افغانستان به دنبال شریک مطمئن‌تری از ایران می‌گردد

آقای کرزای قصد سفر به روسيه و دیدار با مدودف را دارد. همان‌طور که می‌دانیم دو ماه پیش نیز در نشست ناتو در لیسبون پرتقال، روسیه آمادگى و همکاری دوباره خود را با ناتو و شورای مشترک ناتو را اعلام کرده بود. پرسش اصلی که مطرح می‌شود این است که روسیه چه منافعی را از این همکاری دنبال می کند؟ آیا روسيه تمايل دارد در افغانستان حضور يافته و با ناتو در مسايل استراتژيک همکاری کند؟

گفتاری از بهرام امیر احمدیان، استاد دانشگاه و تحلیل‌گر مسائل ایران و روسیه، برای دیپلماسی ایرانی:

یکی از دلایل سفر آقای کرزای به روسیه را می توان مسائل مرتبط با انرژی ‌ارزيابی کرد. همان‌طور که می‌دانیم پشتیبانی لجستیک از نیروهای ناتو به ویژه در زمینه تامين انرژی و سوخت مورد نياز ماشین جنگی ناتو از طریق جنوب (پاکستان) بوده که اکنون با مشکلات بسیار روبرو شده است، به دلیل اینکه گروههای ستيزه جوی طالبان پاکستانی هم برای مبارزه با دولت پاکستان(متحد آمريکا) و هم نيروی های ناتو، مانع تدارکات رسانی به نيروهای غربی از خاک پاکستان می شوند و در سال 2010 تعدادزيادی از تانکرهای سوخت رسان ناتو را در خاک پاکستان به آتش کشيدند. اين راه تداراکاتی اکنون با دشواريهای زياد و ناامنی های بسيار روبروست. راه جايگزين از قلمرو ايران است که از اين طریق سوخت رسانی شود که ایران هم اجازه این کار را نداده است که این سوخت از طریق ایران برای ناتو ارسال شود.

هرچند که در قالب این همکاری این شایعه به وجود آمده که تانکرهای سوختی که از طريق ايران سوخت رسانی به افغانستان انجام می دهند برای ناتوست. بنابراين ايران برای جلوگيری از اين عمل به تانکرهای سوختی که سوخت رسانی به افغانستان را انجام می دادند، در مرزهای خود به افغانستان متوقف کرد. از طرفی سرمای هوا در افغانستان و نرسيدن سوخت از ايران با متوقف کردن تانکرهای ترانزيتی خشم مردم افغانستان را برانگيخت بطوری که پس از تظاهرات در برابر نمايندگی های سياسی ايران در افغانستان خواستار ترخيص کاميونها شدند و اتاق تجارت افغانستان تهديد به قطع روابط بازرگانی و اقتصادی با ايران کرد. مردم افغانستان هم در مقابل سفارت ایران در کابل و کنسولگری ایران در هرات تظاهرات براه انداخته و اعتراض کردند که این سوخت برای مردم افغانستان است و نه برای ناتو. از طرفی اقای راسموسن دبيرکل ناتو نيز اعلام کرد که اين تانکرهای سوخت که متوقف شده، برای ناتو نبوده و ما از مسیر دیگری برای انتقال سوخت خود استفاده می کنيم اما او اين مسير را نام نبرد. مسیر دیگری که ناتو دارد از طریق شمال افغانستان، از طريق مزار شریف است. اين راه تا حدودی به علت فعاليت گسترده طالبان در بخشهای شمالی افغانستان ناامن شده است.

ناتو و افغانستان همچنین می‌توانند از آسیای مرکزی، ترکمنستان یا ازبکستان، تدارکات را به نيروهای ناتو برسانند.

در هر صورت به نظر می‌رسد روسیه و آمریکا مایل به همکاری با يکديگر افغانستان هستند به ویژه از طریق ازبکستان است که از ترمذ با گذر از رود آمودريا وارد افغانستان می‌شود.

یکی از اهداف اصلی سفر آقای کرزای نیز برای دریافت سوخت از روسیه است؛ که می‌تواند سوخت خريداری از روسيه، قزاقستان و ازبکستان را از خاک ازبکستان وارد کند. ازبکستان هم موافقت دوباره خود را برای دادن پايگاه، کريدور هوايی و راههای ارتباطی زمينی به ناتو اعلام کرده است. پایگاه خان آباد ازبکستان در نزدیکی مرز افغانستان است که آن را در اختیار نیروهای ناتو نیز قرار داده است.

 از طرف دیگر برای رسيدن به افغانستان از سوی غرب، اگرچه راههای ايران نزديکترين راه است، ولی دولت ايران با ناتو وغرب همکاری ندارد. راه عمده ديگر از طريق گذر از اوکراین، روسيه، قزاقستان، ازبکستان و افغانستان است. اوکراين فضای هوایی خود را برای اين مکار تخصيص داده است. بدین معنا که مسیر به این شکل است که ابتدا باید از اوکراین، روسیه، قزاقستان و بعد ازبکستان بگذرد. بنابراین چنین مسیر هوایی آماده است. مسئله دیگری که مورد توجه است، مربوط به چند ماه پیش بود که نیروهای آمریکایی با همکاری نیروهای روسی عملیات موفقی را برای مبارزه با مواد مخدر در داخل خاک افغانستان انجام دادند که گفته شده بود که این عملیات بدون هماهنگی با دولت افغانستان صورت گرفته است.

 به نظر می‌رسد روسیه از آن زمان برای همکاری بیشتر در شورای ناتو فعال‌تر شده است. بنابراین آمریکا و روسیه برای به پیروزی ناتو در افغانستان در حال همکاری با يکديگر هستند. در گذشته گفته می‌شد روسیه علاقه‌ای به پیروزی ناتو در افغانستان ندارد و حتی برخی از منابع خبری اعلام می‌کردند که شورشیان طالبان تسليحات روسی دريافت می کنند و زیر نظر روسیه عمل می‌کنند، ولی بعد معلوم شد این پاکستان است که به آنها کمک می‌کند.

اما همان‌طور که امروز شاهد آن هستیم، روسیه با امریکا همکاری بیشتری دارد و در شورای ناتو نیز فعال‌تر شده است. همچنین استقرار سپر دفاع موشکی آمريکا که قرار بود در اروپای شرقی و در مرزهای شمال غربی روسیه مستقر شود، به دستور اوباما و برای نشان دادن حسن نيت آمريکا به روسيه و جلب همکاری اين کشور، به صورت تعلیق درآمده و تعدادی در کشورهای جنوبی خليج فارس مستقر شده و تعدادی ديگر از سامانه ها در ترکيه مستقر خواهد شد. آمريکا نيز علاوه بر ان دست روسيه را در گرجستان بازتر گذارده است و حتی در سفر هفته قبل ساآکاشويلی رئيس جمهور گرجستان به آمريکا و مذاکره با اوباما، آمريکا روی خوش نشان نداده و کمکهای تسليحاتی را نپذيرفته است. در برابر روسيه با آمريکا پيمان سالت 2 را به امضاء رسانده اند. بنابراين در اين روابط ماه عسلی دوباره آمريکا و روسيه، کرزی بدنبال شريکی مطمئن تر است که می تواند رو.سيه باشد.

 تمامی این مسائل منجر به این شده است که روسیه با ناتو درمورد افغانستان همکاری کند، هرچند که روسیه با افغانستان مرز مشترک ندارد ولی این امر برای روسيه حیاتی است چراکه از طریق جمهوری آسیای مرکزی مواد مخدر و به ویژه سلاحههای کشتار جمعی، تروریسم بین‌الملل، کمک به مسلمانان بنیادگرایی - که در قفقاز شمالی، در منطقه آسیایی و به ویژه در منطقه سیبری روسیه فعال شده اند - ممکن است ناآرامی‌هایی را در روسيه به وجود آورند که از طریق راه‌های کوهستانی صعب‌العبوری که در منطقه هست و افغانستان سرچشمه آن است، صورت پذيرد.

بنابراین آقای کرزای در دیدار خودش با مدودف اهداف متعددی دارد؛ به عقیده من درنگاه اول قدم‌های مثبتی در مورد افغانستان باید برداشته شود، به ویژه همان‌طور که می‌دانیم خط لوله گاز «تاپی» که از ترکمنستان بعد افغانستان و سپس به پاکستان و در آخر به هندوستان می‌رود، در حقیقت جایگزینی است برای خط لوله «صلح» که از اقدامات و فعالیت کافی و لازم برخوردار نیست و آنها از این فضایی که جمهوری اسلامی ایران را هم از داخل و هم از خارج با مشکلاتی روبرو کرده است، استفاده کرده اند و طبیعتا آقای کرزای به دنبال شریک مطمئن‌تری می‌گردد که هم بتواند با آمریکا همکاری داشته باشد و هم با اين شريک جديد.

 واضح است که ایران می‌تواند به افغانستان کمک کند ولی مانع اصلی در اين راه امریکاست که در اين کشور حضور دارد و فضا را به نفع خود و به ضر همسايگان به ويژه ايران نامناسب و غير ممکن کرده است. تهديد اتاق تجارت افغانستان برای قطع همکاری اقتصادی و تجاری با ايران نوتهديد اينکه ايران در شرايط تحريم بايد شرايط افغانستان را در نظر بگيرد حرف بزرگی است. در ايران ميليونها افغانی بصورت غير قانونی زندگی می کنند. اگر فقط مقدار آب آشاميدنی که دو و نيم ميليون افغانی مهاجر ساکن ايران در طی سی سال نوشيده باشاند روی هم جمع کنيم، چندين برابر حجم درياچه هامون خواهد شد. درياچه ای که به علت جاری نساختن سهم آبه قانونی ايران از سوی افغانستان، بطور کلی خشک شده است. ميليونها پناهنده افغانی ساکن ايران معضلاتی بسياری در بافت شهری و ساختار جمعيتی ايران بر ملت ايران تحميل کرده اند. آنوقت دولت افغانستان ايران را تهديد می کند. افغانستان اگرچه کشوری محصور در خشکی است، ولی ايران تنها معبر آن نيست که می خواهد همه خواسته های خود را به ايران تحميل کند. افغانستان از طريق پاکستان نيز می توان با آبهای آزاد دسترسی داشته باشد. از طريق چين همسايه شمال شرقی و ترکمنيتان و ازبکستان وتاجيکستان نيز با جهان آزاد ارتباط دارد. ميليونها نفر از مردم ايران قربانی مواد مخدری شده اند که براداران افغانی توليد می کنند. پس چرا وزير تجارت و رئيس اتاق تجارت افغانستان در اين مورد هموطنان خود را تهديد نمی کنند و تانها را تنبيه، يا تشويق به ترک کشت ترياک نمی کنند.

در يک جمعبندی کلی می توان گفت که آقای کرزای رئيس جمهور کابل(و نه افغانستان) به توصيه امريکا می خواهد با همکار جديدی به نام روسيه روابط نزديکتری داشته باشد و روسيه نيز خود خواستار کاهش نقش ايران، همکاری نزديکتر با آمريکا و دريافت امتيازاتی باشد که اين کشور از آن بهره می گيرد، کاهش سلاحهای استراتژيک و لاجرم صرف جويی در هزينه های نظامی، ورود به سازمان تجارت جهانی، رهايی از تهديدات سپر دفاع موشکی و تضمين امنيت در قفقاز. آقای کرزی هم به این سمت سوق پیدا می‌کند که به دنبال نیرویی در منطقه بگردد که هم بتواند از آن سوخت و هم کمک‌های مالی دریافت کند و همچنین بین این کشور که قصد همکاری با آن را دارد با امریکا موازنه ایجاد کند. به همین سبب نزدیکی افغانستان و روسیه را در اين راستا می‌توان ارزیابی کرد.