پایان زمان یک قرارداد هسته ای جهانی

دیپلماسی ایرانی: تاریخ انقضای پیمان تسلیحات استراتژیک میان امریکا و روسیه روز شنبه ۵ دسامبر به سر ‌رسید. مقامات هر دو کشور از ماه‌ها پیش مذاکرات بر سر یک پیمان جایگزین را آغاز کرده‌اند؛ پیمانی که لازمه‌ جهانی عاری از سلاح اتمی است.

پیمان تسلیحات استراتژیک موسوم به استارت دو (START-II) در ماه ژوئیه سال ۱۹۹۱ میان جرج دبلیو بوش (پدر) و میخائیل گورباچف رؤسای جمهوری امریکا و روسیه به امضا رسید. این پیمان چهار سال بعد پس از تصویب در مجلس سنای امریکا و همین طور مجلس دومای روسیه اجرایی شد و سرانجام در تاریخ ۵ دسامبر سال جاری میلادی موعد انقضای این پیمان فرا رسید.

پیمان استارت امریکا و روسیه را موظف می‌سازد که شمار موشک‌های اتمی خود را که این دو کشور از آنها از زمان آغاز جنگ سرد در اوایل دهه‌ پنجاه میلادی به عنوان ابزاری برای تهدید دیگری استفاده می‌کردند، به طور قابل توجهی کاهش دهند.

مطابق پیش‌بینی‌ها در این پیمان تعداد تسلیحات متعارف از قبیل موشک‌های دوربرد زمینی، زیردریایی ‌و همچنین بمب‌های هوشمند هر کدام به ۱۶۰۰ فروند کاهش می‌یافت. همچنین کلاهک‌های هسته‌ای در نظر گرفته شده برای راکت‌های دوربرد نیز بایستی بر ۶ هزار عدد بالغ می‌شدند. با این همه در عمل هر دو طرف موشک‌های کلاهک‌دار خود را در ۱۵ سال اخیر تا تعداد ۲۲۰۰ فروند کاهش داده‌اند.

از ماه مه سال جاری تا کنون امریکا و روسیه در ژنو مذاکره بر سر یک پیمان جایگزین را آغاز کرده‌اند تا شمار کلاهک‌های اتمی خود را همچنان کاهش دهند. محرک آغاز این مذاکرات را می‌توان سخنرانی باراک اوباما در بهار گذشته دانست.

در این سخنرانی که در اوایل ماه آوریل در شهر پراگ انجام شد، رئیس‌جمهوری ایالات متحده به عنوان نخستین رئیس‌جمهوری امریکا از زمان بمباران اتمی هیروشیما و ناکازاکی، در مورد ایجاد جهانی عاری از سلاح اتمی سخن به میان آورد. اوباما در سخنانش خاطر نشان ساخت که وی به طور آشکار و واضح اعتقادش را به وظیفه‌ امریکا برای ایجاد صلح و امنیت در جهانی عاری از سلاح ‌اتمی بیان می‌کند.

به عنوان نخستین گام برای تحقق این هدف، باراک اوباما پیشنهاد کرد مذاکرات برای یک پیمان جایگزین برای استارت آغاز شود. در پیمان تازه شمار کلاهک‌های اتمی طرفین بایستی حداکثر ۱۶۷۵ فروند شوند و همچنین شمار راکت‌های دوربرد (زمینی و دریایی) حداکثر هزار فروند باشد.

پیش‌تر گمان می‌رفت که پیمان جدید تا زمان انقضای پیمان استارت آماده شده و باراک اوباما بلافاصله پس از دریافت جایزه‌ نوبل صلح در روز ۱۰ دسامبر در اسلو در دیدار با دیمیتری مدودف آن را ارائه و سپس هر دو طرف این پیمان را به امضا برسانند.

بر اساس برنامه‌های پیش‌بینی شده از سوی کاخ سفید مراسم امضای پیمان جدید در شهر ریکیاویک پایتخت ایسلند برگزار خواهد شد. در سال ۱۹۸۶ میخائیل گورباچف به همراه رونالد ریگان رؤسای‌جمهور وقت در این شهر بر سر از میان برداشتن سلاح‌های هسته‌ای به توافق‌های قابل‌ملاحظه‌ای دست یافتند.

اما به‌رغم توافق‌ها در بسیاری از حوزه‌ها هنوز موارد مورد اختلاف و بحث وجود دارند که اصلی‌ترین آنها بازرسی‌های دو طرف از تأسیسات هسته‌ای یکدیگر است. بر همین پایه امریکا بایستی در صورت پایان مدت پیمان کنونی قرارگاه بازرسی خود را که در ۶۰۰ کیلومتری شرق مسکو واقع شده ببندد. مهندسان امریکایی مستقر در این قرارگاه تا کنون بر روند تولید یک موشک مدرن روسی و همین طور سلا‌ح‌های دیگر نظارت داشتند.

در همین حال روسیه نیز اگرچه قرارگاه بازرسی خود در امریکا از مدت‌ها پیش بسته است اما در چارچوب پیمان جدید خواهان آن است که پذیرای کنترل و نظارت کمتری باشد.

از همین رو نیز کارشناسان گمان می‌برند که تصویب پیمان جدید در مجلس سنای امریکا با شکست روبه رو شود زیرا برای تصویب آن دو سوم آرای نمایندگان مجلس سنا لازم است. در حالی‌که دست‌کم هفت نماینده‌ جمهوری‌خواه مجلس پیشاپیش اعلام کرده‌اند چنانچه بندهای نظارتی و بازررسی این پیمان ضعیف باشند، آن را رد خواهند کرد.

در مجموع به نظر می‌رسد که گام‌های نخستین برای ایجاد جهانی عاری از سلاح‌های اتمی چندان ساده یا حتی دست‌یافتنی نیستند. از همین‌رو باراک اوباما در سخنرانی خود در پراگ به این موضوع اشاره کرد و گفت: «من ساده نیستم، دست‌یافتن به جهانی بدون سلاح اتمی هدفی نیست که سریعا تحقق پذیرد. حتی شاید در زمان حیات من هم صورت نگیرد. این کار مستلزم صبر و پشتکار است.»