سفر خانوادگى به مصر ؛ عادى‌سازى آرام آرام روابط تهران - قاهره
نویسنده خبر:
على موسوى خلخالى
سفر خانوادگى على لاريجانى نخستين سفر يک مقام بلندپايه ايرانى به صورت غيررسمى پس از تمايلات دو کشور براى بهبود روابط سياسى بين دو کشور است.
دکتر «على لاريجانى»، نماينده مقام معظم رهبرى در شوراى عالى امنيت ملى کشورمان بامداد روز دوشنبه براى ديدار از مراکز فرهنگى و دانشگاهى راهى مصر شد.
به گزارش منابع خبرى دکتر على لاريجانى قرار است در مدت اقامت خود در مصر ضمن بازديد از آثار مذهبى، تاريخى و فرهنگى با تنى چند از مقامات، انديشمندان و اساتادان اين کشور ملاقات کند.
بنا به گزارش‌ها سفر دکتر لاريجانى به مصر در حدود يک هفته خواهد بود.
همچنين بنا به گزارش‌ها برنامه‌اى براى ديدار با مقامات بلند پايه مصر در خصوص روابط دو کشور و مسايل سياسى دو جانبه در سفر لاريجانى تدارک ديده نشده است.
اين نخستين سفر يک مقام بلندپايه ايرانى به صورت غيررسمى پس از تمايلات دو کشور براى بهبود روابط سياسى بين دو کشور است. پيش از اين «منوچهر متکى» وزير امور خارجه و «کمال خرازى» وزير امور خارجه سابق کشورمان سفرهايى به مصر داشته‌اند.
«احمد ابوالغيط» نيز سال گذشته در جريان اجلاس وزيران امور خارجه کشورهاى همسايه عراق به تهران سفر کرده بود. دو کشور تا کنون علاقمندى خود را براى بهبود روابط و ارتقا آن اعلام داشته‌اند که طى آن «عباس عراقچى» و «حسين ضرار» معاونين وزراى امور خارجه ايران و مصر به کشورهاى دو طرف رفت و آمد داشته‌اند.
تازه‌ترين اظهار نظرها مربوط به دو هفته پيش است که «محمود احمدى‌نژاد» رئيس‌جمهورى ايران ابراز تمايل کرده بود که روابط ايران و مصر عادى شود و حتى گفته بود که حاضر است براى عادى سازى روابط در صورت دعوت رئيس‌جمهورى مصر از وى به آن کشور سفر کند.
بلافاصله پس از آن «احمد ابوالغيط» وزير امور خارجه مصر در مصاحبه با روزنامه الشرق‌الاوسط گفت: «ما در صدديم روابط خود را با ايران عادى کنيم و با حل مشکلات موجود که چندان هم حلشان آسان نيست، روابط حسنه را بر روابطمان با ايران حاکم کنيم.»
وى در پاسخ به اين سئوال که چه کسى مسئول هدايت سکان ديپلماسى خارجى مصر است، گفت: «حسنى مبارک رئيس‌جمهورى مصر خود سکان هدايت سياست خارجى مصر را بر عهده دارد و ما اجرا کننده خواسته‌هاى او هستيم.»
وى در ادامه افزود: «برقرارى روابط ميان ايران و مصر زير نظر مستقيم شخص رئيس‌جمهورى مصر حسنى مبارک قرار دارد.»
برقرارى روابط، خواسته‌اى فرامنطقه‌اى
پيش از اين و در مقاله «آيا دوران طلايى روابط ايران و مصر در راه است؟» که در سايت ايران ديپلماسى به نمايش در آمد، به تفصيل به دلايل و حساسيت‌هاى موجود براى از سرگيرى روابط ميان ايران و مصر پرداختيم.
در اين مقاله تلاش مى‌شود به ديدگاه‌هاى و تحليل‌هاى ديگر عموما از نگاه عربى به اين موضوع بپردازيم.
به اعتقاد کارشناسان عرب چندين هدف در عادى سازى روابط ايران و مصر مد نظر است. مقاومت در برابر طرح خاورميانه بزرگ، ايجاد نزديکى بيشتر کشورهاى عرب منطقه به ايران به خواسته آمريکا، ايفاى نقش بيشتر مصر در تحولات عراق، حل اختلاف سه جزيره تنب کوچک، تنب بزرگ و ابوموسى با امارات متحده عربى، همکارى‌هاى هسته‌اى، همکارى‌هاى اقتصادى و حل اختلاف‌هاى فرقه‌اى شيعه و سنى که اکنون در منطقه بسيار مطرح شده و به دغدغه‌اى تبديل شده، مهمترين اهداف براى از سرگيرى روابط ميان ايران و مصر تعبير شده است.
درباره طرح خاورميانه بزرگ بايد گفت، اين طرح بيش از ايران دغدغه‌اى براى تمام اعراب شده است. زيرا نظام دموکراتيک در بيشتر کشورهاى عربى وجود ندارد و در صورتى که روزى بنا باشد خاورميانه بزرگ شکل گيرد، کشورهاى عربى بيشترين ضرر و زيان را متحمل خواهند شد. اين طرح در حقيقت عاملى شده که کشورهاى عربى به يک اتحاد نزديک با هدف رو در رويى با اين طرح بيافتند.
علاوه بر آن کشورهاى عربى اعتقاد دارند، هدف از اجراى طرح خاورميانه بزرگ در حقيقت تضمين امنيت براى اسرائيل است. البته پرواضح است که اين ادعا تنها دستاويزى براى توجيه برقرارى نظام‌هاى ديکتاتورى در کشورهاى عربى است.
اعراب از وجود اسرائيل در منطقه هراس ندارند، بلکه هراس اصلى آنها اين است که از آنجا که اسرائيل يک کشور متکثرگرا و دموکراتيک است، با تشکيل خاورميانه بزرگ، به الگويى براى کشورهاى منطقه تبديل مى‌شود. علاوه بر آن در صورت اجراى اين ايده اسرائيل با وجود برخوردارى از حمايت کشورهاى بزرگ و قدرتمند غربى به قدرتمندترين دولت خاورميانه تبديل خواهد شد.
به هر حال ترس از اجرايى شدن طرح خاورميانه بزرگ سبب شده اعراب به فکر نزديکى روابط با ايران باشند. بويژه اين که ايران نخستين کشور خاورميانه است که از تکنولوژى انرژى صلح‌آميز هسته‌اى بهره مى‌برد و اتحاد با آن مى‌تواند وزنه پر زورى را براى کشورهاى عربى در برابر اسرائيل بوجود آورد.
مصرى‌ها حتى براى اقناع ايرانى‌ها اقدام به نزديکى به گروه‌هاى نزديک به ايران در منطقه نيز کرده‌اند. مثلا روابط دولت مصر تحت نظارت سازمان امنيت اين کشور روز به روز به جنبش حماس نزديک‌تر شده و حتى به جايى رسيده که دستگاه‌هاى امنيتى مصر چشمان خود را بر سر جابه‌جايى اسلحه از مرزهاى خود به غزه بسته‌اند. موضوعى که خشم اسرائيلى‌ها را برانگيخته و حتى وعده‌هاى تلافى‌جويانه داده است.
در رابطه با عراق نيز بايد گفت، پس از آن که مصرى‌ها از شکست دولت شيعه عراق نااميد شدند و نفوذ ايران را در آن بسيار بالا ديدند، ترجيح دادند دست از لجاجت برداشته و خود نيز در بهره‌بردارى منافع موجود در عراق اقدام کنند. ايرانى‌ها اکنون بواسطه روابط بسيار خوبى که با نظام عراق دارند، توانسته‌اند بهره‌هاى کلانى از عراق ببرند که از جمله آن مى‌توان به مبادلات اقتصادى 10 ميليارد دلارى ايران به عراق ظرف سال‌هاى اخير اشاره کرد.
در تمام مدتى که ايرانى‌ها به فکر سرمايه‌گذارى و نقش‌آفرينى در عراق بودند، کشورهاى عربى بر عکس با قطع رابطه با نظام عراق و حمايت از گروه‌هاى شبه‌نظامى سنى مخالف دولت و حتى بقاياى نظام بعثى عليه دولت و نظام عراق فعاليت مى‌کردند. اما ظاهرا گذشت زمان به آنها ثابت کرده که بازگشت دوباره اقليت‌ها به قدرت و حفظ انحصارى آن در دستان سنيان رويايى بيش نيست و آنها در طول اين مدت تنها فرصت را از دست داده‌اند.
در اين ميان مصرى‌ها تلاش مى‌کنند ضمن رفع کدورت با دولت عراق، ضمن نزديکى به ايران به نقش‌آفرينى در عراق نيز بپردازند.
در همين حال مصرى‌ها تلاش دارند در مسئله مورد اختلاف سه جزيره مورد اختلاف تنب بزرگ، تنب کوچک و ابوموسى ميان ايران و امارات متحده عربى نيز ميانجيگرى کنند. بسيار واضح است دخالت مصر به عنوان يک کشور مطرح منطقه‌اى و عربى که يک طرف سکان رهبرى دنياى عرب را بر عهده دارد، مى‌تواند منافع بسيارى را براى مصرى‌ها به ارمغان آورده و از آن بهره‌هاى بسيار هم از جبهه ايران و هم از جبهه امارات ببرد.
علاوه بر آن ممکن است با هوشيارى تمام تلاش کنند ضمن وارد شدن به مسئله سه تنب و ايفاى نقش در حل آن موضوع سه تنب را به يک دغدغده عربى تبديل کرده و در پى آن پاى مجامع بين‌المللى را نيز به ميدان بکشند که اين موضوع مى‌تواند در تبديل کردن مصرى‌ها به يک بت بزرگ عربى کمک شايانى کند.
اما همکارى هسته‌اى نيز از ديگر اهداف مصر در برقرارى رابطه با ايران است. بنا به گزارش‌ها پس از انتشار گزارش سازمان‌هاى امنيتى آمريکا مبنى بر اين که ايران از سال 2003 فعاليت هاى هسته‌اى خود براى ساخت بمب هسته‌اى را متوقف کرده، کشورهاى عربى بويژه مصر تلاش تازه‌اى را براى نزديکى روابط با ايران و بهره از انرژى هسته‌اى صلح‌آميز اين کشور آغاز کرده‌اند.
بويژه اين که بخوبى مى‌دانند که کشورهاى غربى به هيچ وجه کمکى براى رسيدن آنها به انرژى هسته‌اى نمى‌کنند. خصوصا اين که اسرائيل نيز از هم‌اکنون نسبت به دست‌يابى کشورهاى عربى بويژه مصر که مرز مشترک با آن دارد به انرژى هسته‌اى هشدار داده است.
اخيرا روزنامه‌هاى مصرى به نقل از دولت مصر اعلام کرده‌اند، حال که صلح‌آميز بودن فعاليت‌هاى هسته‌اى ايران توسط سازمان‌هاى امنيتى آمريکا تاييد شده، مصر مايل است همکارى‌هاى مستقيم در زمينه انرژى هسته‌اى با ايران داشته باشد.
اين گفته مى‌تواند دليلى بر ادعاى تمايل مصر به همکارى هسته‌اى با ايران باشد.
برخى از کارشناسان حتى پيش‌بينى مى‌کنند، عربستان سعودى و ديگر کشورهاى عرب خواهان استفاده از انرژى صلح‌آميز هسته‌اى نيز در نهايت دست همکارى به سوى ايران دراز کنند. برخى کارشناسان دعوت‌هاى اخير مقام‌هاى عربى از محمود احمدى‌نژاد رئيس‌جمهورى ايران براى سفر به کشورشان براى نزديکى بيشتر روابط دو جانبه را در حقيقت تلاشى براى رسيدن به اهدافى اين چنينى مى‌دانند.
در همين حال فعاليت‌هاى اقتصادى و گسترش مناسبت تجارى نيز بسيار مد نظر دولتمردان مصرى است. کشور مصر از فقر شديد اقتصادى به شدت رنج مى‌برد. بحران‌هاى شديدى اقتصادى که اين کشور از آن رنج مى‌برد باعث شده تا بسيارى از جمعيت مصر در زير خط فقر زندگى کنند.
همکارى‌هاى صنعتى که تاکنون بسيار گسترش يافته از جمله اين تلاش‌ها است. تا کنون شرکت ايران خودرو در مصر به راه‌اندازى خط توليد خودرو اقدام کرده و دو کارخانه توليد شکر مصرى نيز در ايران فعال هستند.
ايران همچنين با صادارت گندم به مصر بخشى از نيازهاى اين کشور به اين محصول مهم کشاورزى را برطرف مى‌کند.
«عبدالستار عشره» رئيس جمعيت دوستى ايران و مصر در جريان سفر معاون وزير خارجه مصر به ايران که خود نيز در آن حضور داشت در اين باره گفت: «ما بايد همکارى‌ها خود را با ايران گسترش دهيم. ما با ايرانى‌ها رقابت نمى‌کنيم بلکه خواهان ايجاد زمينه همکارى با ايران براى تکميل و پيشرفت صنايعمان هستيم. اميدواريم بتوانيم در آينده نزديک با وارد کردن تکنولوژى صنعتى ايران سهم بسزايى در پيشبرد صنايع مصر ايفا کنيم.»
همچنين همکارى‌هاى اقتصادى مصر با ايران نيز ظاهرا به سمت رشد متمايل شده است. در همين راستا ظاهرا بزودى بانک مشترک ايران و مصر نيز فعال خواهد شد.
عشره در اين باره مى‌گويد: «بر اساس اجماع صورت گرفته تصميم گرفته شد تا بانک مشترکى ميان ايران و مصر تشکيل شود تا تسهيلاتى را در مبادلات تجارى ميان دو کشور بوجود آيد. اين تصميم مى‌تواند به نوعى در مقابل تحريم‌هايى که از سوى آمريکا عليه ايران صورت گرفته بسيار مفيد باشد.»
همکارى‌هاى گردشگرى از ديگر نکاتى است که مصرى‌ها به آن چشم دوخته‌اند. به اعتقاد آنها بازار ايران بازار بکرى است که مى‌تواند تحول بزرگى را از لحاظ گردشگرى در مصر بوجود آورد. عبدالستار عشره در اين باره نيز مى‌گويد: «ايران قادر است سالانه 500 هزار گردشگر و زائر به مصر بفرستد که خود به تنهايى تحولى بزرگ در صنعت گردشگرى دو کشور خصوصا مصر بوجود مى‌آورد.»
از سوى ديگر مطرح شدن توطئه تفرقه ميان شعيه و سنى نيز خود عاملى براى ايجاد نزديکى ميان ايران و مصر شده است. مصرى‌ها از گسترش روز افزون نگرش‌هاى شيعه در دنياى اسلام بويژه در کشورهاى عربى و خصوصا مصر نگرانند. در همين حال آنها بر اين باورند که در عين گسترش انديشه‌هاى شيعى مقاومت‌هايى در برابر آن وجود دارد که مى تواند به درگيرى‌هاى طائفه‌اى و فرقه‌اى در منطقه دامن بزند. از اين رو معتقدند بايد براى رفع فتنه تفرقه ميان شيعه و سنى مواضع خود را به ايران نزديک کنند.
در اين ميان همکارى ايران و مصر منافع سياسى نيز براى مصر دارد. برخى گروه‌هاى سياسى فعال در مصر از جمله اخوان‌المسلمين و احزاب شيعه با گرايش به تحولات ايران و الهام گرفتن از ايده‌هاى ايرانى در مصر فعال هستند. دولت مصر تلاش مى‌کند با نزديک کردن روابط خود با ايران همکارى گروه‌ها و احزاب سياسى داخل مصر را نيز ترغيب کند.
اما تمام آنچه گفته شد از ديد منافع مصرى به مسئله روابط ايران و مصر بود. در اين ميان يک هدف فرامنطقه‌اى نيز وجود دارد. بسيارى از کارشناسان بر اين باورند که آمريکايى‌ها از گسترش روابط اعراب با ايران و در حال حاضر مصر با ايران حمايت مى‌کنند.
تحليلگران عرب معتقدند، امکان ندارد نزديکى روابط ميان ايران و مصر و بطور کلى توسعه روابط کشورهاى عربى با ايران با چراغ سبز آمريکا همراه نباشد.
يکى از دلايل اين حمايت مى‌تواند به ايجاد زمينه براى برقرارى روابط آمريکا و ايران در آينده که بسيارى اميدوارند نزديک باشد، تعبير مى‌شود. به عبارت ديگر آمريکا در ابتدا متحدان عرب خود را ترغيب مى‌کند که با ايران رابطه برقرار کند تا در نهايت خود نيز براى ايجاد رابطه با ايران اقدام کند.
در اين ميان دو دليل ديگر نيز براى حمايت آمريکا از نزديک روابط با ايران ياد مى‌شود. نخست اين که از اين طريق مى‌توانند کنترل بيشترى بر فعاليت‌هاى هسته‌اى ايران داشته باشند. بويژه اين که مصر با وجود يک برخوردارى از نظام استبدادى از مدرن‌ترين نظام بهره مى‌برد و در عين حال نزديک‌ترين روابط را با آمريکا دارد. اين موضوع مى‌تواند کنترل ايران را از اين طريق آسان‌تر کند.
به عبارت ديگر آمريکايى‌ها بر اين باورند که هر چه روابط کشورهاى عربى متحد آمريکا با ايران نزديک‌تر و محکم‌تر باشد، ايران بيشتر مجبور به اتخاذ رفتارهايى مطابق با سياست‌هاى منطقه‌اى خواهد کرد که مهمترين آن در زمينه فعاليت‌هاى هسته‌اى است.
و آخر اين که آمريکايى‌ها تلاش دارند با نزديک کردن مصر به ايران که بر خلاف ديگر کشورهاى عرب منطقه از مشترکات فرهنگى بسيارى برخوردار هستند، بواسطه مصر ايران را به همکارى بيشتر در عراق ترغيب کنند.
نظر شما :