مشکلات زندانی بزرگ‌تر از گوانتانامو در بگرام
آمریکا پس از حمله به افغانستان، مرکزی در بگرام افغانستان برای نگهداری از زندانیان منصوب به القاعده و طالبان تاسیس کرد. اکنون با افول تدریجی جمهوری‌خواهان، دولت این کشور می‌کوشد زندان بگرام را نیز منحل کند، اما این کار با مشکلات متعددی همراه است.
در سال 2001 زمانی که با حمله به افغانستان «جنگ با ترور» آغاز شد، دولت جرج بوش، رییس جمهور ایالات متحده برای نگهداری زندانی‌های مظنون و منتصب به القاعده و سایر گروه‌های تروریستی زندان گونتانامو، در خلیج گوانتاناموی کوبا را تاسیس کرد.
اکنون که این زندان به مرز هفت سالگی رسیده و بوش رفته رفته به آخرین روزهای ریاست جمهوری خود نزدیک می‌شود، دولت وی قصد دارد این زندان را تعطیل کند. اما زندان گوانتانامو تنها چیزی نیست که دولت بوش مصمم است پیش از برگزاری انتخابات ریاست جمهوری در سال 2008 نام آن را از اخبار روز رسانه‌ها به کتاب‌های تاریخ منتقل کند، به ویژه آن که پیش‌بینی می‌شود شانس پیروزی دموکرات‌ها در انتخابات آتی در مقایسه با جمهور‌خواهان بیشتر باشد.
از جمله مراکزی که دولت فعلی آمریکا ظاهراً قصد ندارد برای دولت بعدی به میراث بگذارد زندانی است مانند زندان گوانتانامو که ارتش این کشور طی همین مدت در بگرام افغانستان تاسیس کرده است. اما کارشناسان معتقدند کاهش تدریجی شمار زندانیان این مرکز (که به مراتب بیشتر از زندانیان گوناتنامو است)، و در نهایت تعطیلی آن، بر خلاف روندی که در زندان گوانتانامو در پیش گرفته شده است، با مشکلات سیاسی، حقوقی، و امنیتی متعددی روبروست.
زندانی که ارتش آمریکا در سال 2001 برای بازداشت و بازجویی موقت مظنونان القاعده و طالبان در بگرام افغانستان تاسیس کرده اکنون 630 زندانی دارد که بیش از دو برابر زندانیان باقیمانده در زندان گوانتانامو است (زندان گوانتانامو در حال حاضر حدود 275 زندانی دارد).
مقامات آمریکایی پیش از این با صرف بودجه‌ای بالغ بر 30 میلیون دلار طی سه سال کوشیدند برنامه جدیدی را به منظور آماده سازی شرایط برای تعطیلی زندان بگرام در افغانستان پیاده کنند. برای اجرای این طرح آمریکایی‌ها زندان جدیدی در حومه کابل ساختند و قرار بود زندانی‌های باقیمانده در مرکز بگرام به این زندان که اداره آن به عهده ارتش افغانستان است، منتقل شوند.
اما تقریباً یک سال پس از افتتاح زندان در حومه کابل، مقامات آمریکایی به این نتیجه رسیدند که این زندان تنها ظرفیت نیمی از زندانیانی را دارد که ابتدا برای انتقال به آن در نظر گرفته شده بودند. در نتیجه این کاستی مقامات آمریکایی به ناچار اعلام کردند زندان آمریکایی بگرام همچنان با حضور صدها زندانی تا مدت معینی به فعالیت خود ادامه می‌دهد.
اما در همین مدت صلیب سرخ جهانی به عنوان تنها سازمان و نهادی غیر از ارتش آمریکا که اجازه ورود و بازرسی از زندان مرموز و مخوف بگرام را داشت در گزارش‌های خود به انتقاد شدید از ارتش و پنتاگون به دلیل شیوه رفتار با زندانی‌ها در این مرکز پرداخت.
صلیب سرخ در گزارش محرمانه‌ای که تابستان گذشته در این زمینه منتشر کرد با استناد به گفته‌های دو تن از مقامات آمریکایی نوشت ده‌ها تن از زندانیان مرکز بگرام در سلول‌های انفرادی که به طور مخفیانه زیرزمین حفر شده‌اند و وجود آن‌ها تا کنون با صلیب سرخ پوشیده بوده است، هفته‌ها و حتی ماه‌ها محبوس بوده‌اند بدون این که اجازه تماس با خارج از زندان یا ملاقات به آن‌ها داده شود. صلیب سرخ در همین گزارش با اشاره به گفته‌های یکی از دو منبع خود می‌نویسد نظامیان آمریکایی طی دیدارهای بازرسان صلیب سرخ از زندان بگرام این دسته زندانی‌ها را از بازرسان مخفی کرده‌اند. این سازمان بین‌المللی با رجوع به اطلاعاتی که از طریق همین منابع در اختیارش قرار گرفته چنین نتیجه‌گیری می‌کند که رفتار گردانندگان زندان بگرام با زندانی‌های مستقر در آن مغایر اصول کنوانسیون ژنو است.
ساندرا هاجکینسون، یکی از مقامات ارشد پنتاگون در رسیدگی به امور زندانی‌هایی که تحت نظر وزارت دفاع آمریکا قرار دارند، در واکنش به محتوای این گزارش محرمانه که اخیراً فاش شده با اشاره به محرمانه بودن کلیه مکاتبات بین صلیب سرخ و پنتاگون از ارائه اطلاعات بیشتر خودداری می‌کند، اما می‌گوید «صلیب سرخ به تمام زندانی‌های تحت نظر وزارت دفاع ایالات متحده در افغانستان که به طور رسمی به عنوان زندانی این وزارتخانه نام‌شان به ثبت رسیده باشد، دسترسی دارد.» او تاکید می‌کند که پنتاگون تمام تلاش خود را به کار می‌بندد تا تمامی زندانی‌ها در اسرع وقت به طور رسمی به عنوان زندانی رسمی نام‌شان ثبت شود، که این مدت به روال معمول کمتر از دو هفته است.
البته با این حال هاجکینسون نمی‌تواند این مساله را انکار کند که «در برخی موارد به دلیل شرایط عملیاتی و لجستیکی مختلف ثبت رسمی مشخصات زندانی‌ها ممکن است اندکی بیشتر به درازا بیانجامد.»
در واقع مشکل اصلی که موجب وسعت یافتن زندان بگرام شد این بود که این زندان ابتدا به عنوان محل ترانزیت زندانی‌هایی در نظر گرفته شده بود که قرار است به سایر زندان‌های خارجی آمریکا منتقل شوند (مانند گوانتانامو). اما ظاهراً مسئولان آمریکایی در تخمین سرعت و روند انتقال زندانی‌های زندان بگرام به سایر بازداشتگاه‌های تحت مدیریت پنتاگون، مشکلات سایر زندان‌های خارجی خود را کمتر از آن چه هست در نظر گرفته بودند و به همین خاطر رفته رفته شمار زندانی‌هایی که در مرکز بگرام نگهداری می‌شدند، افزایش یافت به گونه‌‌ای که برای مثال شمار زندانیان این مرکز که در سال 2004 از 100 نفر تجاوز نمی‌کرد، در آغاز سال گذشته میلادی به 500 نفر رسید و اکنون از مرز 600 نیز گذشته است.
اما به رغم گستردگی و شمار زندانیانی که در زندان بگرام تحت بازداشت هستند، این زندان نتوانسته حتی به اندازه بخشی کوچک از توجه عمومی را که بذل مسائل مربوط به زندان گوانتانامو می‌شود به خود اختصاص دهد و همچنان پوشش رسانه‌های بین‌المللی، توجه سیاستگذاران و نمایندگان کنگره آمریکا، و حتی فعالان و مدافعان حقوق بشر در این زمینه تنها به گوانتانامو محدود می‌شود.
تینا فاستر، وکیل و مدافع حقوق بشر مقیم نیویورک که اخیراً به وکالت از سوی زندانیان زندان بگرام پرونده‌ای علیه پنتاگون در دادگاه فدرال ایالات متحده تشکیل داده است درباره این زندان می‌گوید: «مشکل بگرام هنوز حل نشده است و اگر کمتر درباره آن می‌شنویم فقط به خاطر آن است که دولت موفق شده در پنهان‌کاری و مخفی کردن مشکلات این زندان بهتر عمل کند.» به نظر می‌رسد یکی دیگر از دلایلی که باعث شده این مرکز به رغم مشکلات عمیق‌تری که رو در رویش قرار دارد، کمتر از نمونه‌هایی نظیر گوانتانامو مورد توجه قرار گیرد ملیت زندانی‌هایی است که در این مرکز به سر می‌برند. از جمع بیش از 600 تن زندانی که در زندان بگرام هستند فقط 30 نفر اتباع کشورهایی غیر از افغانستان هستند در حالی که برای مثال اکثر زندانیان گوانتانامو را مبارزان خارجی القاعده از کشورهای مختلف عربی و حتی کشورهای غربی تشکیل می‌دهند. بیشتر زندانیان بگرام افراد منتصب به طالبان هستند که در سال‌های اخیر حین مبارزه علیه نیروهای خارجی و نیروهای دولت مرکزی این کشور به اسارت آمریکایی‌ها درآمده‌اند.
اما از سوی دیگر تعداد زیاد زندانی‌های بگرام و روند رو به افزایش شمار آن‌ها به معنای مشکلات بیشتری برای ایالات متحده است چرا که با بیشتر و بیشتر شدن شمار این زندانی‌ها برنامه تحویل مسئولیت زندانی‌ها به مقامات دولت افغانستان که از مدت‌ها پیش در دستور کار نیروهای آمریکایی قرار داشته، دشوارتر می‌شود. در همین زمینه، بر اساس توافقنامه دیپلماتیک محرمانه‌ای که در اوت 2005 بین مقامات آمریکایی و افغانی به امضا رسیده و نسخه پیش‌نویسی از آن را روزنامه نیویورک تایمز منتشر کرده است، دولت آمریکا برای تحویل زندانی‌های بگرام به مراکز تحت نظر دولت مرکزی افغانستان دو پیش شرط تعیین کرده بود که یکی از آن‌ها شرایط ویژه و دقیق امنیتی در این زندان بود.
در بخش دیگری از این موافقتنامه آمریکا برای تامین منابع مالی ساخت زندان جدید افغانستان و آموزش و تجهیز کادر آن متعهد شده بود. با این حال حتی پیش از این که کار ساخت این زندان در سال 2006 آغاز شود، تاسیس اولین زندان ملی افغانستان با مشکلات غیر منتظره‌ای روبرو شد که یکی از آن‌ها کشمکش وزارتخانه‌های مختلف دولت افغانستان بر سر این مساله بود که اداره این زندان زیر مجموعه کدام یک از این وزارتخانه‌ها خواهد بود.
در همین زمینه تلاش‌های برخی مقامات وزارت دفاع آمریکا برای مجاب کردن دولت افغانستان به موافقت با تداوم فعالیت مرکز بازداشت و نگهداری «دشمنان مسلح» برای مدت نا محدود در سال 2006 با تلاش‌های مشاوران حامد کرزی، رییس جمهور افغانستان که او را از امضای چنین امتیازی منصرف کردند، نافرجام ماند (که در غیر این صورت اندکی از مشکلات فعلی آمریکا در مساله زندان بگرام می‌کاست).
از سوی دیگر روند ساخت زندان و آموزش و تجهیز نیروهای افغانی ماه مه سال 2007 بار دیگر با مشکلی جدی مواجه شد زمانی که دو افسر آمریکایی مسئول نظارت بر اجرای این پروژه بودند به ضرب گلوله کشته شدند. شخص ضارب یکی از افراد گارد دولتی افغانستان بود که بعداً مقامات دولتی مدعی شدند وی از نیروهای طالبان بوده که در گارد دولتی نفوذ کرده است. این حادثه موجب شد علاوه بر اخراج بیش از 20 تن از نیروهای آموزش دیده گارد دولتی (به دلایل امنیتی) تمام پروژه بیش از یک ماه به تاخیر بیافتد.
فقدان شناخت دقیق از فرهنگ مردم افغانستان یکی دیگر از مشکلاتی بوده است که پروژه ساخت و تحویل زندان دولتی، مقامات آمریکایی را در افغانستان با مشکل مواجه کرده است. در حقیقت زندانی که اکنون در حومه کابل در حال ساخت است و آمریکا امیدوار بود با اتمام آن زندانیان بگرام را به آن‌جا منتقل کرده و مشکلات مربوط به آن‌ها را از سر باز کند، برای گنجایش حداکثر 628 زندانی طراحی شده بود (رقمی تقریباً برابر با زندانیان کنونی بگرام) اما مساله این است که طراحان آمریکایی این زندان فرهنگ مردم افغانستان (و کلاً مسلمانان) را در طراحی دستشویی‌های باز سلول‌ها در نظر نگرفته بودند و به این ترتیب به نظر می‌رسد قادر نباشند بیش از یک زندانی را در هر سلول جای دهند که در نتیجه ظرفیت زندان تا 330 نفر کاهش پیدا می‌کند.
مساله بودجه نیز یکی دیگر از صدها مساله‌ای بوده است که انتقال و تحویل زندانی‌های بگرام را به مقامات افغانی با مشکل مواجه کرده است. مقامات آمریکایی در ابتدای امر بودجه‌ای 6 میلیون دلاری برای تجهیز و آموزش نیروهای افغانی در نظر گرفته بودند که قرار است مسئولیت اداره و امنیت زندان آتی زندانیان کنونی بگرام را به عهده بگیرند اما اکنون کارشناسان وزارت دفاع آمریکا می‌گویند تا زمانی که نیروهای افغانی برای اداره چنین مرکزی تجربه و مهارت کامل را به دست آورند به دوره‌ای سه ساله از آموزش و نظارت احتیاج دارند که این موجب می‌شود مخارج ایالات متحده تا واگذاری کامل مسئولیت زندانیان بگرام به نیروهای افغانی به بودجه‌ای بالغ بر 18 میلیون دلار نیاز داشته باشد.
البته به نظر می‌رسد در این روند استفاده از سایر زندان‌های افغانستان نیز مد نظر گرفته شده است و برای مثال 3 آوریل گذشته 12 تن از زندانیان بگرام به زندان «پل چرخی»، از زندان‌های قدیمی افغانستان، منتقل شده‌اند و قرار است طی نه ماه آینده 157 زندانی افغانی تبار دیگر (که 32 نفر آن‌ها در حال حاضر در زندان گوانتانامو به سر می‌برند) به این زندان منتقل شوند. مقامات افغانی قصد دارند 12 نفر از آن‌ها را اندکی پس از انتقال به این زندان آزاد کنند.
اما در کل موضع اکثر مقامات دولت مرکزی افغانستان این است که آمریکا همچنان باید عملاً اداره و کنترل زندان‌های افغانستان را در چند سال آینده تحت نظر داشته باشد و به استثنای چند تن از زندانیان بسیار خطرناکی که هم اکنون در زندان گوانتانامو نگهداری می‌شوند، اصراری برای انتقال و تحویل سایر زندانی‌های افغانی به زندان‌های تحت نظارت دولت افغانستان ندارند.
ژنرال ظاهر عظیمی، یکی از سخنگویان وزارت دفاع افغانستان در این باره می‌گوید: «در نهایت آن چه درباره‌اش توافق شده این است که تمام زندانیان [به افغانستان] منتقل شده و تحویل مراکز تحت نظر دولت افغانستان شوند.»
نظر شما :