نگاه آمریکا به امنیت بین المللی

بحث در باره امنیت بین المللی و آمریکایی تردید استراتژیک موضوع برای همه بازیگران سیاست جهانی است و در این راستا برآیند پاسخ به 2 پرسش بنیادین، روشن کننده ابعاد پایه ای و کلیدی رابطه آمریکا و امنیت بین المللی است. اول آنکه آمریکا امنیت بین المللی را چگونه می بیند و در عرصه امنیت بین المللی چگونه عمل می کند و دوم آنکه دیگر بازیگران، جایگاه آمریکا در امنیت بین المللی را چگونه می بینند و چه رفتاری در قبال آمریکا دارند.

 

در پاسخ به پرسش اول یعنی نگرش و رفتار آمریکا درخصوص امنیت بین المللی، مقدمتاً باید 2 مفهوم را مطرح کرد تا در پرتو آنها بتوان به کنکاش درباره آمریکا وامنیت بین المللی پرداخت. مفهوم اول عدم اطمینان (uncertanity) در امنیت بین المللی است؛ بدین صورت که در دوران جنگ سرد، طرح مباحث امنیت بین المللی، با اطمینان و روشنی روبه رو بود. فروریختن سیستم بین المللی مبتنی بر جنگ سرد که حدود 4 دهه تداوم و ثبات داشت، چهارچوب های تجزیه و تحلیل امنیت بین المللی آمریکا و اقدامات استراتژیک این کشور برای ثبات بین المللی را از اطمینان و روشنی برخوردار کرده بود. معلوم بود که دشمن کیست، چگونه عمل می کند و چگونه باید در مقابل آن اقدام کرد. ادبیات استراتژیک وامنیتی گسترده ولی کم و بیش روشنی، ذهنیت بین المللی آمریکا را شکل میداد و برنامه ریزی های نظامی آن کشور و تعیین حوزه های برخورد احتمالی، قابل مهندسی بود. اما این اطمینان در سیستم بین المللی بعد از جنگ سرد وجود ندارد و آمریکا، در ارزیابی و تهدیدات استراتژیک و پاسخگویی به آنها با درجه ای بالا از عدم اطمینان روبه روست.

 

مفهوم دوم، امنیتی کردن(Securitization) پدیده ها، جریانات، شخصیت ها و هویت هاست؛ بدین صورت که در ادبیات امنیتی، درسال های معاصر، این بحث مطرح شده که سخن از تهدیدات امنیتی، صرفا با واقعیت های محصوص و ملموس بیرونی سروکار ندارد بلکه اینکه چه پدیده ای امنیتی می شود. بستگی تام به برداشت ها، نگرش ها و پردازش های نخبگان حکومت ها دارد و آنها هستند که با نظریه پردازی ها، پدیده های سیاسی و اجتماعی را ماهیتی امنیتی می بخشند، برخی شخصیت ها را تبدیل به مظاهر نفرت انگیز وامنیت زدا می کنند و نه فقط کشورها دیگر بلکه هویت دیگران و وجود آنها را تهدیدزا قلمداد می کنند. مجموعه این فعل و انفعال که عمدتاً تکیه بر روندهای ذهنی و نگرشی دارد، امنیتی کردن نامیده می شود.

 

2 مفهوم فوق، در روشن کردن نگرش آمریکا به امنیت بین المللی نقش اساسی دارد. در بحث های امنیت بین المللی آمریکا، عدم اطمینان نسبت به آنچه در عرصه روابط بین الملل رخ می دهد، مفهومی کلیدی است. این عدم اطمینان، نقش نخبگان در پردازش تهدیدات امنیت بین المللی را بالا برده است. در عین حال باید گفت که به هیچ رو نمی توان گفت که نخبگان امنیت ملی آمریکا، یکدست هستند. اما در پاسخ به این پرسش که چه تهدیداتی، امنیت بین المللی آمریکا را خدشه دار می کند، تقریباً اجتماعی فراگیر در این کشور به وجود آمده که تروریسم، اصلی ترین تهدید در امنیت بین المللی است. حوادث 11 سپتامبر 2001 (20 شهریور 1380) نقطه عطف مهمی در ذهنیت امنیت بین المللی آمریکاست. بعد از آن حوادث، تروریسم بین المللی، اصلی ترین بحث امنیتی است که همه چیز درعرصه مناسبات بین المللی از طریق آن، توجیه، تفسیر، تبیین و برنامه ریزی می شود.

 

در رابطه با برداشت فوق، باید گفت مبارزه با تروریسم، صرفاً یک ذهنیت نیست بلکه منافع عظیمی ورای این مفهوم و نگرش وجود دارد. به وضوح می توان گفت مجموعه­ای گسترده از شرکت ها، نهادهای دولتی و غیر دولتی در آمریکا وجود دارند که بقا و حیات اقتصادی خود را در گرو نبرد با تروریسم می بینند. از این مجموعه گسترده، با صنعت تولید ترس (Fear Industry) یاد می شود.

 

صنعت تولید ترس، هم در عرصه فکری فعال است و هم در عرصه عملی. در عرصه فعلی ده ها نهاد تحقیقاتی به تولید مداوم ترس درمورد تهدیدات تروریستی علیه منافع امنیت بین المللی آمریکا مشغولند. در عرصه عملی، صدها کمپانی که به طور مستقیم وغیر مستقیم از طریق خدمات امنیتی در مقابله با تروریسم درداخل و خارج آمریکا، سودهای سرشاری به دست می آورند. در زیر چتر گسترده صنعت ترس قرار می گیرند. گفتنی است که هیچ گاه در تاریخ آمریکا، تعداد کمپانی­های خصوصی امنیتی این قدر زیاد نبوده است. ماجراهای مربوط به کمپانی بلاک واتر که در عراق طرف قرارداد دولت آمریکا بود. نمونه و نمادی از گسترش صنعت ترس وسودهای کلان این صنعت در اقتصاد آمریکاست. در عین حال باید تأکید کرد که تروریسم ومبارزه با تروریسم، عمده ترین عامل در تقویت نهادهای دولتی فعال در امور امنیتی است.

 

درکنارتهدیدات تروریسم، نگرش اجمالی نخبگان آمریکا در خصوص گسترش سلاح های کشتار جمعی به عنوان تهدیدی جدی برای امنیت بین المللی آمریکا به وجود آمده است.

 

ترکیب سلاح های کشتار جمعی در فعالیت های تروریستی، تهدید مربوط به سلاح ها را در نظر استراتژیست های آمریکایی مضاعف می کند.

 

تهدیدات دیگری که نخبگان امنیت ملی درعرصه مناسبات امنیت بین المللی آمریکا آن را مورد تأکید قرار می دهند، ناشی از دولت های شکست خورده(Failed State) است. حدود 20 کشور در دنیا در زمره دولت های شکست خورد قلمداد می شوند منظور دولت هایی هستند که توانایی برقراری نظم و امنیت در سرزمین خود را ندارند و بنابراین خاک آنها مأمن و پناهی برای تروریست ها شده و امنیت جهانی آمریکا، از این طریق تهدید می شود.

 

تهدیدات فوق الذکر، کلان هستند اما در تعیین مصداق ها از یک سو و راه های مقابله با آنها، مجادلات و مباحثات استراتژیک گسترده ای در آمریکا وجود دارد. در تقابل با این تهدیدات، آمریکا ذخیره ای از اقدامات اطلاعاتی، امنیتی، نظامی و دیپلماتیک را دنبال می کند که عمده ترین آنها، تقویت نیروهای نظامی، ائتلاف سازی، قراردادهای دوجانبه و اقدامات چند جانبه است.

 

برآیند برداشت ها و اقدامات فوق، آن است که آمریکا در چشم ا نداز نخبگان استراتژیک خود، باید قدرت هژمون سیستم بین المللی باشد و هیچ گاه یک قدرت جهانی و منطقه ای به حدی بالا نیاید که هژمونی آمریکا در سیستم بین المللی را به چالش بطلبد و از این روست که آمریکا در پی حفظ تفوق و برتری در امنیت فضایی و ماوراء جو است؛ در صدد مهار روسیه و چین است؛ در صدد ادغام هند به عنوان یک قدرت در حال برآمدن درعرصه جهانی در سیستم مناسبات آمریکا محور در سیاست بین الملل است؛ در تقابل با حرکت های رادیکال مسلمان ها قرار می گیرند و نهایتاً تقابل آمریکا و ایران در منطقه خاورمیانه تبدیل به یکی از اصلی ترین منازعات استراتژیک جهانی می شود.

 

به اعتقاد برخی دست اندرکاران امور استراتژیک، نهایت و سرانجام روابط ایران و آمریکا درچند سال آینده، سرنوشت قدرت و معادلات استراتژیک درمنطقه غرب آسیا را به نحوی ساختاری تحت تأثیر قرار خواهد داد و آن به نوبه خود بر امنیت بین المللی اثر عمیقی خواهد گذاشت.

 

بحث های مربوط به اشغال عراق و پیامدهای منطقه ای و بین المللی آن نیز باید از چشم انداز مفاهیم واقداماتی که پیش تر به آ نها اشاره رفت، مورد ارزیابی قرار گیرد. سرنوشت امنیت بین المللی مطلوب آمریکا با سرانجام وضعیت عراق پیوند خورده است.

 

برداشت ها و اقدامات آمریکا در مورد امنیت بین المللی مورد اشاره قرار گرفت ولی پرسشی کلیدی در بین استراتژیست های آمریکایی وجود دارد که آیا آمریکا در تأمین امنیت بین المللی مطلوب خود موفق بوده است یا نه و دلایل موفقیت وعدم موفقیت آن کدام است. جواب یکدست و هماهنگی برای این پرسش وجود ندارد اما 2 نکته حائز اهمیت قابل ذکراست؛ نکته اول در مورد وضعیت نیروهای نظامی آمریکا و به کارگیری آنها برای تأمین امنیت بین المللی آمریکاست و در این میان منازعه ای سخت مخصوصاً با توجه به آنچه در عراق رخ داده، بین استراتژیست ها وجود دارد. دراین مجادلات، کافی نبودن نیروهای نظامی برای اعمال هژمونی جهانی آمریکا و لزوم توسل به اقدامات دیگر مخصوصاً ادقامات چند جانبه دیپلماتیک و به کارگیری راهکارهای نرم افزاری مورد تأکید است. نکته دوم آنکه دوره اوج محافظه کاران جدید که برای تأمین امنیت بین المللی آمریکا تکیه بر قدرت نظامی می کردند، روبه اتمام است و تا یک سال دیگر ترکیب جدیدی از قدرت در کاخ سفید بر سرکار خوهد آمد.

 

اما آیا ترکیب جدید قدرت، تغییر ریشه ای در نگرش استراتژیک آمریکا نسبت به امنیت بین المللی را به همراه خواهد آورد؟ جواب منفی است، برداشت های استراتژیک آمریکا از تداوم برخوردار خواهد بود. رئیس جمهور جدید، در راه ها و سیاست های عملی تأمین امنیت بین المللی کار، احتمالاً راه متفاوتی را در پیش خواهد گرفت و برهمکاری، دیپلماسی، اقدامات چند جانبه و ابزارهای نرم افزاری تکیه بیشتری خواهد کرد و صنعت تولید ترس سعی خواهد کرد که حیات خود را حفظ کند.

 

پاسخ مربوط به نگرش آمریکا نسبت به امنیت بین الملل تا حدودی داده شد.حال باید به دومین پرسش بنیادی این نوشتار پرداخت و آن، اینکه دیگر بازیگران جایگاه آمریکا در امنیت بین المللی را چگونه می بینند در پاسخ باید گفت که بازیگران بین المللی بسیار متنوع و گسترده و به لحاظ توان، قدرت و ظرفیت عمیقاً متفاوت هستند.

 

اما اولا تقریباً برای همه عنصر آمریکا در سیاست جهانی، عمده ترین مبحث استراتژیک است. این بازیگران، اعم از دولت های دوست و مخالف آمریکا و بازیگران غیردولتی(Non- State Actors) هستند، ثانیاً برداشت ها از جایگاه آمریکا در امنیت بین المللی بسیار متفاوت و متضاد است. در میان کشورهای اروپایی و صنعتی که معتقد به تعامل ساختاری با آمریکا و تعدیل رفتار آمریکا در مناسبات امنیت بین المللی هستند. تقویت مکانیسم­های چند جانبه غرب محور مخصوصا ناتو، از دید کشورهای محوری اروپایی در این راستا قابل تجزیه و تحلیل است. دسته دیگری از کشورها مانند چین هند، در ضمن حساسیت به تمایلات هژمونیک آمریکا در سیستم بین المللی، سعی در مهار آن کشور با ترکیبی از همکاری و مخالفت دارند.

 

برخی بازیگران غیردولتی که راه های تامتقارن را در پیش گرفته اند، آمریکا را آسیب پذیر و ناتوان می بینند و تقابل با آ ن و دولت های وابسته به آن را در دستور کار خود قرار داده اند.

تنوع رنگارنگی از جنبش های مذهبی و ناسیونالیستی از شرق اروپا تا روسیه و در کشورهای مسلمان نشین، خود را در نیردی تمام عیار و عمیقا هویتی در تقابل با تمایلات هژمونیک آمریکا می بینند و مجموعه این فعل و انفعال ها و نیروها در سرانجام امنیت بین المللی آمریکا، سرنوشت ساز خواهد بود. پرداختن به همه این نیروها، برداشت ها و واکنش های آنها، فراتر از ظرفیت محدود این نوشتار است ولی لزوم توجه به همه آنها، درارزیابی و سنجش رابطه آمریکا و امنیت بین المللی مهم است. به عبارت دیگر، رابطه آمریکا و امنیت بین المللی، جاده­ای یک طرفه نیست که فقط براساس برداشت، نگرش و اقدامات آمریکا شکل گیرد بلکه به برداشت ها، کنش ها و واکنش های دیگر بازیگران نیز مربوط می شود.

 

هرچه هست، بحث آمریکا و امنیت بین المللی، حول محور هژمونی(hegemony) و مقاومت (Resistance) تعریف می شود. آمریکا در پی کسب موقعیت هژمونیک تمام عیار و تعیین کننده همه مناسبات امنیت بین المللی براساس منافع و نگرش های خود است. اما هرجا هژمونی هست، مقاومت نیز وجود دارد. با این حال رفتار های هژمونیک متفاوت و مقاومت ها هم متفاوت و رنگارنگ است.

 

 در کشکمش بین این تمایلات است که چشم انداز امنیت بین المللی وموقعیت آمریکا درآن با هاله هایی از ابهام، عدم اطمینان و فقدان روشنی روبه روست. اما آنچه روشن است ، ترکیب هژمونی و مقاومت عناصر پایدار در شناسایی رابطه آمریکا با امنیت بین المللی.