از گفت و گو تا ائتلاف تمدن‌ها

دیپلماسی ایرانی: "ما می‌خواهیم منابع افراط‌گرایی را مسدود کرده و در جدال عقاید و اصول پیروز باشیم". این جمله‌ای بود که "خوزه لوئیس رودریگز زاپاترو"، نخست وزیر اسپانیا در توضیح دلیل خود برای ارائه طرح "ائتلاف تمدن‌ها" در پنجاه و نهمین مجمع سازمان ملل متحد در سال 2005 بیان کرد. طرحی که پس از استقبال از سوی اعضای سازمان ملل با همکاری‌های نزدیک همتای ترک او نخستین گام‌های خود را در راستای تحقق اهدافش برداشت. رجب طیب اردوغان، همکاری و حمایت نزدیک خود با اسپانیا را در اجرای این طرح اعلام کرد و ترکیه و اسپانیا بانیان "ائتلاف تمدن‌ها "نام گرفتند. در سال 1998، محمد خاتمی، رییس جمهور پیشین ایران برای نقض تئوری "برخورد تمدن‌های" ساموئل‌هانتینگتون، پیشنهاد "گفت و گوی فرهنگ‌ها و تمدن‌ها" را مطرح کرد. طرح تشکیل ائتلافی تحت عنوان" ائتلاف تمدن‌ها"  گرچه نامرتبط با "گفت و گوی تمدن‌ها" و حمایت از طرح پیشنهادی خاتمی نبود، اما آنچه عامل اصلی ترغیب نخست وزیر اسپانیا برای ارائه آن محسوب می شد، حملات تروریستی 11 سپتامبر 2001 در ایالات متحده (برج‌های دوقلوی نیویورک) و بمب‌گذاری‌ تروریستی در قطارهای مسافربری مادرید در همان سال بود. حملاتی که در همان سالی رخ داد که از سوی سازمان ملل، تحت عنوان سال گفت و گوی تمدن‌ها نامگذاری شده بود. دو نخست وزیر اسپانیا و ترکیه که یکی نماد کشوری غربی و دیگری نماد یک کشور اسلامی هستند، دلیل اصلی حمایت از شکل گیری چنین ائتلافی را مقابله با افراط گرایی‌های مذهبی و فرهنگی و در مقابل، استفاده از اشتراکات درون فرهنگی و گفت و گوهای سازنده عنوان کردند. در سال 2005 "ائتلاف تمدن‌ها" با تاکید بر مقابله با تنش‌ها و تقابل‌ها میان دنیای غرب و اسلام شکل گرفت. "ائتلاف تمدن‌ها" با این پیش فرض که تعامل و وابستگی متقابل بین فرهنگ‌ها، مذاهب، جوامع و ملت‌ها روز به روز عمیق‌تر می‌شود و تأثیرپذیری ملت‌ها از یکدیگر و تعامل آنها تمامی حوزه‌های زندگی نظیر توسعه، محیط زیست، روش زندگی، اقتصاد، و حتی امنیت را در بر می‌گیرد، شکل گرفت.

پس از تشکیل ائتلاف تمدن‌ها، دبیر کل سازمان ملل متحد در سال 2005 هجده نفر از شخصیت‌های برجسته جهان را با هدف بررسی چالش‌های بین جهان اسلام و دنیای غرب انتخاب کرد. نام محمد خاتمی نیز در این لیست 18 نفره به چشم می‌خورد. این گروه با هدف فعالیت برای تحقق "ائتلاف تمدن‌ها" چهار اجلاس رسمی در کشورهای اسپانیا، قطر، سنگال و ترکیه و یک اجلاس کاری در مقر سازمان ملل در نیویورک برگزار کرد. عمده ترین فعالیت‌های این گروه هجده نفره بررسی علل و زمینه‌های افراط گرایی، تعارض بین جهان اسلام و دنیای غرب، یکجانبه گرایی و نتایج هولناک ناشی از آن و یافتن راهکاری برای مقابله با اثرات مخرب چنین اقداماتی تعیین شده است. از جمله اعضای برجسته این گروه 18 نفره فدریکو مایور مدیرکل سابق یونسکو، پرفسور مهمت آیدین استاد دانشگاه الهیات و یکی از وزرای دولت ترکیه، اوبر ودرین وزیر خارجه سابق فرانسه و کارن آرمسترانگ مورخ انگلیسی هستند. علی العطاس وزیر خارجه سابق اندونزی و انريکه والنتين ايگلسياس گارسيا رئيس سابق بانک مرکزی اوروگوئه و بانک توسعه قاره آمريکا، پروفسور ویتالی نائومکین رئیس انستیتو مطالعات استراتژیک دانشگاه مسکو از شرق اروپا، نخست وزیر سابق سنگال از غرب آفریقا، اسقف دسموندتوتو اسقف شهر کیپ‌تاون آفریقای جنوبی از جنوب آفریقا و شیخ مزح رئیس بنیاد آموزش علوم و توسعه اجتماعی قطر از دیگر اعضای "ائتلاف تمدن‌ها" هستند.

اولین جلسه گروه در شهر "پالمایورکای" اسپانیا برگزار شد. زمانی که طرح "ائتلاف تمدن‌ها" و نشست اعضای منتخب آن ارائه شد گمان می‌رفت که هدف اصلی آن تقابل با طرح "گفت و گوی تمدن‌ها "است؛ اما هدف این گروه چنانکه کوفی عنان، دبیر کل پیشین سازمان ملل بارها اعلام کرد پیشبرد ایده گفت و گوی تمدن‌ها، پرکردن شکاف‌ها، زدودن پیش‌داوری‌ها، سوء تفاهم‌ها و سوء‌برداشت‌هایی است که به گفته او خطری بالقوه برای صلح جهانی ایجاد کرده است. اسپانیا و ترکیه علاوه برای تلاش‌های بسیار زیاد برای قوی‌تر ساختن" ائتلاف تمدن‌ها"، پشتیبانی مالی فعالیت‌های گروه بلندپایه سازمان ملل را نیز برعهده داشتند. لوئیس رودریگز زاپاترو، ائتلاف تمدن‌ها را اهرم امید جهان نامید. رییس دولت اسپانیا با اعلام اینکه دفاع از حقوق بشر، چندجانبه گرایی و محکومیت تروریسم از اصول ائتلاف تمدن‌هاست، تاکید کرد که تنها در صورتی موفق خواهیم شد که با یکدیگر همکاری کنیم. وی همچنین توافقنامه ای را با سازمان ملل برای اعطای کمک 528 میلیون یورویی در راستای توسعه این نهاد امضا کرد.

گروه منتخبی از اعضای بلند پایه ائتلاف تمدن‌ها که طی سال‌های 2005 و 2006 موفق به برگزاری چهار نشست شده بودند، گزارش نهایی خود را پس از نشست استانبول در نوامبر 2006 به دبیر کل سازمان ملل ارائه کردند. گزارش ارائه شده بر پایه دو اصل اساسی استوار بود. نخستین بخش آن شامل بررسی روابط میان جوامع مسلمان با جوامع غربی بود که شامل چندین پیشنهاد از جمله گام‌های موثر سیاسی به عنوان پیش نیازی برای حرکت در زمینه بهبود روابط و ارتباطات این دو گروه از سوی جوامع و دولت‌ها می‌شد. در بخش نخست گزارش تهیه شده بیشتر به مسائل سیاسی و تاثیر ویژه آن در ارتقای سطح کیفی روابط میان اسلام و غرب پرداخته شده بود.اما درقسمت دوم گزارش به موضوعی فرای مسائل سیاسی توجه شده بود. این بخش بیشتر بر روی مسائلی چون آموزش، تاثیر رسانه‌ها و پرداختن به جامعه جهانی جوانان متمرکز شده بود.

در سال 2007 بان کی مون، دبیرکل سازمان ملل متحد، "خورخه سامپایو " رئیس جمهوری سابق پرتغال را به عنوان نماینده عالی رتبه سازمان ملل در ائتلاف تمدن‌ها برگزید.

پس از شکل‌گیری کامل ائتلاف تمدن‌ها اهداف اساسی این ائتلاف در چند گروه اصلی جمع بندی شد. این گروه‌ها شامل بخش‌های ذیل است:

رسانه: در بخش رسانه فعالیت‌های ائتلاف تمدن‌ها معطوف به دو هدف اصلی شد. نخست تاسیس سایتی تحت عنوان GlobalExpertFinder.org با هدف ارتباط با خبرنگاران خبره و تحت پوشش قرار دادن خبرهای مذهبی، اجتماعی و سیاسی و تحلیل وقایع. هدف دوم تمرکز بر روی آموزش نیروی متخصص روزنامه نگار است.

جوانان: یکی دیگر از مسائلی که ائتلاف تمدن‌ها بروی آن سرمایه‌گذاری زیادی کرده پرداختن به مسایل و موضوعات مربوط به جوانان در جوامع مختلف، چه به صورت سازمانی و چه به صورت انفرادی است. در این میان سعی شده است تا مبلغی معادل 30 هزار دلار نیز در اختیار سازمان‌های مختلف مربوطه قرار گیرد.

آموزش: سازمان ائتلاف تمدن‌ها سعی کرده است تا در زمینه آموزش، تمرکز عمده خود را بر روی پرداختن به موضوعاتی چون ایجاد آگاهی‌های مقدماتی در زمینه تفاوت‌های فرهنگی و مذهبی در میان جوامع مختلف قرار دهد. در آوریل 2009 این سازمان با افتتاح مرکزی تحت عنوان "موسسه آموزش اعتقادات و مذاهب" نخستین دوره‌های آموزشی خود در سطح مقدماتی و متوسطه را در این زمینه آغاز کرد.

مهاجرت وهمبستگی: سازمان قصد دارد تا به بهبود و ارتقای سطح روابط میان گروه‌های مهاجر و جوامع میزبان این گروه‌ها به منظور ممانعت از اختلاف و درگیری کمک کند. در این میان اجتماعات کوچک مجازی نیز از سوی سازمان تشکیل شده است که مهاجران به مناطق مختلف می‌توانند تجربیات سودمند خود را در اختیار دیگر افراد قرار دهند.

تاسیس مرکز جستجوگر کارشناسان جهانی: این مرکز منبعی رایگان برای ارائه تحلیل‌ها و واکنش‌های متخصصان به مسائل سیاسی، اجتماعی، مذهبی و بحران‌های جهانی به روزنامه نگاران و دیگر گروه‌های پیگیر است. در 21 جولای 2010 نخستین بحث زنده متخصصان این گروه در نیویورک تایمز برگزار شد. در این مباحثه ستون نویسان و تحلیلگرانی از مجله تایمز، موسسه بروکینگز، دانشگاه جورج واشنگتن و فارین پالیسی حضور داشتند

آخرین نشست ائتلاف تمدن‌ها 27تا 29 مه 2010 در برزیل برگزار شد.

منبع: United Nations Alliance of Civilizations(UNAOC)

ترجمه: نسرین رضایی