ناتو ـ روسیه؛ تقابلی نوین در فضایی جدید

طرح سپر دفاع موشکی امریکا در اروپا مهم‌ترین چالش میان مسکو و واشنگتن است که سایر موضوعات دوجانبه و منطقه ای نیز در سایه تحولات این چالش مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد. «احتمال آغاز جنگ سرد جدید» موضوعی بود که تحت تاثیر همین چالش در زمان جرج بوش مطرح شد. اما با روی کار آمدن اوباما در سال 2008 و اجرای «سیاست تغییر» دور جدیدی از مناسبات میان مسکو، ناتو و واشنگتن شکل گرفته که به طور موقت بحث سپر دفاع موشکی حداقل در اظهارات رسمی ‌نادیده گرفته شد.

دو سال بعد یعنی در سال 2010، اجلاس سران ناتو در لیسبون و شرکت روسیه در آن نشست توجه ناظران بین المللی را به خود معطوف کرد. در حالی که دستور آن اجلاس تدوین استراتژی ده سال آینده ناتو، تعیین زمان خروج ناتو از افغانستان و ادامه بحث پیرامون سامانه دفاع موشکی بود اما حضور مدودف در آن اجلاس از چنان اهمیت بالایی برخوردار شد که تقریبا همه موضوعات دیگر را تحت الشعاع قرار داد. پیشنهاد همکاری روسیه در اجرای طرح سپر دفاع موشکی در اروپا نمایانگر آن بود که فصلی جدید در روابط روسیه و ناتو آغاز شده است.

اما اینک به نظر می‌رسد مخالفت نظامیان ارشد روسیه با توافقات اولیه مدودف با امریکا و ناتو پیرامون مشارکت روسیه در طرح سپر دفاع موشکی بی مورد نبوده است. زیرا تحولات اخیر نشان داد که امریکا و ناتو همچنان بر استراتژی اولیه، مبنی بر توسعه سامانه‌های دفاع موشکی خود در اروپا پایبند هستند و فقط تغییراتی اندک در سیستم پدافندی تازه را پذیرفته اند. این تغییرات به هیچ روی خوشایند مسکو نیست. چرا که امریکا هم چنان در صدد استقرار موشک‌های بازدارنده در مرزهای روسیه است.

بر اساس توافق جامع امریکا با رومانی، قرار است موشک‌های بازدارنده در پایگاه نظامی‌ رومانی در مرز بلغارستان نصب شوند و همزمان پانصد سرباز امریکایی نیز در آن پایگاه مستقر شوند.

امریکایی‌ها این سیستم پدافند جدید موشکی را در خدمت دفع حملات موشک‌های میان برد می‌دانند و مدعی هستند رادار‌های به کار گرفته شده SM-3 فقط بخش کوچکی از روسیه را پوشش می‌دهد و با سیستم قبلی که در زمان بوش طراحی شده بود متفاوت است. چرا که آن سیستم بخش گسترده‌تری از خاک روسیه را تحت پوشش قرار می‌داد.

در حقیقت امریکایی‌ها سیستم‌های پدافندی دوربرد را به سیستم‌های میان برد و کوتاه برد تقلیل داده اند. وزارت خارجه روسیه اما این سیستم را تهدیدی برای آینده این کشور دانسته و از نادیده گرفتن توافقات قبلی مبنی بر ساخت یک سپر دفاع موشکی مشترک با ناتو و روسیه ابراز تاسف کرده است.

مهم‌ترین در خواست روسیه در این مقطع دریافت «تضمین‌های حقوقی» است تا این سیستم نیروهای اتمی ‌استراتژیک این کشور را نشانه نگیرد. زیرا به اعتقاد روس‌ها این امر موجب بر هم خوردن توازن قوا خواهد شد. به نظر می‌رسد این نگرانی عمده روسیه در ارتباط با طرح سپر دفاع موشکی امریکا باشد و اختلافات آتی دو کشور نیز از همین مسئله یعنی «به خطر افتادن قابلیت‌های بازدارندگی روسیه» ناشی خواهد شد.

گرچه واشنگتن مدعی است این سامانه‌ها برای جلوگیری از حملات موشکی کره شمالی و ایران مستقر می‌شود اما روشن است که روس‌ها با توجه به شناختی که از نیات و سوابق امریکا دارند، این بهانه‌ها را باور نکنند. اجلاس وزرای دفاع کشورهای عضو ناتو در ماه ژوئن در بروکسل و حضور وزیر دفاع روسیه در آن نشان خواهد داد که بحث طرفین پیرامون تبعات استقرار این سامانه دفاعی به چه سرانجامی‌خواهد رسید.

آیا امریکا تضمین‌های لازم را به روسیه خواهد داد؟ یا همچون گذشته با طرح بحث‌های موازی و انحرافی و تکرار نگرانی‌ها از توسعه فناوری موشکی ایران و کره شمالی، مسائل خاورمیانه و نیاز روسیه به پیوستن سا زمان تجارت جهانی، هم چنان باب گفت و گو با روسیه را در موضوعاتی فرعی باز خواهد گذاشت. بررسی واکنش‌های احتمالی روسیه با توجه به نتایج اجلاس ژوئن روشن تر خواهد بود.

علت استقبال کشورهای بلوک شرق، مشخصا رومانی، چک و لهستان از استقرار سپر دفاع موشکی امریکا در خاک خودشان، به عواملی بر می‌گردد که در همه این کشورها مشترک است. این کشورها که سیستم بسته اقتصاد کمونیستی را پشت سر گذاشته و وارد بازار آزاد شده اند تعریفی مشخص از حضور در جامعه جهانی و امنیت دارند. به اعتقاد دولتمردان این کشورها   عضویت و حضور فعال در ناتو یعنی تضمین امنیت شهروندان و حضور در بلوک غرب، چه حضور در اتحادیه اروپا و چه همراهی با امریکا، یعنی تضمین رفاه شهروندان.

لذا هر حزبی بر سرکار بیاید و حتی احزاب مخالفی که در این کشورها حضور دارند و هنوز قدرت را در دست نگرفته اند، نمی‌توانند با شعار مبارزه با امریکا یا بیرون آمدن از ناتو ، رای شهروندان را جذب کنند. باسسکو، رئیس جمهور رومانی به هیچ وجه از تبلیغات احزاب سوسیالیست نگران نیست. چرا که حتی احزاب سوسیالیست هم برای جذب رای مردم به خود،‌ شعار‌هایی در جهت ضدیت با امریکا و یا عدم همکاری با ناتو را یا نمی‌دهند و یا خیلی کمرنگ این مباحث را مطرح می‌کنند.