بازى روسيه در عراق با برگ برنده ايران

منوچهر متکی، وزیر خارجه ایران هفته گذشته به مسکو سفر کرد و در اجلاس کمیسیون اقتصادی مشترک میان دو کشور حضور یافت. وی همچنین در این سفر با مقامات انرژی اتمی روسیه دیدار و در مورد تکمیل نیروگاه هسته ای بوشهر با آنان به گفت و گو پرداخت. متکی اعلام کرد که مقامات روسی در مورد ادامه روند ساخت این نیروگاه به وی قول مساعد داده اند.

پس از این دیدارها بود که وزیر خارجه کشورمان اعلام کرد که ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه قرار است که در اواسط اکتبر به ایران سفر کند. این تاریخ درست مصادف است با زمان برگزاری اجلاس کشورهای ساحلی دریای خزر. از قرار معلوم ولادیمیر پوتین نه تنها پذیرفته است که در این اجلاس شرکت کند، بلکه ملاقات هایی هم با مقامات ارشد ایران داشته باشد.

انجام چنین ملاقات هایی رویدادی نیست که واشنگتن انتظار آن را داشته باشد. آمریکا به خوبی می داند که روسیه به همراه چین در اعمال تحریم های بیشتر علیه ایران همراهی نخواهند کرد. با وجود این دیدار پوتین از ایران در موقعیتی که دولت بوش جدولی زمانی را برای خروج نیروهایش از عراق اعلام کرده است، فراتر از دهن کجی به این تحریم های از سوی واشنگتن قلمداد شده و به نظر می رسد بیشتر اقدامی است که امتیازگیری از آمریکایی ها در شرایط حساس کنونی از آن استشمام می شود.

از نظر مسکو آمریکایی ها در سامان بخشیدن به اوضاع عراق مشکلات عدیده ای را پیش رو دارند و با وضعیتی مشابه آنچه که در ویتنام شاهد بوده اند، دست و پنجه نرم می کنند. در زمان جنگ ویتنام هر اندازه موقعیت آمریکایی ها بیشتر به مخاطره می افتاد، فرصت های بیشتری برای روس های ایجاد می شد.

تفاوت دوران جنگ عراق با ویتنام در این است که در حال حاضر بسیاری از منابع روسیه نابود شده اند و این کشور دیگر صاحب نفوذی نیست که پیشتر در میان کشورهای عضو بلوک شووری سابق از آن برخوردار بود. بدین ترتیب در شرایط کنونی اولویت روسیه این است که از جنگ عراق به منظور بازسازی اقتدار ییشین خود در منطقه بهره برد. در واقع روسيه دریافته است که پنجره فرصت هایی که سال ها پس از فروپاشى شورورى به دنبال یافتن آن بود، اکنون به روی اين کشور گشوده شده است و این کشور باید به نحو احسن از آنها استفاده کند.

از سوی دیگر روس ها با ارسال پالس های دیگری به واشنگتن از جمله سنگ اندازی در پروژه نیروگاه اتمی بوشهر درصدد هستند تا نشان دهند که مى توانند با سياست هاى کاخ سفيد همراه شود. اما اين همراهی هزینه هایی دارد که ابتدا باید از سوی آمریکایی های پرداخت شوند. برخى از اين هزينه ها دست کشيدن از پيروزى هايى است که واشنگتن طى چند سال گذشته در منطقه تحت سلطه روسيه به آنها دست يافته است. بنابراين از نگاه مسکو واشنگتن بايد براى نشان دادن حسن نيت خود اقدامات زير را در دستور کار قرار دهد:

1-       پايان دادن به حمايت از دولت گرجستان. با توجه به خصومت ديرينه ارمنى ها با ترکيه و نزديکى آنها به روسيه، اين اقدام موجب مى شود که زمينه ها براى دوران جديدى از استيلاى روس ها در منطقه قفقاز فراهم آيد

2-       دست کشيدن از تمام پشتيباى ها از سازمان هاى غيردولتى در اوکراين و بلاروس

3-       خاتمه دادن به تحريک احساسات ضد روسى در منطقه بالتيک و محدود کردن نقش ناتو در اين منطقه

4-       توقف تلاش ها براى استقلال کوزوو در مورد بحث صربستان

5-       جلوگيرى از حضور گسترده تر نيروهاى خارجى در منطقه

6-       توقف تلاش ها براى استقرار موشک ها ضد بالستيک در منطقه

اين فهرست به خوبى بيانگر اين است که ولاديمير پوتين عملا – اگر نه به صورت کاملا رسمى –  درصدد معکوس کردن پيامدهاى فروپاشى شوروى سابق است. انتظار نمى رود که وى سوداى بازگشت به دوران اقتدار روسيه در اروپاى مرکزى يا رقابت جهانى با آمريکا را در موقعيت فعلى در سر بپروراند. اما او همچنين نيک مى داند که 1- وضعيت نيروهاى مسلح روسيه نسبت به سال 2000 به شدت ارتقا يافته است، 2- ماندن يا نماندن آمريکا در عراق انتخابى نيست که در اختيار آمريکا باشد، 3- زمانى که نيروهاى آمريکاى از مناطق مورد نظر مسکو خارج شوند، هيچ کشورى را ياراى مقابله با نيروى نظامى روسيه نيست.

روس ها شطرنج بازان قهار و بازيگران خبره اى در مسائل ژئوپوليتيکى هستند. در شطرنج و ژئوپوليتيک بازى روالى معمول را طى مى کند و ناگهان يک فرصت و گشايش جديد در کار ايجاد مى شود. يک شطرنج باز خوب کسى است که اين فرصت را مغتنم بشمارد، زيرا شايد در آينده هرگز ديگر فرصتى پديد نيايد. اکنون اين فرصت در برابر روس ها قرار گرفته است و شايد تا دو يا سه سال آينده ديگر هرگز تکرار نشود.

انتظاراتى که روسيه از آمريکا در منطقه داشته است، بارهاى به انحاى مختلف از سوى مقامات روسى مطرح شده است، با وجود اين تاکنون هيچ تضمينى به منظور اعمال فشار به آمريکا براى تسليم در برابر آنها وجود نداشته است. اما جنگ عراق و نقش تعيين کننده همسايگان اين کشور از جمله ايران و سوريه در آن شايد يکى از همين تضمين ها باشد.

روسيه به منظور پرهيز از رويارويى با آمريکا در منطقه، تاکنون هيچ اقدام مستقيمى براى تداوم بخشيدن به بحران عراق و تبديل شدن اين کشور به ويتنامى ديگر براى آمريکايى ها به انجام نرسانده است. اما اين به معناى عدم تمايل مسکو در استفاده از برگ برنده هاى ديگرى نظير حمايت از سياست هاى کشورهاى همسايه عراق در اين رقابت قدرت نيست.

سفر پوتين به تهران را شايد بتوان يکى از نشانه هاى بارز چنين تمايلى دانست. سفرى که بى ترديد دادن وعده هاى همکارى هسته اى و تاکيد مجدد بر عدم همراهى با قطعنامه هاى آتى شوراى امنيت سازمان ملل عليه ايران از جمله مباحث اصلى مطروحه از سوى طرف روسى خواهد بود.