کرملين و بايکينگهام در برابر هم

روسیه تهدید کرد از صدور ویزای مجدد برای کارمندان کنسولگری‌های بریتانیا خودداری می‌کند. این اقدام مسکو واکنشی است به تمرد کنسولگری بریتانیا از دستورات کرملین درباره عدم بازگشایی دو مرکز فرهنگی بریتانیا در این کشور که طرف بریتانیایی آن را بخشی از اختلافات دیپلماتیک ناشی از قتل جاسوس سابق کا‌گ‌ب در لندن و پیامدهای آن می‌شمارد.

 

پس از آن که لندن به رغم هشدارهای مکرر مسکو دو مرکز فرهنگی بریتانیا را در شهرهای سن‌پیترزبورگ و یکاترین‌بورگ (در ناحیه اورال) پس از تعطیلات سال نو باز کرد، روسیه بریتانیا را به اقدامات تحریک‌آمیز بین‌المللی متهم کرد.

 

اما در مقابل این تهدیدها، سفیر بریتانیا در روسیه که به این خاطر به وزارت امور خارجه احضار شده بود، تاکید کرد این مراکز فرهنگی به کار خود ادامه خواهند داد. دفتر فرهنگی سفارت بریتانیا در مسکو در جریان این مناقشات و اختلافات قرار ندارد.

 

مقامات بریتانیایی مدعی هستند دستور تعطیلی این مراکز بخشی از اختلافات دیپلماتیکی است که پس از کشته شدن الکساندر لیتویننکو، جاسوس سابق کا‌گ‌ب، در لندن بین دو کشور بروز کرده است.

 

لیتویننکو در سال 1998 پس از افشای دستور ترور بوریس برژفسکی، میلیاردر روسی، که از سوی مافوق‌های او در سازمان جانشین کا‌گ‌ب صادر شده بود، ابتدا برای مدت کوتاهی بازداشت شد و پس از آزادی به بریتانیا گریخت. او طی دوران اقامت‌اش در این کشور دو کتاب منتشر کرد و در یکی از آن‌ها مدعی شد انفجارهای مسکو در اواخر دهه 1990 که به جنگجویان چچن نصبت داده شده بود، در حقیقت کار دستگاه‌های اطلاعاتی روسیه و با هدف ایجاد زمینه روانی برای عملیات نیروهای این کشور علیه استقلال طلبان چچن بوده است.

 

لیتویننکو اول نوامبر 2006 پس از دیداری که با دو مامور سابق کا‌گ‌ب و یک وکیل ایتالیایی در یک رستوران ژاپنی در محله پیکادلی لندن داشت، به شدت بیمار شد و 22 نوامبر در بیمارستانی در لندن درگذشت. علت بیماری وی مسمومیت بر اثر دز بالایی از عنصر نایاب و رادیواکتیو پلونیوم 210 گزارش شد که بر اساس تخمین‌ها میزان موجود از این عنصر خطرناک در بدن لیتویننکو بالغ بر 20 میلیون پوند ارزش داشت. وکیل ایتالیایی حاضر در دیدار لیتویننکو و ماموران سابق کا‌گ‌ب شخصی بود که لیتویننکو برای اولین بار ادعاهای خود را درباره رومانو پرودی، نخست وزیر فعلی ایتالیا، با او در میان گذاشته بود. او مدعی بود پرودی در دوران جنگ سرد بلند پایه‌ترین جاسوس کا‌گ‌ب در اروپای غربی بوده است.

 

شیوه مرگ لیتویننکو (با توجه به عنصر مسمویت‌زا که تجارت آن تنها در انحصار دولت‌هاست و برای مثال ایالات متحده سالانه تنها 7 گرم از آن را از روسیه وارد می‌کند) موجب سوء ظن به مسکو شد و پس از آن که لندن خواستار استرداد یکی از ماموران سابق کا‌گ‌ب شد که با لیتویننکو دیدار کرده و مظنون به قتل وی بود، مسکو با اجتناب از استرداد وی اختلافات دیپلماتیک دو طرف را وارد مرحله جدیدی کرد.

 

شخص مظنون در این پرونده، الکساندر لوگووی، از ماموران سابق کا‌گ‌ب، یکی از سیاستمداران تازه کار تکنوکرات، و میلیونری نو کیسه است که طی چند هفته ما قبل قتل لیتویننکو سه بار به لندن سفر کرده و رد رادیواکتیو پلونیوم 210 در تمام محل‌های حضور او، از جمله هواپیمای لندن مسکو و هتل محل اقامتش کشف شده است. لوگووی در انتخابات دوما در دسامبر 2007 به عنوان نامزد دوم فهرست حزب لیبرال دموکراتیک (پس از ولادیمیر ژیرونوفسکی) شرکت کرد و اکنون به عنوان نماینده دوما از مصونیت قضایی برخوردار است.

 

انتخاب لوگووی به نمایندگی دومای روسیه اعتراض رسمی سر تونی برنتون، سفیر بریتانیا در روسیه را به دنبال داشته است.

 

در پی اختلافات دیپلمایتک روسیه و بریتانیا بر سر این مساله که در اوج خود در ماه ژوئیه 2007 منجر به اخراج چهار دیپلمات روس از لندن و به تبع آن اخراج چهار دیپلمات انگلیسی از مسکو شده بود، کرملین در دسامبر سال گذشته به سفارت بریتانیا دستور داد دو دفتر فرهنگی خود را تعطیل کند. بریتانیا فشار مسکو را برای تعطیلی این دفاتر مصداق نقض قوانین بین‌المللی می‌داند و به همین خاطر در ژانویه پس از تعطیلات سال نو مجدداً اقدام به بازگشایی آن‌ها کرده است.

 

اختلافات جدی که باید حل شوند 

وزارت خارجه روسیه پس از بازگشایی مراکز فرهنگی بریتانیا در سن‌پیترزبورگ و یکاترین‌بورگ ضمن احضار سفیر بریتانیا به وزارت خارجه، در وب‌سایت رسمی خود بیانیه‌ای منتشر کرده و در آن نوشت: «روسیه چنین اقداماتی را به مثابه اعمال تحریک آمیز بین‌المللی در نظر می‌گیرد که هدف از آن‌ها دامن زدن به تنش‌های [موجود] در روابط روسیه و بریتانیا است.» این بیانیه تصریح می‌کند: «[به همین خاطر] طرف روس از صدور ویزا برای کارمندان جدید که قرار است در دفاتر کنسولی بریتانیا در سن‌پیترزبورگ و یکاترین‌بورگ مشغول فعالیت شوند، خودداری خواهد کرد.»

 

در همین زمینه، برنتون، سفیر بریتانیا که به وزارت خارجه احضار شده بود پس از دیدار و گفتگو با ولادیمیر تیتوف، معاون وزارت خارجه روسیه، گفت «اختلافات جدی» بین دو کشور وجود دارد. او گفت تیتوف در این دیدار متن مطولی درباره دیدگاه‌های حقوقی مسکو نسبت به فعالیت‌های کنسولگری بریتانیا در این کشور در اختیار او گذاشته است. به گفته برنتون، او در این دیدار در پاسخ به ادعاهای طرف روس درباره فعالیت‌های کنسولگری بریتانیا گفته است: «فعالیت‌های کنسولگری بریتانیا کاملاً قانونی است و به همین خاطر دفاتر کنسولی این کشور [در شهرهای یاد شده] به فعالیت خود ادامه خواهند داد و هر حرکت روسیه برای ممانعت از این فعالیت‌ها نقض آشکار قوانین بین‌المللی خواهد بود.»

 

برنتون همچنین در دیدار با تیتوف متذکر شده که دو کشور نه تنها در این زمینه بلکه در موارد دیگر نیز اختلافات جدی با یکدیگر دارند و به همین خاطر باید با احتیاط کامل و همکاری فعال دو طرف به رفع و رجوع این اختلافات بپردازند تا مشکلاتی از این دست موجب آسیب دیدن همکاری‌های دو طرف در سایر زمینه‌ها نشود. به نظر می‌رسد هدف برنتون از اشاره به این نکته، نگرانی بریتانیا درباره مسائل مربوط به تامین انرژی بوده است که با شدیدتر شدن اختلافات دیپلماتیک دو طرف ممکن است شکل جدی‌تری به خود بگیرد. روسیه اصلی‌ترین تامین کننده انرژی اروپا به شمار می‌رود.

 

طرف روس مدعی است تخلفات مالیاتی دفاتر کنسولی بریتانیا موجب تعطیلی آن‌ها شده و هیچ هدف سیاسی پشت این اقدام وجود ندارد. تعطیلی این مراکز در شهرهای سن‌پیترزبورگ و یکاترین‌بورگ در حالی که مرکز فرهنگی کنسولگری بریتانیا در مسکو به کار خود ادامه می‌دهد از جمله استدلال‌هایی است که روس‌ها می‌توانند برای اثبات صحت ادعای خود بر آن تاکید کنند. با این حال طرف بریتانیایی بر ادعای خود درباره ماهیت سیاسی این اقدام مسکو مصر است.