ویکی لیکس و وسعت آگاه شدن

دیپلماسی ایرانی: در دنیای ارتباطات و جهانی شدن اطلاعات انتشار گسترده اسناد ویکی لیکس دارای ابهامات و سوالات زیادی است، آیا می‌توان گفت این امر نشان دهنده آزادی اطلاعات است یا تمامی ‌این پدیده تنها نقشه‌ای از پیش تعیین شده برای منافع کشوری خاص در دنیاست؟ به بهانه بررسی این روند گسترده اطلاعاتی دکتر مهدی محسنیان راد، استاد علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی، به بحث پیرامون انتشار اطلاعات در دنیای دیپلماسی امروز پرداخته است.

گفتاری از دکتر مهدی محسنیان راد، استاد علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی، برای دیپلماسی ایرانی:

به طور قطع برای اینکه بخواهیم به این پدیده نگاه کنیم، باید تعیین کنیم که از چه دورنما و زاویه‌ای انتشار اسناد را مورد بررسی قرار می‌دهیم.

از یک دیدگاه می‌توان فرض کرد که منتشر کردن این اطلاعات طرحی خاص با اهدافی ویژه است که دولت امریکا برای انتشار آن تسهیلاتی قرار داده است و قصد دارد که از انتشار آن در زمان خاص با هدف مورد نظرش بهره‌برداری کند. این دیدگاه با تئوری توهم توطئه‌ای که کشورهای در حال توسعه مطرح می‌کنند کمی ‌متفاوت است. برای روشن شدن این امر باید توضیح داد که شاهد چنین مواردی در طول تاریخ نیز بوده‌ایم. همانند انچه که در کتاب سروان شرایبر سردبیر بازنشسته لوموند فاش شده بود.

کتاب او که تکاپوی جهانی نام داشت در سال‌های پس از جنگ منتشر شد و شامل اسناد و اطلاعاتی بود که نشان می‌داد رئیس جمهور امریکا از بمباران بندری که در آسیای جنوب شرقی و پایگاه امریکایی‌ها بود خبر داشته است و از این ترفند تنها برای این هدف استفاده کرده‌اند که افکار عمومی ‌را برای مداخله امریکا در جنگ جهانی دوم تهییج کنند. در همان زمان هم کسی نمی‌توانست باور کند که ایالات متحده امریکا چنین نقشه‌ای را به زیان خودش طراحی کرده باشد تا از آن به نفع خودش در زمانی خاص بهره‌برداری کند. مباحثی که مطرح شده بود از چشم کسانی که حتی کنجکاو به مسائل سیاسی بودند هم دور افتاده بود.

اما دورنمای دیگر، انتشار اطلاعات ويکى ليکس را محصول جریان آزاد اطلاعات مى داند، ولی باید این نکته را نیز متذکر شد که از دید ارتباطی این روند درست جریان آزاد اطلاعات نیست؛ به این دلیل که دولتی مایل به فاش شدن این اطلاعات نبوده و یک سازمان غیردولتی این اسناد را منتشر کرده است.

حتی اگر بخواهيم با دید دوم به موضوع نگاه کنیم و وارد شرایط جهانی شدن اطلاعات شویم، مشاهده می‌کنیم که حاصل آن دسترسی خیلی بیشتر به طور همزمان به اطلاعات در جهان است. با وجود اين هم، یک خلاء وجود دارد و اصل ماجرا این است که هرگز چنین چیزی مطرح نبوده که انتشار این اسناد وارد بازی آزادی اطلاعات شود.

به عقیده من این پدیده‌ای است که در آینده مورد بررسی قرار خواهد گرفت و روشن خواهد شد که اصل ماجرا چه بوده است. اما آنچه مسلم است این است که اگر چنین اتفاقی مثلا هشتاد سال پیش در امریکا افتاده بود و انتشار چنین اسنادی در روزنامه‌ای چاپ و یک سری اطلاعات منتشر می‌شد، در مقایسه با شرایطی که امروزه در جهان وجود دارد به هیچ وجه نمی‌توان تصور کرد که اطلاعات با چنین سرعتی جابجا می‌شد و طبیعتا به دنبال آن نیز چنین بازخوردی را به همراه نداشت.

حداقل ما می‌توانیم از این نمایش یه این نتیجه برسیم که تا چه اندازه سرعت آگاه شدن و به دنبال آن وسعت آگاه شدن نیز رو به افزایش است. سرعت و وسعتى که در کنار حجم عظیم اطلاعات که حتی تحلیل و مطالعه این میزان اطلاعات توسط سازمان‌های متخصص امور خارجه هم شاید مدت‌ها زمان ببرد تا به دقت بررسی شود. به عبارت دیگر می‌توان گفت که هم اکنون جامعه جهانی در حال بررسی لایه‌های نازک و همان موج‌های روی این اقیانوس اطلاعات است.

بنابراین باید به چند نکته توجه کرد که آنچه در این اقیانوس اطلاعات، راه پیدا کرده یا با نیت خاصی وارد سیستم شده است و اگر هم شده قضاوت‌های رسانه‌ای و افکار عمومی ‌بر اساس واحدهای محدودی از این مجموعه عظیم  اطلاعات است که با هم ترکیبی از اطلاعات را تشکیل داده است.