مدیر صحنه تئاتر استانبول را فراموش نکنید

دیپلماسی ایرانی: در هفته ای که گذشت، رخدادهای ریز و درشتی خبرساز شد که مستقیم یا غیرمستقیم به مذاکرات 21 و 22 ژانویه در استانبول ارتباط داشت. دعوت ایران از برخی کشورها برای بازدید از تاسیسات هسته ای و متعاقب آن واکنش سرد و بی اعتنایی مدعوین، مهم ترین حرکت هایی بود که از سوی دو طرف بر صفحه شطرنج لغزید اما تغییری در روند بازی پیش نیامد و به اصطلاح می توان گفت حریفان دست یکدیگر را خواندند.

با وجود اينکه روی صفحه، حرکت ها و پیام های ایران جلوه بیشتری دارد و غرب با خویشتنداری و سکوت ترجیح می دهد پیش از زمان مناسب، تن به بازی ندهد و مهره هایش را در سلامت کامل تا 21 ژانویه نگه دارد، اما از تاثیرگذاری و جنب و جوش های یکی از بازیگران مکمل این شطرنج سیاسی نباید به راحتی چشم پوشید.

احمد داوود اوغلو بی شک و به گواه بسیاری از مفسران سیاسی و روابط بین الملل یکی از فعال ترین و موثرترین دیپلمات های معاصر ترکیه بوده است که شاید بی اغراق بتوان او را جزو موفق ترین چهره های زمان خود در زمینه دیپلماسی معرفی کرد. همین دو هفته پیش بود که شبکه سی ان ان ترک او را به خاطر نقش آفرینی اش در قضیه هسته ای ایران ستود و سیاستمدار سالش خواند.

این استاد علوم سیاسی که پیش از قرارگیری در سمت وزارت خارجه به عنوان مشاور سياست خارجى نخست وزير و ریيس جمهورى کشورش فعالیت می کرد، این روزها به وضوح ابتکار عمل را در منطقه و برای حل بحران های موجود در اطراف ترکیه به دست گرفته است.

او چند روز پیش با علی اکبر صالحی و سعید جلیلی از طرف ایران و کاترین اشتون به نمایندگی از اتحادیه اروپا صحبت تلفنی کرد و قرار و مدارهای تازه ای گذاشت. بدیهی است که محتوای هماهنگی های صورت گرفته بر همگان پوشیده است و جناب داوود اوغلو مشغول آماده سازی مقدمات مذاکره و میزبانی از طرفین صحبت در روزهای آینده است.

مقرر شده است خانم اشتون هفته آینده به ترکیه برود و در تهیه مقدمات به ترکیه کمک کند و شرایط را برای حضور طرفین در استانبول ارزیابی کند. قبلا نیز نمایندگانی از ایران به استانبول رفته بودند و اگرچه همسویی و همرنگی کاملی میانشان وجود نداشت ولی به هر تقدیر هر یک از جایگاه خود به بررسی وضع حاضر و برآورد شرایط پرداخت.

هم اردوغان و هم داوود اوغلو نشان داده اند که در حل آنچه معضل جهانی ایران می خوانند صبور و پرحوصله اند؛ آنقدر صبور که کاسه صبر غرب لبریز شد و ترک ها هم بعد از بی توجهی غرب به دستاوردهای بیانیه تهران تا پای مجادله لفظی با غرب پیش رفتند و مصرانه از طرح و میانجی گری خود و برزیل دفاع کردند.

این هفته ها برای داوود اوغلو فرصت سر خاراندن هم نیست. او می داند که بن بست در این مذاکرات از چند جهت نومیدکننده خواهد بود. از یکسو گفته می شود که نشست استانبول قرار است گره کور میان ایران و غرب را در زمینه هسته ای بگشاید و دست کم گره را شل تر کند. از سوی دیگر ترکیه که از رخوت و بی عملی بزرگان منطقه چون مصر و عربستان نهایت بهره را برای هدایتگری امور می برد، می تواند موفقیت در این مذاکرات را به نام خود ثبت کند و هم ابتکار عمل در منطقه را مال خود کند و هم قطار قطار کجاوه های هدایا را که از جانب ایران و غرب می رسد.

داووداوغلو دیروز به خبرنگاران گفت که تلاش ها برای آماده سازی مذاکرات ادامه دارد و او با هر دو طرف به طور مستمر در تماس و گفتگو است. این دیپلمات نخبه و باهوش که مدتی است قاپ ایرانی ها را دزدیده و محبوب و معتمد آنها شده، از همه دانش و توانش برای بهره گیری مطلوب از این فرصت استفاده می کند.

ترکیه هم اینک به قطبی مهم در منطقه تبدیل شده و از جهات مختلف درحال تبدیل شدن به الگویی معتبر نزد همسایگان است. اگرچه هنوز سیاست های باز اقتصادی و رشد مالی این کشور و خوی مداراجویانه و دموکراتیک آن مورد تقلید همسایه های بزرگش قرار نگرفته، اما این حسن را داشته است که به تکیه گاهی مطمئن بدل شود و در حل بحرانی چون موضوع هسته ای ایران نقشی مکمل را از آن خود کند.  

وزیر خارجه ترکیه هفته گذشته سفیران و دیپلمات‌های کشورش را جمع کرد و به آنها گفت: "ترکیه باید به فعالیت‌های دیپلماتیک خود ادامه دهد تا منطقه را درنوردیده و جهان را در برگیرد." شاید این جمله ها فوق العاده آرمانی و جاه طلبانه به نظر بیاید اما عبارات بعدی او واقع بینانه و ترسیم کننده وضعیت امروز است. او گفته است:‌ "دیپلمات‌های ترکیه آتش نشان‌هایی هستند که آتش‌های منطقه را خاموش می‌کنند و ترکیه کشوری است که خطر را خیلی زود تشخیص داده و برای جلوگیری از دامن گستری آتش در منطقه تلاش می‌کند."

یکی از اهدافی که داووداوغلو و دولتش در میانه رفت وآمدها و مذاکرات ایرانی – غربی در استانبول پی می گیرند، بالا بردن جایگاه ترکیه در منطقه، پشت سر گذاشتن سایر قدرت ها و نیز دست یافتن به امتیازهایی به عنوان نازشست یا دستمزد از طرف های مذاکره کننده است.

همین هفته پیش بود که هیاتی تجاری گازی از ترکیه به ایران آمد و مقدمات انتقال گاز از ایران به ترکیه را برای ترانزیت به سوییس بررسی کرد و دو طرف از حاصل این نشست ابراز رضایت کردند. سوییس همان کشوری است که میان ترکیه و ارمنستان میانجی شده بود.

اما داوود اوغلو از دیپلمات‌های کشورش خواسته که نه تنها اطفای حریق کنند بلکه چون مهندس ها و معمارهای شهری به ترسیم آینده سیاسی منطقه بپردازند. این عبارت نیز شاید خودخواهانه و ایده آلیستی به نظر برسد اما نقشی که این دیپلمات عمل گرا و زیرک تا حال ایفا کرده، چیزی جز این نبوده و بنابراین نباید نقطه آرمانی موردنظرش را رویایی و دور از دسترس دانست.

برای اثبات غیررویایی بودن آمال آقای اوغلو به مقاله ای در مجله امور خارجى (Foreign Affairs) که در شماره نوامبر / دسامبر 2009 (آذر و دى 88) منتشر شد، ارجاع می دهیم که نوشت: "ترکيه هيچ‌ گاه وزير خارجه‌اى فعال تر، پويا‌تر و صاحب‌ نظرتر مانند داوود اوغلو نداشته است."

اگر او را کارگردان صحنه استانبول در 21 و 22 ژانویه نخوانیم، نمی توانیم از عهده داری مدیریت صحنه به دست او هم سخنی نگوییم. آنها که با تئاتر آشناترند و از وظیفه مدیریت صحنه در این هنر اطلاع دارند، می توانند گواهی بدهند که نقشی که در هفته های اخیر و پیش رو از آقای داوود اوغلو دیده اند و خواهند دید، بی شباهت به جایگاه مدیریت صحنه در تئاتر نیست. پویایی، تحرک، خستگی ناپذیری، امیدبخشی، روحیه سازی، حرکت دهی و مسئولیت همه ابزار و مقدمات صحنه برعهده مدیر صحنه است؛ مدیری در خدمت گروه که معمولا نه تماشاگران در بروشورهای نمایش به نامش توجه می کنند و نه اجراکنندگان روی صحنه تاثیرگذاری اش را حس می کنند.