سرگذشت حاجی بابای اصفهانی
ديپلماسى ايرانى: "سرگذشت حاجی بابا" دو قرن پیش توسط منشی اولین سفارت دولت انگلیس در ایران درباره آداب و رسوم ایرانیان و شخصی به نام حاجی بابای اصفهانی نوشته شده است.
محمد گلبن محقق و مصحح درباره تاریخچه این اثر می‌نویسد: از کتاب سرگذشت حاجی بابا اثر جیمز موریه منشی اولین سفارت دولت انگلیس در ایران چاپ‌های مختلفی دیده‌ام، چند چاپ حروفی و سنگی که در تهران به چاپ رسیده و چاپ‌هایی که در عثمانی، باکو، تفلیس، انگلستان و هند انتشار یافته است.
بهترین چاپ از این اثر کتابی سه جلدی است که حسب الامر موید الاسلام (مدیر روزنامه حبل المتین کلکته) در چاپخانه حبل المتین کلکته به تاریخ ربیع الثانی 1304 هجری قمری به طبع رسید. جلد اول دارای 178 صفحه و مصور و جلد دوم از صفحه 179 شروع شده و به صفحه 460 خاتمه یافته است. این نسخه در اختیار یکی از رجال دوره ناصری و مظفری بود به نام مجدالدوله که مهر او در پایان سطر آخر جلد دوم دیده می‌شود.
موید الاسلام درباره این کتاب آورده است: "حاجی بابا بهترین رمان‌هایی است که در سال 1823 میلادی به قلم مستر موریه (یکی از ادبای فاضل انگلستان به سمت منشی گری اولین سفارت دولت انگلیس در عهده سلطنت خاقان مغفور فتحعلی شاه قاجار نورا... مرقده به ایران آمده بود) نوشته شده، الحق در این رساله عکس مجموعه اخلاق و آداب و عادات ایرانیان را به نیکوترین اسلوبی رسم نموده، مختصری از شرح حال مصنف و تصریح به بعضی اسامی که در این رساله به اشاره ذکر شده در خاتمه جلد سوم نگارش پذیرفته..."
این کتاب که دربرگیرنده هشتاد گفتار یا قصه درباره شخصیتی واقعی به نام حاجی بابای اصفهانی است از سوی نویسندگان و راویان ادوار گذشته، اولین رمان چاپ شده در ایران نام گرفته است. اگرچه ویژگی‌های گوناگون کتاب با خصلت‌های رمان مدرن چندان سازگار نیست اما زبان داستانی، نگاه تاریخی، نقد اجتماعی و خصلت روایتگری درون اثر، "سرگذشت حاجی بابا" را به اثری رمان گونه با تکیه بر مشاهدات و واقعیات جامعه ایران بدل کرده است.
موید الاسلام این کتاب را دارای جنبه‌های اخلاقی و پندگونه می‌داند و از آنجا که در تعریف خود از رمان، قائل به اصلاح گری اجتماعی و فرهنگی است، آن را مفید فایده و مایه ترقی جامعه ایران دانسته است. برخی از گفتارهای حاجی بابا به سیاحت‌های او در کشورهای اروپایی و مراوداتش با اهل فرنگ اختصاص دارد که در کنار سرگذشت او در ایران، تصویری پرجزئیات و خواندنی از خلق و خوی انسان ایرانی عهد قاجار ارائه می‌دهد.
محمدعلی جمال زاده در مقاله‌ای که درباره این کتاب نوشته، نقطه نظر گوبینو را راجع به آن چنین می‌نویسد: "تاکنون بهترین کتابی که درباره اخلاق و اطوار یک ملت آسیایی نوشته شده است بطور قطع و یقین همانا رمان موریه است که سرگذشت حاجی بابای اصفهانی عنوان دارد. ولی بدیهی است که در مقام مقایسه کتاب هزار و یکشب را باید کنار گذاشت. چون این کتاب با هیچ کتاب دیگری در این نوع قابل مقایسه نیست و مندرجاتش سراسر عین واقعیت و حقیقت است..."
مترجم رمان، میرزا حبیب اصفهانی گوینده توانا و نویسنده قدرتمندی بوده است که نتوانسته با دوران ناصر الدین شاه کنار بیاید و به ناچار از ایران به عثمانی فرار کرد و مقیم عثمانی شد و در آنجا علاوه بر نوشتن مقاله و قصاید در روزنامه اختر (چاپ اسلامبول) به انتشار کتاب‌هایی چون راهنمای فارسی، دستور سخن و گزیده ای از آثار عبید زاکانی و ترجمه همین اثر اقدام کرد.
این کتاب همراه با تصاویر نسخه اصلی و با مقدمه ای از محمد گلبن در 464 صفحه از سوی انتشارات نگاه منتشر شده است.
نظر شما :