اوباما بیست بازی کرد، ترکیه برد

باراک اوباما در هفته‌ای که گذشت دو پیروزی را به نام خود سند زد: تصویب قطعنامه چهارم علیه ‌ایران در شورای امنیت و زنده نگاه داشتن شریان مذاکره میان اسرائیل و فلسطین با وجود آنچه در مرز آبی غزه و در آب‌های بین‌المللی رخ داد.

بهای ناخواسته ‌این موفقیت‌ها شاید بسیار گزاف بود. با ‌این همه در هر دو‌ این موارد رابطه میان واشنگتن – آنکارا در معرض خطر قرار گرفته است. ترکیه متحدی استراتژیک است که به راحتی نمی‌توان چشم بر او بست. در هر دو‌ این موارد هم اسرائیل و‌ ایالات متحده، توانایی خود در مقابله با مارپیچ‌های ترکیه را محک زدند. در هر دو ‌این موارد هم اسرائیل و ‌ایالات متحده، ترکیه را در خارج از چهار چوب ناتو و اروپا قرار دادند.

ترکیه‌ای که به شرق و جهان اسلام نزدیک‌تر است تا غرب و مدرنیته. این مساله از آنجا حائز اهمیت است که‌ ایالات متحده تا مرز تنش با یکی از اصلی‌ترین متحدان خود در ناتو رفت. ترکیه برای امریکایی‌ها نقش کشوری را ‌ایفا می‌کند که پل ارتباطی میان آسیا، خاورمیانه با اروپا است. اسرائیل نیز به شدت تمام توان خود را برای ممانعت از تخریب رابطه با آنکارا به کار گرفته بود. آنکارا در میان کشورهای اسلامی اصلی‌ترین متحد استراتژیک بی قید و شرط اسرائیل بود. ترکیه به واسطه رابطه با‌ ایالات متحده یکی از نخستین کشورهایی بود که اسرائیل را به رسمیت شناخت. آنچه میان‌این سه کشور رخ داد بیش از آنکه تبعات سیاسی داشته باشد، تبعات روانی بر رابطه سه جانبه خواهد داشت. در حال حاضر رجب طیب اردوغان نخست وزیری ترکیه حتی نمی‌تواند یک کلمه عربی صحبت کند، اما محبوب‌ترین رهبر در جهان عرب است. این محبوبیت پس از حمله اسرائیل به ناوگان آزادی سیر صعودی خود را طی کرد. مسلمانان از شرق تا غرب خاورمیانه اردوغان را رهبری می‌دانند قهرمان. در حال حاضر اوضاع در ترکیه کاملا برعکس شده است. 

ترک‌ها که چند قرن پیش با فاصله گرفتن از شرق خود را به غرب مدرن نزدیک کردند و امپراتوری عثمانی نیز به مدت 400 سال مخالف حمایت آنها از اعراب بود، باز به آغوش خاورمیانه بازمی گردند. در سال 2002 میلادی بود که حزب عدالت و توسعه پس از چند سال توسل ترک‌ها به سکولاریسم سیاسی با رای مردم به روی کار آمد. ترکیه با حرکت‌های خود در چند ماه اخیر نشان داد که با یک دست به دنبال عضویت در اتحادیه اروپا است و با دست دیگر به دنبال رهایی در آغوش شرق و کسب محبوبیت در جهان اسلام. اردوغان‌این روزها در دفاع از فلسطین بسیار بلندتر از بسیاری از رهبران عرب سخن می گوید.

همزمان ترکیه عزم خود را برای دور نگاه داشتن تهران از چرخه تحریم‌های تازه بین‌المللی و میانجی‌گری در پرونده هسته‌ای‌ این کشور نیز نشان داد. پاییز گذشته بود که تهران مخالفت خود را با طرح پیشنهادی غرب برای تبادل سوخت اعلام کرد. از همان زمان واشنگتن برای تصویب چهارمین دور از قطعنامه علیه‌ ایران مصمم شد. در‌این میان امریکا از حمایت غربی‌ها مانند فرانسه، بریتانیا و آلمان برخوردار بود. چین و روسیه نیز با وجود مخالفت‌های اولیه در نهایت در جبهه غرب قرار گرفتند. ترکیه ناگهان با کمک برزیل به میانه بازی آمد و توانست موافقت تهران را با طرح تبادل اورانیوم به دست آورد. در نهایت اما همگان مخالفت خود را با توافقنامه هسته‌ای تهران اعلام کردند. در نهایت هم‌ ایالات متحده ضمن قدردانی از ترک‌ها اعلام کرد که شورای امنیت به آرای مورد نیاز برای تشدید تحریم‌ها علیه‌ایران دست یافته است.

هنگام رای‌گیری در شورای امنیت هم تنها ترکیه و برزیل رای منفی دادند. ‌این حرکت تنها و تنها نشان دهنده اعتراض به عملکرد شورا بود و در سطح کلان تاثیری در نتیجه رای‌گیری نگذاشت. با وجود آنچه که در ظاهر به نظر می‌رسد ترکیه برای بریدن از غرب آمادگی ندارد. حضور در قالب ناتو و الحاق به اتحادیه اروپا چیزی نیست که ترک‌ها چشم بر آن ببندند. اما شکی وجود ندارد که گفتمان در دستگاه سیاست خارجی ترکیه تغییر کرده است. با وجود آنکه ایالات متحده از روزهای جنگ سرد تا کنون متحد ترکیه بوده است اما ترک‌ها مخالف حمله‌ این کشور به عراق بودند. تا دهه نود رابطه میان ترکیه و‌ ایران متشنج بوده و همواره ‌ایرانی‌ها به تلاش برای صدور اسلام و تحمیل عقاید متهم می‌شدند. امروز اما ‌ایران به دنبال تعمیق رابطه تجاری با آنکارا است. اردوغان سال‌ اینده میلادی با انتخابات درگیر است و از هم اکنون با بازی با کارت مسلمانان پیروزی خود را تضمین کرده است.