تعيين سرنوشت ده ساله ناتو در نشست ليسبون

دیپلماسی ایرانی: بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و متلاشی شدن بلوک شرق، پیمان‌های نظامی آن دوران که بیشتر در فضای رقابت شکل گرفته بودند هم فلسفه وجودی خود را از دست دادند. کشورهای عضو پیمان ورشو، در نشستی در شهر پراگ، در سال 1991 رسما انحلال این پیمان را به اطلاع جهانیان رساندند. اما ماجرا درباره ناتو به نحو دیگری پیش رفت.

کشورهای عضو ناتو بعد از انحلال پیمان ورشو به فکر بازتعریف اهداف خود برآمدند. در ابتدا دو نظریه درباره بازتعریف اهداف ناتو در درون این سازمان وجود داشت. اول واقع‌گرایان یا رئالیست‌ها بودند که اعتقاد داشتند با از بین رفتن اتحاد جماهیر شوروی و خطر کمونیسم، فلسفه وجودی ناتو هم از بین رفته و ادامه حیات این سازمان با تردیدهای جدی روبه‌رو است. دسته دوم لیبرال‌ها بودند که بر این باور بودند که ناتو می‌تواند با بازتعریف اهداف خود به گسترش فعالیت‌های خود بپردازد و هم چنان به عنوان یک سازمان سیاسی ـ نظامی مطرح باشد.

در سال‌های بعد از 1991، ناتو راهبرد گسترش به شرق را پیگیری کرده است. عضویت کشورهای استقلال یافته از شوروی در سازمان پیمان آتلانتیک شمالی را می‌توان بروز و ظهور گسترش به شرق ناتو به حساب آورد. اما این راهبرد هم در بلند مدت تاثیرگذاری خود را از دست داد و اعضای این پیمان بعد از حوادث یازده سپتامبر دستور کار جدیدی را برای خود تعریف کردند و آن مبارزه با تروریسم و اسلام رادیکال بود که لشکرکشی نیروهای کشورهای عضو ناتو به افغانستان را توجیه می کرد.

بحران در بازتعریف اهداف و استراتژی که ناتو بعد از فروپاشی شوروی، همواره با آن مواجه بوده است، این بار سران کشورهای عضو را در لیسبون دورهم جمع کرد تا دوباره درباره اهداف و استراتژی این سازمان به بحث و تبادل نظر بپردازند.

اما عمده بحث‌های مطرح شده در نشست لیسبون را می توان تعریف راهبرد جدید و تجدید ساختار ناتو با توجه به بحران اقتصادی، تبادل نظر درباره خروج از افغانستان، تشویق روسیه برای همکاری بیشتر با ناتو و طرح سپر دفاع موشکی دانست.

ابتکار عمل درباره پیشنهاد تعریف راهبرد و ساختار جدید در دست امریکا بود. یک گروه از متخصصان تحت نظر مادلین آلبرایت مامور تهیه پیش نویس گزارشی بودند که به اعضا برای برنامه‌ریزی‌های جدید کمک کند. سند یازده صفحه‌ای مورد تایید کشورهای عضو، "مشارکت فعال، دفاع مدرن"، که بر اساس گزارش گروه خانم آلبرایت تهیه شده بود، بر لزوم توجه به تهدیدات مدرن که از طریق اشکال غیر سنتی تروریسم، کشور‌های غیر مسئول دارنده سلاح‌های کشتار جمعی و حملات سایبری می تواند امنیت کشورهای عضو را تحت تاثیر قرار دهد، تاکید می‌کند.

اما ناتو در زمینه تجدید ساختار با یک مشکل اساسی روبه‌رو است. کشورهای عضو که اغلب به شدت درگیر بحران اقتصادی جهانی هستند توان تامین بودجه‌های کلان ناتو را ندارند. شاید به همین دلیل بود که دبیر کل ناتو، آندرس فوگ راسموسن درباره تجدید ساختار این سازمان گفت: تغییراتی که بناست در ساختار ناتو ایجاد شود، کشورهای عضو این پیمان را قادر خواهد ساخت به‌طور موثرتر و با هزینه‌ای کم‌تر، با تهدید‌ها مقابله کنند.

دیگر دستور کار نشست لیسبون بحث و تبادل نظر درباره بحث خروج نیروهای این سازمان از افغانستان بود. گرچه در این نشست مقرر شد که امور امنيتی در افغانستان را در سال ۲۰۱۴ ميلادی به نيروهای افغان واگذار شود و این امر با استقبال حامد کرزای که میهمان این نشست بود مواجه شد اما سخنان راسموسن خبر از ادامه فعالیت ناتو در افغانستان می‌دهد. او گفته است: من و کرزی توافقنامه‌ای را درباره مشارکت راهبردی بلند مدت بین ناتو و افغانستان امضا کردیم که پس از پایان ماموریت رزمی ناتو نیز ادامه می‌یابد به عبارت ساده‌تر اگر طالبان یا هر کسی دیگر منتظر خروج نیروهای ناتو از افغانستان است، باید این موضوع را فراموش کند. ما تا زمانی که برای به پایان رساندن کار خود لازم باشد در افغانستان باقی می‌مانیم.

حضور دیمیتری مدودف، رئیس جمهور روسیه در نشست لیسبون، می‌تواند دستورکار بعدی این نشست را برای ما معلوم کند. کشورهای عضو ناتو مایل به همکاری گسترده‌تر با روسیه هستند. روسیه نیز در این نشست نشان داد که چندان نسبت به این امر بی‌میل نیست. موافقت روسیه برای استفاده نیروهای ناتو در زمان خروج از افغانستان و هم چنین استفاده از خاک این کشور برای تدارکات و پشتیبانی نیروهای ناتو در افغانستان نشان دهنده تمایل این کشور برای همکاری بیشتر با ناتو است. در کنار این می‌توان از چراغ سبز روسیه برای پیوستن به طرح سپر دفاع موشکی که روسیه قبلا به شدت با استقرار آن در چک و لهستان مخالفت کرده بود یاد کرد. ناتو از روسیه خواسته است که به این طرح بپیوندد و مدودف هم در پاسخ موافقت کرده که کارشناسانی را برای حضور در طرح ایجاد این سپر اعزام کند ولی نگفته است که کشورش به طور کامل به آن خواهد پیوست یا خیر.

بحث سپر دفاع موشکی که از چندی قبل توسط امریکایی‌ها دنبال می‌شد نیز به طور گسترده‌تر در نشست لیسبون مورد بررسی قرار گرفت و بر سر چیزی بیش از آن چه امریکا به دنبال آن بود، توافق شد. این توافق که تا حدی شرط‌های ترکیه برای استقرار این سامانه در خاک ترکیه را نیز برآورده می‌کند، به اعضا پیشنهاد می‌دهد که برای ایجاد یک سامانه دفاع موشکی در کل اروپا با یکدیگر همکاری کنند. علاوه بر این که خواسته ترکیه مبنی بر این که نام کشور یا کشورهایی به عنوان هدف این سامانه ذکر نشود، هم برآورده شد.

به طور کلی به نظر می‌رسد کشورهای عضو ناتو در نشست لیسبون سعی کرده‌اند اهداف و راهبرد جدیدی را برای ادامه حیات این سازمان تعریف کنند. تمایل به همکاری روسیه با این سازمان نشان دهنده عمق تغییرات در اهداف و استراتژی است. در این نشست از روسیه، دشمن دیرینه ناتو دعوت شد تا همکاری‌های خود را با این سازمان گسترش دهد.

اما با وجود این تلاش‌ها برای بازتعریف اهداف و راهبرد ناتو، به نظر می‌رسد این سازمان با چالش‌های جدی در زمینه تامین بودجه مواجه است. این سازمان که پیش از این نیز در زمینه تامین بودجه با مشکلاتی مواجه بود، با بروز بحران اقتصادی مشکلات بزرگتری را در این زمینه پیش روی خود می‌بیند.

نشست لیسبون، به عنوان نشستی که برای راهبرد ده سال آینده ناتو در آن تصمیم گیری می‌شود، و با توجه به سطح برگزاری نشست که با حضور سران کشورهای عضو و مهمان انجام شد، نشستی مهم در تاریخ شصت ساله این سازمان به شمار می‌آید. باید دید که آیا اعضا خواهند توانست با توجه به چالش‌های پیش روی ناتو با بازتعریف اهداف این سازمان به ادامه حیات آن کمک کنند یا خیر؟