آخرين بازمانده قيام گتو در گذشت

مارک ادلمن جمعه ‌شب دو اکتبر درگذشت. او به هنگام مرگ ۹۰‌سال داشت و در ورشو می‌زیست. پس از اشغال لهستان توسط نیروهای آلمان نازی او و خانواده‌اش به همراه هزاران هزار یهودی دیگر به زور به درون گتوی ورشو رانده شدند.

واژه گتو (Getto) ایتالیایی است و به محله مسکونی‌ای اطلاق می‌شود که توسط مقامات دولتی محصور شده و در آن محدودیت رفت و آمد برقرار است. نخستین بار این واژه در قرن شانزدهم در ونیز بکار گرفته شده است.

گتوی ورشو محله‌ای بود که نیروهای اشغالگر آلمانی در سال ۱۹۴۰ در مرکز پایتخت لهستان برای جای دادن یهودیان لهستانی و اروپایی بنا کرده بودند و خود به آن "منطقه مسکونی یهودیان در ورشو" می‌گفتند. حدود نیم میلیون نفر مجبور بودند در آنجا در فضایی تنگ با هم زندگی کنند.

ادلمن در گتو به گروه مبارزان پیوست. او یکی از چندصد یهودی مبارزی بود که در آوریل ۱۹۴۳ به مقاومت مسلحانه در برابر آلمانی‌های اشغالگر دست زدند. اما قیام گتوی ورشو پس از سه هفته توسط نیروهای اس اس سرکوب شد. طی سرکوب حدود ۷۰۰۰ تن جان خود را از دست دادند.

آلمانی‌ها گتو را با خاک یکسان کردند. آنان را که طی سرکوب نکشتند به اردوگاههای مرگ انتقال دادند و به قتل رساندند. تنها چند تن از یهودیان توانستند جان سالم از سرکوب به‌دربرند. یکی از آنان مارک ادلمن بود. او از راه شبکه فاضلاب گریخت. هنگام قیام در گتوی ورشو تنها ۶۰ هزار نفر از یهودیان در گتو زنده مانده بودند. باقی آنان یا بر اثر گرسنگی و بیماری مرده بودند یا در اتاق‌های گاز اردوگاه تربلینکا به قتل رسیده بودند.

ادلمن به مبارزان لهستانی پیوست. یک سال بعد او از شرکت‌کنندگان در قیام ورشو علیه اشغالگران بود.

ادلمن پس از جنگ به تحصیل پزشکی پرداخت و به عنوان متخصص قلب در لودز کار می‌کرد. وی از دهه ۱۹۷۰ به اپوزیسیون ضدکمونیستی کشورش پیوست و سپس در جنبش سندیکالیستی زولیدارنوش فعالیت کرد. او پس از پایان حکومت کمونیستی در لهستان در سال ۱۹۸۹ تا سال ۱۹۹۳ نماینده مجلس این کشور بود. ادلمن تجربه‌های دوران جنگ خود را در نوشته‌های فراوانش به رشته تحریر درآورده است.