اختلاف گروههای فلسطینی به کجا می انجامد؟

شکاف میان دو بخش جدا افتاده سرزمینهای فلسطینی- و البته بین دو گروه فلسطینی فتح و حماس- هیچ گاه به اندازه دو هفته اخیر عمیق نبوده است. در حالی که مبارزین فتح و حماس در هفته گذشته درگیریهای مسلحانه و خیابانی گسترده ای را در غزه به نمایش گذاشته اند، حتی یک گلوله هم میان این دو گروه در کرانه باختری شلیک نشد.

پیشتر حماس قدرت بیشتری در غزه داشت و در مقابل کرانه باختری عرصه جولان محمود عباس و متحدانش در جنبش فتح بود.

در جریان درگیریهای پیشین- یعنی قبل از توافق فتح و حماس برای تقسیم قدرت در ماه فوریه- اعضای فتح از قدرت خود در کرانه باختری به عنوان اهرم فشاری در مقابل قدرت حماس در غزه استفاده می کردند؛ اما پس از حمله حماس به تأسیسات نیروهای فتح در غزه، جنگجویان فتح در کرانه باختری هم به ربودن اعضای ارشد حماس مشغول شدند و درگیریها وارد مرحله جدیدی شد.

گفته می شود که اختلافات این دو گروه فلسطینی تا حد زیادی از سیاستهای "محمود دحلان" از سران ارشد جنبش فتح و "محمود زهار" مقام ارشد حماس ناشی می شود. برخی ناظران معتقدند دحلان به عنوان مشاور امنیت ملی محمود عباس، سیاستهای یکجانبه ای را بر فتح غالب کرده و در مقابل، اقدامات زهار- وزیر سابق خارجه فلسطین- به مشکلاتی که بر سر راه شکل گیری دولت وحدت ملی وجود دارد دامن می زند.

به همین جهت درگیریهای خشونت آمیز فتح و حماس را شاید بتوان به جهتی ناشی از قدرت طلبی شخصی سران هر دو گروه دانست.

جنگجویان هر دو گروه می گویند سلاح هایشان اکنون به خون یکدیگر آلوده است؛ و نبردشان هم به جای آنکه دشمن اصلی فلسطینیان- یعنی اسراییل را هدف بگیرد- بر خود آنها متمرکز شده است. اما واقعیت این است که رهبران هر دو جنبش هم به عمیق شدن این شکاف دامن زده اند.

به دست گرفتن کنترل امنیتی اراضی فلسطینی شاید مهمترین مسأله مورد اختلاف این دو گروه فلسطینی باشد. نطفه این اختلاف زمانی بسته شد که یاسر عرفات به هنگام حضورش در تشکیلات خودگردان فلسطین، "قرار دادن نیروهای امنیتی مختلف در مقابل یکدیگر" را مورد توجه قرار داد تا هیچ یک از آنها به یکه تاز این میدان تبدیل نشوند. نتیجه چنین سیاستی به وجود آمدن سازمانهای امنیتی مختلف با سلسله بندی مبهم، وفور اسلحه، و روی کار آمدن افرادی بود که بیشتر به تأمین منافع خود می اندیشیدند تا حفظ امنیت اراضی فلسطینی. اکنون هم وضعیت مشابهی را می توان میان گروههای فلسطینی مشاهده کرد.

به گفته "نیکلاس پلهام"، تحلیلگر ارشد مسائل خاورمیانه در گروه بین المللی بحران، نیروهای مسلح زیادی در فلسطین مشاهده می شوند که وفاداری شدیدی به یک گروه یا خانواده دارند؛ اما چنین حسی نسبت به حکومت فلسطین ندارند.

مقامات امنیتی فلسطین-از جنبش فتح- در موقعیتی قرار دارند که می توانند نیروهای مسلح را با اعطای امتیازات مختلف به خدمت وفادارانه خود درآورند؛ و به همین جهت هم هست که برخی صاحبنظران معتقدند گام اول برای برقراری امنیت و ممانعت از بروز خشونتهای بیشتر در غزه، اخراج تمام سران امنیتی و گماردن نیروهای بی طرف بر این مسند است. اما نیروهای امنیتی غزه از متحدان نزدیک محمود عباس هستند و به همین جهت، برکناری آنها بعید به نظر می رسد.

اما مشکلات دیگری هم در میان است. سران حماس معتقدند که مقامات فتح در صدد همکاری با آمریکا و اسراییل برآمده اند تا دولت حماس را سرنگون کنند؛ و از سوی دیگر، سران فتح نیز جنبش حماس را به همکاری با بازیگران خارجی دیگری مانند سوریه متهم می کنند. با این ترتیب، دیوار بی اعتمادی میان این دو گروه فلسطینی چنان بلند است که برون رفت از بن بست ناشی از آن بسیار دشوار به نظر می رسد.

حتی آن دسته از مردم غزه هم که هرروز شاهد مناقشات خشونت آمیز با اسراییل هستند، از خشونت بی سابقه ای که اخیراً میان حامیان فتح و حماس به نمایش گذاشته شده، شگفت زده شده اند.

ظاهراً نه فتح و نه حماس، کنترل جنگجویان مسلح خود در غزه را در دست ندارند. این جنگجویان، تشکیل دولت وحدت ملی را کاری بی نتیجه قلمداد می کنند و می خواهند با به نمایش گذاشتن قدرت نظامی شان، برگ برنده را در این رقابت به دست بگیرند.

البته وضعیت خشونت بار غزه به خاطر مداخلات آمریکا و اسراییل، ابعاد جدیدی نیز پیدا کرده است. اسراییل اعلام کرده که قصد ندارد وارد بازی قدرت این دو گروه فلسطینی شود؛ اما ظاهراً هدف قرار دادن صرف مواضع حماس از سوی اسراییل باعث شده که گروه فتح در موقعیتی متفاوت با حماس قرار گیرد.

این در حالی است که آمریکا نیز برنامه هایی برای تقویت و آموزش گارد ریاست جمهوری تشکیلات خودگردان فلسطینی دارد و قرار است این نیروها را در مبادی مرزی غزه مستقر کند. این مسأله باعث شده که حماس اتهامات قدیمی اش علیه فتح- مبنی بر همکاری فتح با آمریکا برای سرنگونی دولت حماس- را بار دیگر مطرح کند.

ناکامی های اخیر از سوی هر دو گروه در جریان اداره فلسطین در عین حال باعث شده که چهره های تندرو در درون حماس- از جمله مخالفان تبدیل حماس به حزب سیاسی- بار دیگر حق را به جانب خود ببینند و اختلافات درونی در حماس افزایش یابد.

در درون فتح هم اختلافاتی وجود دارد و اعضای تندرو در این گروه فلسطینی خواهان برگزاری انتخابات مجدد هستند؛ یعنی چیزی که اصلاً به کام حماس خوش نمی آید.

در چنین شرایطی هر دو گروه در راه باخت قرار دارند؛ باخت در مقابل دشمنان اصلی فلسطین.