خط لوله ای که به جای ایران از ترکمنستان به هند می رود

دعوت از وزرای انرژی کشورهای پاکستان و هند برای مذاکره در مورد خط لوله صلح توسط وزیر نفت ایران با پاسخ منفی هندی ها مواجه شد. قرار بر این بود که در روزهای چهاردهم تا شانزدهم فوریه سال جاری وزرای انرژی این کشورها به تهران بیایند تا ضمن حل اختلافات موجود در این زمینه قرارداد را نهایی کنند.

 

طرح اولیه این قرارداد در سال 1994 میلادی عنوان شد و در مراحل اولیه بسیار خوب پیش رفت. ولی با بالا گرفتن اختلاف ایران و غرب بر سر مساله هسته ای و سپس تحریمهای پیشنهاد شده از طرف آمریکا و تصویب شده از طرف سازمان ملل متحد در این روند اختلال ایجاد شد. 

 

از چندین سال پیش هندی های به بهانه های مختلف جلساتی که برای مذاکره در مورد قرارداد خط لوله صلح بود را به تعویق می انداختند و طی دو سال اخیر از شرکت در بسیاری از جلسات امتناع کردند. 

 

در اکثر این موارد دلیل عدم حضور هندی ها اختلافات هند و پاکستان در مورد هزینه ترانزیت گاز و قیمت این منبع انرژی بود. اما این بیشتر یک بهانه جویی به نظر می رسد تا دلیل به تعویق انداختن پروژه ای که نیاز انرژی این سرزمین را برطرف می کند.

 

در ظاهر مساله هزینه ترانزیت موجب می شد تا هند از حضور در جلسات امتناع کند ولی تقارن این بهانه جویی با وضعیت ایران در جامعه جهانی تفکر برانگیز است. 

 

پیش از اینکه امریکا بر شدت مخالفتهای خود با ایران بر سر مساله هسته ای بیفزاید و جامعه جهانی را متقاعد کند که از طریق اعمال فشار اقتصادی و تحریم ایران را مجبور به کناره گیری از این فعالیت خود نماید ،هند در تمام جلسات حضور داشت. 

 

اما بعد از بالا گرفتن اختلاف آمریکا با ایران و سفرهای پیاپی سران آمریکا و اروپا به هند و مذاکرات مستمر اقتصادی و سیاسی وضعتی تغییر کرد. 

 

شماری از تحلیل گران اقتصادی و سیاسی دلیل عدم حضور هند در مذاکرات سه جانبه خط لوله صلح را همراهی این کشور با سیاستهای آمریکا می دانند و براین باورند تا مساله هسته ای ایران در جامعه جهانی حل نشود یا به عبارت بهتر تحریمها لغو نشود هند بر سر میز مذاکره باز نخواهد گشت. 

 

هندی ها نیز این نظریه را تکذیب نمی کنند. اگرچه در سخنرانی مقامات این کشور هیچگاه اشاره مستقیمی به مساله خط لوله صلح نشده است ولی می توان از لابلای سخنرانیهای سران این کشور واقعیتهای تامل براگیزی را دریافت. 

 

هندی ها همیشه بر نقش همراهی آمریکا با این کشور در رشد اقتصاد و صنعت خود تاکید دارند و در روزهای اخیر اخباری مبنی بر اینکه هند خواستار همراهی با آمریکا است زیرا مخالفت با سیاستهای این کشور به معنای انزوای سیاسی کشور است مخابره شده است. 

 

 این خبر در ظاهر تنها پیام دوستی هند برای امریکا است ولی در عمق آن می توان دلیل عدم تمایل هندی ها به همراهی با ایران را نیز دریافت. 

 

در این سخن مستقیما به مساله خط لوله صلح اشاره ای نشده ولی یک بررسی تاریخی نه چندان عمیق و مقایسه زمانهایی که هند در جلسات حضور نداشت با سیاستهای آمریکا در مقابل ایران نشان می دهد که این کشور برای ممانعت از انزوای سیاسی که به دنبال خود انزوای اقتصادی و بحران اقتصادی را به همراه دارد این سیاست را در پیش گرفته است. 

 

از طرف دیگر آمریکا و اروپا نیز حامیان بزرگ هند هستند. برای مثال در ماههای گذشته قرار دادهای کلان هسته ای که بین اروپا و هند منعقد شد زمینه را برای تامین نیاز انرژی این کشورها در سالهای آتی فراهم کرد. 

 

توسعه روابط تجاری و اقتصادی و رشد سرمایه گذاری آمریکایی ها در بازار هند را می توان از دیگر امتیازهایی به شمار آورد که هندی ها تنها به دلیل همراهی با آمریکا و یا دوری گزیدن از ایران در حمیات از آمریکا دریافت کردند. 

 

آخرین و مهمترین امتیازی که هند به دلیل سیاست دوستی با آمریکا دریافت کرد را می توان مطرح شدن پیوستن این کشور به جمع کشورهای صنعتی جهان و تبدیل شدن گروه هشت به گروه سیزده دانست. 

 

 در اجلاس داووس سال جاری رهبران اقتصادی جهان تاکید کردند گروه هشت تنها در صورتی می تواند کارایی داشته باشد و سیاستهای تاثیر گذار و کلانی را تصویب و اجرا کند که پنج کشور بزرگ در حال توسعه را به جمع خود اضافه نمایند و به گروه سیزده (G13) تبدیل شود.

کشورهایی که قراراست به این مجموعه اضافه شوند عبارتند از چین، هند، مکزیک، برزیل و آفریقای جنوبی که هر یک قطبی مهم در اقتصاد جهان هستند ومسیر اقتصادی پیش روی آنها بسیار روشن است. 

 

هند کشور وسیع و پر جمعیتی است که نیاز انرژی بسیار بالایی دارد. در این شرایط انعقاد قرار دادهای هسته ای با کشورهای اروپایی و امریکایی اهمیت زیادی برای بقای این سرزمین دارد . اما تا زمانی که این نیروگاههای هسته ای بزرگ به بهره برداری برسد هند نیاز انرژی خود چگونه مرتفع می کند؟

 

خط لوله صلح که گاز طبیعی ایران را از طریق پاکستان به کشور هند انتقال می داد می توانست نقش بزرگی در تامین انرژی این کشور داشته باشد. اما با کناره گیری هندی ها از شرکت در جلسات انعقاد این قرار داد در هاله ای از ابهام قرار گرفت زیرا بازار هدف که بازار مصرف هند بود از چرخه خارج شد ه است. 

 

اگرچه تا به امروز بارها اعلام شده است که بدون حضور هند نیزقرار داد احداث این خط لوله 2777 کیلومتری امضا می شود. اما آیا احداث این خط لوله بدون انتقال گاز به بازار مصرف بزرگ هند صرفه اقتصادی دارد یا خیر؟  

 

به هر حال مساله مهم این است که هندی ها با پشت پا زدن به قراردادی که بیشتر از 13 سال مطرح بود مذاکرات تازه ای را با ترکمنستان آغاز کرد. از دو سال قبل هند به عنوان عضو ناظر در جلسات مذاکره ترکمنستان - افغانستان و پاکستان شرکت کرد و اخیرا اخباری در مورد اضافه شدن هند به این مجموعه مخابره شده است. 

 

با اضافه شدن هند به این قرارداد گاز طبیعی کشور ترکمنستان که گاز بدست آمده از دریای خزر است از طریق افغانستان به پاکستان منتقل می شود و از این کشور به هند انتقال می یابد. شایان ذکر است خط لوله ترکمنستان - افغانستان و پاکستان TAP معادل 1680 کیلومتر است در حالیکه خط لوله صلح حدود2777 کیلومتر است.

 

به نظر می رسد حتی با اضافه شدن هند به این خط لوله انتقال دهنده گاز دریای خزر و تبدیل شدن آن به خط لوله TAPI مسافت خط لوله TAPI کمتر از خط لوله صلح باشد.

از طرف دیگر ترکمنستان که بازهم به بهانه مشکلات فنی از صادرات گاز خود به ایران امتناع کرده است در حال ورود به بازاری بزرگ است. این کشور بعد از توقف صادرات خود به ایران اقدام به انعقاد قراردادی با قیمت 195دلار با کشور چین کرد وهم اکنون در آستانه احداث خط لوله ای قراردارد که می تواند درآمد کلانی را برای صنعت گاز طبیعی این سرزمین و به دنبال آن اقتصاد کشور به همراه داشته باشد.

 

طبق خبر روزنامه دیلی تایمز - پاکستان - قرار بر این بود تا مذاکره در مورد این خط لوله در فاصله سیزدهم تا شانزدهم فوریه انجام گیرد ولی پاکستان به دلیل نزدیکی به برگزاری انتخابات در این بازه زمانی جلسه را به 24 فوریه موکول کرد. 

 

این در حالیست که زمان جلسه مذاکره در مورد خط لوله صلح در تهران در روزهای 14 تا 16 فوریه سال جاری اعلام شده است که هندی ها از حضور در آن سرباز زدند و با توجه به انتخابات پاکستان که زمینه لغو جلسه TAPI را فراهم کرد در مورد شرکت پاکستان در این جلسه هم تردیدهای زیادی وجود دارد.