راه معامله با ایران همچنان باز است

ديپلماسى ايرانى: نشریه معتبر فارین پالیسی در تازه ترین نگاه خود به رخدادهای پیش و پس از نشست ایران و اعضای گروه پنج به اضافه یک در استانبول می‌نویسد: قدرت‌های جهانی در بن بستی دیپلماتیک بر سر پرونده هسته‌ای ایران گرفتار شده اند. هفته گذشته بود که پنج عضو دائم شورای امنیت به اضافه آلمان در خاک ترکیه با نماینده هسته‌ای ایران بر سر یک میز نشستند. در نهایت هم هیچ گشایشی در پرونده هسته‌ای ایران به وجود نیامد. هیچ کدام از طرفین بر سر ادامه مذاکرات حرفی به میان نیاوردند. در چند سال گذشته بحث بر سر پرونده هسته‌ای ایران ادامه یافته و البته این بحث‌ها تنها و تنها بر حجم اختلاف‌ها افزوده است. در تمام این سال ها ما شاهد این بوده ایم که هر قطعنامه ای که صادر شده و یا هر توافقنامه ای که بر روی میز قرار گرفته است تنها و تنها حافظ منافع یک طرف بوده است. در هر کدام از این قطعنامه‌ها هم دغدغه‌های یک طرف بی پاسخ گذاشته شده است. این توافقنامه‌های یک جانبه فضا را برای ادامه همکاری غیرممکن کرده است.

اولی‌ هاینونن که چند سالی را به عنوان مقام ارشد در بخش بازرسی آژانس بین المللی انرژی هسته‌ای گذرانده و ید طولايی هم در پرونده هسته‌ای ایران دارد، در این یادداشت راهکاری را برای به ثمر نشستن مذاکرات ارائه می‌دهد.

ایرانی‌ها در چهار سال گذشته اورانیوم را تا سه و نیم درصد غنی سازی کرده اند. این در حالی است که در تمام این سال ها ایران تحت تاثیر شدید ترین تحریم‌ها هم قرار گرفته است. فوریه گذشته بود که ایران خبر اعلام غنی سازی اورانیوم تا بیست درصد را هم اعلام کرد. همین خبر کافی بود تا غربی‌ها بیش از گذشته نگران برنامه هسته‌ای ایران شوند. ایرانی‌ها ادعا می‌کنند که اورانیوم غنی سازی شده تا بیست درصد را برای استفاده در راکتورهای پزشکی نیاز دارند. این ادعا بر خلاف هیاهوی غرب بسیار صحیح و بسیار قابل پذیرش است. هر کشوری این روزها برای درمان سرطان و دیگر بیماری‌های سخت علاج به این تجهیزات نیاز دارد. اما نگرانی غرب از برنامه هسته‌ای ایران در این ریشه دارد که کشوری که می‌تواند اورانیوم را تا بیست درصد غنی سازی کند تا نود درصد هم راه چندانی ندارد. اورانیوم تا نود درصد غنی سازی شده هم تنها یک مصرف دارد و آن استفاده در تولید تسلیحات هسته‌ای است.

این نگرانی‌ها زمانی پررنگ تر شدند که میزان همکاری‌های ایران با آژانس بین المللی هم کاهش یافت. ایرانی‌ها بخش‌هایی از برنامه هسته‌ای خود را از تیررس نگاه غربی‌ها دور نگاه داشتند و همین مساله شک و تردید غرب را بیشتر کرد.

سال گذشته زمانی که غربی‌ها طرحی را برای انتقال اورانیوم در اختیار ایران قرار دادند، همه خوش بين بودند و به این نتیجه رسیدند که بی شک این طرح می‌تواند آرامش را به پرونده هسته‌ای ایران بازگرداند. بر اساس این طرح تهران می‌توانست اورانیوم نه چندان غنی سازی شده خود را در اختیار مسکو یا پاریس قرار دهد و در ازای آن اورانیوم غنی سازی شده با درصد بالا دریافت کند.  گفتگوهای بیشتر در این حوزه بی نتیجه به پایان رسید. در این فاصله زمانی ذخیره اورانیومی‌ایران هم بیشتر شد. تهران در حال حاضر 3 تن اورانیوم غنی سازی شده در اختیار دارد که می‌تواند براى ساخت یک یا دو بمب کفایت کند. در سال 2012 میلادی، ایران با نسل جدیدی از سانتریفیوژها به روی کار می‌آید. با در اختیار داشتن این تجهیزات ایران می‌تواند به راحتی اورانیوم مورد نیاز برای تولید بمب هسته‌ای را تولید کند.

به مشکل خوردن این سناریو می‌تواند راه را برای ایالات متحده باز کند تا با کمک دوستان غربی اش راهکاری جدید برای خروج پرونده هسته‌ای ایران از بحران بیابد.

خط نهایی برای ایران این است که اورانیوم مورد نیاز خود در راکتورهای پزشکی را از طریقی دریافت کند. غرب هم می‌خواهد ایران از دستیابی به تسلیحات هسته‌ای در امان باشد. در حال حاضر ایران راکتور آب سنگین را در اراک می‌سازد. این راکتور از کیفیت بالایی برای تولید رادیو ایزوتوپ برخوردار نیست اما پلوتونیوم تولیدی آن می‌تواند در تکثیر تسلیحات هسته‌ای نقش مهمی‌ بازی کند. این راکتور را می‌توان با تغییر کارآیی تبدیل به ابزاری برای تولید اورانیوم با درصد پایین کرد. ژوئن گذشته بود که ایرانی‌ها از ساخت راکتور تحقیقاتی دیگری خبر دادند. این راکتور قرار است تا پنج سال آتی آماده به کار شود. مقام‌های ایرانی از محل این راکتور پرده برداری نکرده اند. غرب می‌تواند به تهران پیشنهاد ساخت راکتوری تحقیقاتی و مدرن را دهد و البته در ازای آن همان طرح تبادل سوخت مد نظر هم در اختیار ایران قرار گیرد. در این فضا ایران می‌تواند به ادعای خود در خصوص دستیابی به فن آوری صلح آمیز هسته‌ای جامه عمل بپوشاند و غرب هم می‌تواند از بابت عدم تکثیر اورانیوم غنی سازی شده در خاک ایران مطمئن باشد.

در این فضا غربی‌ها می‌توانند از طریق آژانس بین المللی انرژی هسته‌ای میزان اورانیوم در اختیار ایران را محدود نگاه دارند. بر اساس این طرح چند سال فاصله زمانی تا ساخت راکتور تحقیقاتی مدرن در ایران به وجود می‌آید. در این فاصله ایزوتوپی هم در ایران تولید نمی‌شود. برای حل این مشکل ایران می‌تواند از نسخه پیچیده شده برای دیگر کشورها استفاده کند. تهران می‌تواند مواد خام را از بازارهای جهانی خریداری کند و با استفاده از تاسیسات تحقیقاتی که در اختیار دارد کار خود را تا زمان به راه افتادن راکتور مدرن راه بیندازد. راکتور تحقیقاتی جدیدی که با کمک و مجوز غرب در ایران ساخته می‌شود به ذخیره اورانیومی‌بالایی نیاز دارد و در نتیجه دخیره امروز ایران می‌تواند در آن راکتور مورد استفاده قرار بگیرد. در این پروسه ایران تا چند دهه دیگر از رادیوایزوتوپ به مقدار کافی برخوردار خواهد بود. البته این گام‌ها تماما گام‌های اولیه هستند و ایران باید برای بازگرداندن اعتماد بین المللی چند قدم دیگر هم بردارد.