دیروز کره شمالی، امروز ژاپن، فردا ایران؟

دیپلماسی ایرانی: زلزله و تسونامی‌ در ژاپن در چند هفته اخیر در صدر اخبار بین المللی قرار گرفته است. هربار که حادثه ای طبیعی بخشی از جهان را گرفتار خود می‌کند این ستادهای حوادث غیرمترقبه هستند که دست به کار می‌شوند؛ اما این بار سیاستمداران بیش از هر زمان دیگری در خصوص حادثه رخ داده در ژاپن اظهارنظر کردند. دلیل این دغدغه سیاسیون هم شکاف‌هایی نبود که در زمین ایجاد شد و یا سیلی که هزاران مفقود بر جای گذاشت بلکه علت آن تحرکات به راه افتاده در نیروگاه‌های هسته‌ای ژاپن بود. سایت دیپلمات به بهانه این فعالیت‌های هسته‌ای ژاپن که دردسرساز شده اند نیم نگاهی به پرونده هسته‌ای کره شمالی و ایران در آژانس بین المللی انرژی هسته‌ای می‌اندازد و می‌نویسد:

تمام نگاه‌ها به سمت ژاپن منعطف شده است. اما شیطنت‌های هسته‌ای کره شمالی و پرونده قطور هسته‌ای ایران همچنان بر روی میز کار مدیران آژانس بین المللی انرژی هسته‌ای قرار دارد. هفته گذشته بود که نمایندگان ایالات متحده در آژانس بین المللی انرژی هسته‌ای هشدار دادند که پیونگ یانگ باید درب تاسیسات هسته‌ای خود را به روی بازرسان آژانس بین المللی باز کند.

کره شمالی پس از ماجرای ژاپن اعلام کرد که حاضر است برای مذاکره در خصوص برنامه هسته‌ای خود بر سر میز مذاکرات شش جانبه بازگردد. این در حالیست که نماینده آمریکا در آزانس اصرار دارد که ابتدا باید درهای نیروگاه‌ها و تاسیسات هسته‌ای پیونگ یانگ بر روی بازرسان برای برآورد نهایی باز شود و سپس پنج عضو خارجی با کره شمالی بر سر میز مذاکرات شش جانبه بشینند.

این موضع گیری از سوی نماینده واشنگتن در آژانس درست چند روز پیش از دیدار دیپلماتی ارشد از واشنگتن با مقام‌های کره جنوبی اتخاذ شد. این دیپلمات آمریکایی در سئول با همتاهای کره ای خود در خصوص برنامه غنی سازی اورانیوم کره شمالی به بحث و گفتگو نشسته بود. همزمان سئول و واشنگتن هم عزم خود را جزم کرده اند تا یا پرونده هسته‌ای کره شمالی را به شورای امنیت بکشانند و یا این کشور را از طریق همین شورا برای پاسخگویی در خصوص فعالیت‌های هسته‌ای تحت فشار قرار دهند.

از ژاپن تا کره شمالی و البته ایران آنچه که ذهن همگان را به خود مشغول کرده فعالیت‌های هسته‌ای این کشورها است. این روزها همگان منطقه آسیا و خاورمیانه را سردردی برای آقایان در آژانس بین المللی انرژی هسته‌ای می‌خوانند. بحث عدم تکثیر تسلیحات هسته‌ای در آسیا و رسانه‌های این بخش از کره خاکی بسیار به گوش می‌رسد.

از مجموع چهار کشوری که به معاهده منع تکثیر تسلیحات هسته‌ای موسوم به ان پی تی نپیوسته اند سه کشور یعنی هند، پاکستان و کره شمالی در آسیا هستند. هر سه این کشورها هم آزمایش‌های هسته‌ای خود را ادامه می‌دهند و هم فعالیت‌های هسته‌ای خود را با جدیت دنبال می‌کنند. از منظر معاهده منع تکثیر تسلیحات هسته‌ای اگر به فعالیت‌های این سه کشور نگاه کنیم هرآنچه که آنها در این حوزه انجام داده اند تخلف محض است چرا که باید در سال 1970 که ان پی تی به امضای کشورهای دیگر رسید این سه کشور نیز مهر تایید خود را بر پای آن می‌کوبیدند.

هند و پاکستان هیچ گاه معاهده ان پی تی را امضا نکردند و این در حالیست که کره شمالی پس از الحاق به این معاهده در سال 2003 امضای خود را پس گرفت و از همان تاریخ تاکنون دو بار بمب هسته‌ای خود را آزمایش کرده است.

دیپلمات در ادامه بحث پرونده هسته‌ای ایران را مطرح کرده و می‌نویسد: علاوه بر این کشورها آژانس بین المللی انرژی هسته‌ای ایران را نیز مورد تخلف جدی می‌داند. از آنجا که هند و پاکستان تا حد بسیار اندکی با آژانس بین المللی انرژی هسته‌ای همکاری دارند جای تعجب ندارد که آسیا را پردردسرترین منطقه برای بازرسان آژانس بین المللی انرژی هسته‌ای بخوانیم. کره شمالی تنها کشوری است که از معاهده منع تکثیر تسلیحات هسته‌ای فاصله گرفته و بازرسان آژانس بین المللی انرژی هسته‌ای را هم از خاک خود اخراج کرده است. البته این کشور یک بار هم در سال 1993 در برابر درخواست‌های آژانس برای شفاف سازی برنامه هسته‌ای خود مقاومت کرد و در همان زمان هم بازرسان آژانس عدم همکاری پیونگ یانگ را گزارش دادند.

سایت دیپلمات در ادامه به سابقه برنامه هسته‌ای کره شمالی اشاره می‌کند و در نگاهی اجمالی می‌نویسد: شاید بزرگترین ایراد بر معاهده منع تکثیر تسلیحات هسته‌ای وارد باشد که کره شمالی تنها خروج از آن را برای هرگونه تخلف جدی مشروع می‌داند. پیونگ یانگ هیچ گاه برای تخلف از مفاد معاهده منع تکثیر تسلیحات هسته‌ای و یا تقلبی که در زمان عضویت داشت مورد مواخذه قرار نگرفت. بلکه همواره تنبیه این کشور به واسطه فعالیت‌های هسته‌ای آن بوده است و نه چیزی بیشتر. شاید مکانیزمی‌ مورد نیاز است که در آن هر کدام از اعضا به دلیل خروج از این معاهده و یا تقلب در زمان عضویت باید تنبیه و تحریم شوند. سایت دیپلمات در ادامه می‌نویسد: این تنها پرونده هسته‌ای کره شمالی نبود که دردسر ساز شد بلکه ایران نیز با برنامه هسته‌ای خود تا حد بسیاری آژانس بین المللی انرژی هسته‌ای را به سردرد مبتلا کرد.

برنامه هسته‌ای ایران در سال‌های 2002 و 2003 در حقیقت تبدیل به جرقه ای برای آغاز مشکلات ایران با آژانس بین المللی انرژی هسته‌ای شد. در آگوست سال 2002 میلادی بود که برخی گروه‌های مخالف دولتمردان ایرانی از برنامه هسته‌ای تسلیحاتی ایران در نطنز پرده برداشتند. در همان سال که روند اعزام بازرس به نیروگاه‌های هسته‌ای ایران آغاز شد اعتراض ایرانی‌ها به نحوه بازرسی‌ها نیز شدت گرفت و تنش میان تهران و آژانس افزایش یافت.

در اکتیر سال 2003 میلادی بود که مذاکرات میان ایران و اتحادیه اروپا منجر به توقف برنامه غنی سازی اورانیوم از سوی ایرانی‌ها شد. ایران هم‌چنین پروتکل الحاقی را در همان سال امضا کرد. در نهایت انتخاب محمود احمدی نژاد به عنوان رئیس جمهوری ایران در سال 2005 میلادی گردونه به راه افتاده از همکاری میان تهران و آژانس را تغییری 180 درجه ای داد.

از همان تاریخ تاکنون آژانس بین المللی انرژی هسته‌ای دائما از عدم همکاری ایران با بازرسان آژانس شکایت دارد. ناظران آژانس ادعا می‌کنند که ایرانی‌ها یا برای حضور آنها در خاک این کشور دردسر ایجاد می‌کنند و یا مدارک و اسناد مورد نیاز آنها را در اختیارشان قرار نمی‌دهند. آژانس برای وادار کردن ایران به همکاری‌های بیشتر چندین بار پرونده هسته‌ای این کشور را به شورای امنیت ارجاع داده است.

برخی از قطعنامه‌هایی که علیه ایران در این شورا صادر شد حتی برچسب تحریم را نیز بر پیشانی داشت. در چند ماه اخیر آژانس تاکید داشته که با وجود تحریم‌ها و حملات سایبری به تاسیسات هسته‌ای ایران این کشور همچنان با موفقیت به برنامه هسته‌ای خود ادامه می‌دهد. اکنون کم نیستند تحلیل‌گرانی در سطح بین المللی که ادعا می‌کنند برنامه هسته‌ای ایران به سمت تسلیحاتی شدن پیش می‌رود.

سوالی که ذهن همگان را به خود مشغول داشته این است که اگر برنامه هسته‌ای ایران ادامه پیدا کرده و این کشور به علم تسلیحات هسته‌ای دست پیدا کند آن را به کار خواهد گرفت یا خیر؟  

هند و پاکستان نیز در برابر الحاق به ان پی تی مقاومت کرده اما ادعا می‌کنند که برنامه هسته‌ای خود را تحت کنترل داشته و البته امنیت این تسلیحات را هم تامین کرده اند. اکنون سوال اینجاست که با آنچه در ژاپن رخ داد و نشان داد که حادثه ای طبیعی می‌تواند در چشم بر هم زدنی چند انفجار هسته‌ای را ایجاد کند، جامعه جهانی و آژانس بین المللی انرزی هسته‌ای چه تدبیری باید بیاندیشد؟ بازی هسته‌ای در منطقه آسیا آغاز شده و در شرایطی که آژانس بین المللی انرژی هسته‌ای فکری برای آن نکند خطرناک‌تر هم خواهد شد. بیشترین خطر نیز از جانب کشورهایی است که در برابر عضویت در ان پی تی مقاومت می‌کنند و البته تسلیحات هسته‌ای را نیز انبار کرده اند.