تضاد منافع ایران و ترکیه در ماجرای سوریه

مصر نیز بعد از حسنی مبارک همچنان اثرگذاری و اهمیت خود را حفظ و بلکه دوچندان کرده است. مهم ترین عامل این اثرگذاری و اهمیت، نقش آفرینی در قضیه فلسطین و مسئله صلح با اسرائیل است که حتی در دوران پس از مبارک نیز برعهده مصر است و بسیاری از کارشناسان نشست اخیر گروه های مخالف فلسطینی (فتح و حماس) را در مصر نمونه ای از این بازیگری موثر می دانند.

در این میان تماس ها و ردوبدل کردن پیغام و پسغام میان تهران و قاهره نشان داد که ایران نیز خواستار رسیدن به شخصیت و هویتی جدید در منطقه است. البته موانع زیادی بر سر راه سیاست خارجی ایران و تبدیل شدنش به یک عنصر قوی و جریان‌ساز وجود دارد. بخشی از این موانع خودساخته و داخلی است و بخشی از آن با تحولات منطقه ای و فشارهای بین المللی ارتباط دارد. سیاست خارجی در نظام جمهوری اسلامی ایران همچنان متاثر از تغییر و تحولات داخلی دو سال اخیر این کشور قرار دارد و فراز و نشیب های زیادی را از سر می گذراند. دیگر آنکه پاره ای موانع مبنایی و ایدئولوژیک نیز هنوز سد راه مناسبات تهران و قاهره است و برخی کارشناسان معتقدند رفع موانع رابطه ایران و مصر حداقل تا یکی دو سال آینده زمان می برد.

اما یکی از مسائلی که موجب برهم خوردن معادلات و پیش بینی های قبلی شده و شاید کشور ایران را از پیوستن به محور مصر و ترکیه بازدارد، اتفاقاتی است که حول و حوش سوریه رخ داده و بطور طبیعی اختلافاتی را میان تهران و آنکارا پدید آورده و یا متعین ساخته است. البته سیاست خارجی ترکیه پیش از این نیز بر رویه چندجانبه گرایی و غیرایدئولوژیک استوار بوده و دولت این کشور هیچ خط قرمزی را در ارتباط با همسایگان و کشورهای بزرگ جهان اعمال نکرده است. رویکرد و سرعت ترکیه در پیشبرد یک دیپلماسی موفق و منفعت محور بارها در میانجی گری های این کشور در منطقه متبلور شده است. در ماجرای عراق / سوریه و مناقشات مرزی فیمابین، موضوع صلح خاورمیانه، گفتگوهای ایران و 1+5، نشست کشورهای همسایه عراق، نشست کشورهای عضو اکو، میزبانی از افغانستان و پاکستان و تلاش برای آغاز گفتگوهای صلح با طالبان و... از جمله نقش آفرینی های ترکیه در چند سال اخیر در عرصه دیپلماتیک بوده است.

البته ترکیه در مقاطعی نیز سماجت و قاطعیت خود را در برابر تفکرات بسته و انعطاف ناپذیر نشان داده و به عنوان مثال هم به مقام های بلندپایه اسرائیل تاخته و هم رهبران سوریه را به شدت سرزنش کرده است. این موضوع اخیر، پس از آن به وجود آمده که رژیم بشار اسد در ادامه برخورد با مخالفان سیاسی و با هدف بازگرداندن امنیت به شهرهای متشنج کشورش، اقدام به لشکرکشی و سرکوب های وسیع کرده و باعث شده است هزاران تن از شهروندان سوریه از ترس جانشان به مرزهای ترکیه پناه ببرند.

رجب طیب اردوغان در واکنش به حملات ارتش سوریه به مخالفان از تعابیر شدید اللحنی استفاده کرده و بشار اسد نیز از موضع گیری و رفتار و عمل دولت ترکیه رضایت خاطر ندارد و از اینکه نمی تواند در این شرایط سخت و غیرقابل پیش بینی به همسایه اش اتکا کند، نگران و مضطرب است. موضع گیری ترکیه علیه سیاست داخلی سرکوب گرانه سوریه موجب شده است تا ایران نیز برخلاف میل اش انتقادها و پیام هایی را روانه دولت ترکیه کند.

ایران نه بطور شفاف و واضح ولی از طریق نهادهای واسطی چون رسانه های دولتی و کارشناسان نزدیک به خود، انتقادها و هشدارهایی را به ترکیه داده و از دولت این کشور خواسته است تا "خط قرمز" ایران (یعنی سوریه) را درنظر بگیرد و مراعات حال سوریه را بکند و حساب بشار اسد را از سایر سران منطقه که زیر فشار مخالفان خود قرار دارند جدا کند.

قدرت ترکیه در منطقه و انتخابات موفق پارلمانی این کشور، اقتدار و اعتماد به نفس قابل توجهی به اردوغان و مجموعه تحت زعامتش داده و نشان داده است که در مواجهه با تحولات منطقه ای و حضور در مناسبات میان دول، کاملا مستقل و به دور از تاثیر و تاثرات بزرگ و کوچک عمل می کند.

ایران طالب آن است که ترکیه نیز خط قرمز جبهه مقاومت و حمایت از رژیم سوریه را درنظر بگیرد و در خواباندن غائله اخیر این کشور و بازگرداندن اعتبار و قدرت به بشار اسد از هیچ تلاشی فروگذار نکند. اما دولت ترکیه تحت تاثیر افکار عمومی و منافع ملی خود عمل می کند و ظاهرا همان گونه که در برابر سخت گیری اسرائیلی ها نسبت به کاروان صلح غزه ایستادگی کرد، قصد دارد جلوی روش های بازدارنده و امنیتی دولت اسد نیز در برابر شهروندان سوری بایستد و پناهندگان و فراریان سوریه را دریابد.

در ایران رسانه های چسبیده به حاکمیت معتقدند که ترکیه در این ماجرا دست در دست امریکا گذاشته و می خواهد خوش رقصی کند. این تحلیل گران که نگران برهم خوردن ثبات در سوریه و افتادن این کشور به ورطه تغییرات بزرگ هستند معتقدند که ترکیه این اجازه را به تعدادی از مخالفان مسلح بشار اسد داده است تا وارد خاک سوریه شوند و در نقاطی از این کشور ناامنی ایجاد کنند. این نگاه بشاردوستانه می گوید که دولت اسلام‌گرای ترکیه با امریکا دست به معامله و امتیازگیری زده است تا جایگاه منطقه‌ای خود را ارتقا دهد.

حامیان سفت و سخت بشار اسد در ایران معتقدند ترکیه وارد معامله‌ای زشت با طرف‌های غربی، امریکایی و اسرائیلی شده است تا موفقیت‌های سیاسی داخلی به دست بیاورد. صاحبان این نگاه درباره عملکرد ترکیه در قبال لیبی نیز همین مسئله را پیش می کشند و می گویند ترکیه در ماجرای قذافی هم دارد نقش یک دلال را بازی می کند.

همچنین برخی منابع خبری نزدیک به حکومت در ایران اعلام کرده اند که پس از هماهنگی‌های ترکیه با امریکا علیه سوریه، مقام های ایرانی هشدارهایی جدی به ترکیه داده و سوریه را خط قرمز خوانده اند. خبرگزاری فارس به نقل از برخی منابع در دمشق می نویسد: مضمون پیام‌های هشدارآمیز ایران که به کشورهای خلیج فارس و همچنین ترکیه ارسال شده است، یکی بوده و تهران در آن اعلام کرده است که سوریه خط قرمز است.

این منابع خبری گزارش داده اند که فرستاده ویژه رئیس جمهوری ایران برای رجب طیب اردوغان به او اعلام کرده است که مقام های ترکیه باید توجه کنند که تن دادن به فشارهای امریکا برای استفاده از پایگاه‌های نظامی امریکا در ترکیه برای حمله به سوریه، به این منجر می‌شود که پایگاه‌های [امریکایی] موجود در خاک ترکیه، هدف موشک‌های ایران قرار بگیرد. و اردوغان نیز پاسخ داده که وی به هیج فشاری تن نداده و در سیاست ترکیه چنین چیزهایی وجود ندارد.

البته منابع رسمی دو طرف چنین دیالوگی را میان مقام ها یا فرستاده های دو کشور تایید نکرده اند. اگرچه تهران از عملکرد و موضع آنکارا در قبال مسئله سوریه دلخور است و انتظار دارد این کشور نیز خط قرمزهای ایران را رعایت کند، اما بعید به نظر می رسد تهران حاضر شود پس از نزدیکی های اخیر به ترکیه و قرار گرفتن در دیپلماسی ترک محور منطقه، این شریک اقتصادی و سیاسی را یکباره از کف بدهد؛ آن هم در شرایطی که آینده سوریه نامشخص است و معلوم نیست این متحد قدیمی با همان قدرت و صلابت گذشته در منطقه حاضر شود.