لیبی در دستور کار قرار داد، در مورد سوریه هم اعمال کند. لذا فرستاده روسیه به سوریه در واقع بیشتر برای بیان نگرانی روسیه و تاکید و تذکر به بشار اسد برای ایجاد اصلاحات، کاهش سرکوب بود. علاوه بر این از بشار اسد می خواست بهانه ای به دست غربی ها و ناتو ندهد چرا که ورود آن ها به مسئله هم برای دولت روسیه و هم برای دولت سوریه پیامدهای بدی خواهد داشت.

به نظر شما تنها نگرانی روسیه درباره سوریه گسترش نفوذ امریکا است یا رقابت های منطقه ای ترکیه و روسیه هم در این مسئله موثر است؟
 

سیاست خارجی روسیه نسبت به منطقه خاورمیانه در طول دو دهه بعد از فروپاشی شوروی به وضعیت با ثبات و متعادلی رسیده بود که تحولات یک ساله اخیر این منطقه برای روسیه نگران کننده است. این نگرانی دلایل مختلفی هم دارد. یکی این که روسیه در پشت این تحولات دست پنهان غرب و امریکا را می بیند و از این منظر نگران گسترش نفوذ غرب در منطقه است.

از طرفی روسیه از این که تحولات منطقه الگویی برای موج جدیدی از انقلاب های رنگی و اعتراضات سیاسی و اجتماعی در کشورهای حوزه نفوذ روسیه در کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز سخت نگران است. مضاف بر این که مردم مسلمانی که در داخل روسیه زندگی می کنند و به طور عام تری مردم روسیه نیز می توانند از این تحولات تاثیر بپذیرند. علاوه بر این روسیه نگران به قدرت رسیدن اسلام گرایان و یا جریان هایی است که در صدد ارتباط، نفوذ یا حمایت از مسلمانان روسیه بر آیند.

اما در مورد سوریه علاوه بر این مسائل نکته دیگری وجود دارد و آن هم این که سوریه در استراتژِی منطقه ای روسیه جایگاه مهمی دارد. به این معنا که دولت روسیه همواره از اختلافات میان سوریه و ترکیه استفاده کرده و از این مسئله به عنوان ابزاری برای محدود سازی ترکیه بهره برده است. به عبارتی دولت روسیه به ویژه بعد از فروپاشی شوروی در صدد نفوذ در قفقاز و آسیای مرکزی و هم چنین میان مسلمانان داخل روسیه چه در قفقاز و چه در ولگای مرکزی بر آمده و این مسئله نگرانی هایی را برای دولت روسیه به وجود آورده است.

به هر حال روسیه به سوریه نگاه استراتژیک دارد. لذا دغدغه های دولت روسیه نسبت به مسائل سوریه هم ناشی از دغدغه های کلی این کشور نسبت به خاورمیانه است و هم ناشی از حرکت های نظامی دولت های غربی در منطقه و هم ناشی از جایگاه و موقعیت خاص سوریه در معادلات استراتژیک و منطقه ای دولت روسیه.

به نظر شما در صورت ادامه شرایط بحرانی در سوریه آیا ممکن است روسیه تغییر موضع دهد و با غرب همراهی کند؟
 

بسیار بعید به نظر می رسد. اما یک نکته را نباید فراموش کنیم و آن هم این که روسیه ضمن این که مخالف قطعنامه های تند شورای امنیت علیه کشورهایی مانند سوریه و حتی یمن است اما طبیعتا این همه ماجرا نیست. دولت روسیه محدودیت های خاص خود را دارد که گاهی اوقات همین محدودیت ها دست این کشور را می بندد و مانع از آن می شود که بر سر مواضع خود بایستد.

در این مواقع روسیه با منطق بازی و مذاکره و بده و بستان در معادلات قدرت های بزرگ عمل می کند. به این معنا که دولت روسیه علاوه بر مسائل منطقه ای که در مناطق پیرامون خود در حوزه دریای سیاه و قفقاز و آسیای مرکزی و ترکیه و سوریه و مسائل خاورمیانه را شامل می شود، در سطحی بالاتر و در معادلات استراتژِک بین المللی با قدرت های بزرگ درگیر است و در آن معادلات گاهی فعل و انفعالاتی صورت می گیرد که روی رفتار روسیه در مسائل منطقه ای تاثیر می گذارد.

باید به همه این مسائل مشکل روسیه در حفظ شورای امنیت را نیز اضافه کنیم. به این معنا که روسیه تلاش می کند به هر قیمت و بهایی شورای امنیت سازمان ملل متحد را حفظ کند. یعنی ضمن این که در درون این شورا با اقدامات تند غرب مخالفت می کند اما در عین حال در نظر دارد که این مخالفت ها نباید به حدی ادامه پیدا کند که شورای امنیت فلج شود و قدرت های غربی خارج از شورای امنیت به دنبال راه حل هایی برای مسائل جهانی باشند. چرا که این مسئله به زیان روسیه است. لذا روسیه به صورت کج دار و مریز با شورای امنیت تعامل می کند. یعنی هم مخالف اقدامات تند غرب در شورای امنیت است و هم این که این مخالفت را تا آن اندازه ادامه نمی دهد که موضوعات از دستور کار شورای امنیت خارج شوند و غربی ها خارج از این چارچوب تصمیم گیری و عمل کنند.

بنابراین روسیه گاهی علی رغم میل و منافع خود مجبور می شود با بخشی از قطعنامه های شورای امنیت موافقت کند.

آیا ممکن است روسیه رضایت دهد شرایطی شبیه لیبی برای سوریه نیز پیش آید؟
 

روسیه ممکن است تحت شرایط و محدودیت هایی احیانا با برخی از قطعنامه ها موافقت کند. اما قطعا روسیه با قطعنامه نظامی موافقت نخواهد کرد، در این مورد تهدید هم کرده اند.

بین لیبی و سوریه هم یک تفاوت جدی وجود دارد و آن هم این که لیبی برای روسیه اهمیت استراتژیک در معادلات منطقه ای نداشت. در حالی که سوریه به شدت این وضعیت را دارد. حتی می توان به فعل و انفعالاتی که در یک ماه اخیر صورت گرفته اشاره کرد که نشان می دهد روسیه به شدت نسبت به شرایط سوریه حساس است. سفر پاتروشف، دبیر شورای عالی امنیت ملی روسیه به ایران و طرح این موضوع با طرف ایرانی، از طرفی اقدامات نظامی و عملیاتی که روس ها در داخل سوریه انجام داده اند، هشدار غیر رسمی به دولت ترکیه، همگی نشان دهنده این است که حساسیت روسیه نسبت به موضوع بسیار بالا است.

علاوه بر این اقدام نظامی در مورد لیبی در زمانی انجام شد که هنوز روس ها به اجماع داخلی در مورد تحولات منطقه دست پیدا نکرده بودند. اختلاف میان رئیس جمهور و نخست وزیر روسیه در آن مقطع نشان دهنده همین تشتت بود. در حالی که هم اکنون شاهد آن هستیم که نوعی اجماع به وجود آمده و دولت روسیه حاضر نیست مانند قضیه لیبی عمل کند. ضمن این که لیبی هم تجربه ای شد که اگر روسیه اجازه تصویب قطعنامه های مبهم را بدهد، طرف های غربی تفسیر خود را روی آن قطعنامه بار خواهند کرد و دست به اقدام نظامی می زنند.