در غیاب ایران تصمیمی نمی‌گیریم!
روسای جمهور روسيه، قزاقستان، ترکمنستان و آذربايجان مدعى‌اند که قصد ندارند مساله دريای خزر را بدون حضور ايران بررسى کنند و ابراز اميدوارى کردند که به‌زودی اجلاس ديگری ميان کشورهای حاشيه‌نشين دريای خزر برگزار شود.
این واکنش چهار کشور ساحلی خزر در برابر ابراز نگرانی منوچهر متکی از عدم حضور ایران در اجلاسی پیرامون دریای خزر در ترکمنستان ابراز شد.
ماجرا از آنجا آغاز شد که حدود دو هفته گذشته خبر برگزاری نشستی با حضور روساى جمهور دولت‌هاى حوزه درياى خزر البته به غير از ايران در 13 سپتامبر (22 شهريور) و در شهر آکتائو قزاقستان در رسانه‌های داخلی منتشر شد، یکی از خبرگزاری‌های دولتی البته به اجلاس دیگری در سطح معاونین وزرای خارجه هر پنج کشور ساحلی خزر یعنی ایران، روسیه، قزاقستان، ترکمنستان و آذربایجان که قرار بود در عشق آباد و برای بررسی پیرامون رژیم حقوقی دریای خزر برگزار شود نیز اشاره داشت.
چندی بعد، منوچهر متکی وزیر خارجه ایران در مراسم مراسم دریافت رونوشت استوار نامه نورباخ رستموف سفير جديد قزاقستان در تهران با اشاره به رايزنى‌هایی که قرار است به میزبانی کشور قزاقستان با کشورهاى ساحلى درياى خزر انجام شود، از اخبار منتشره در خصوص برگزارى اجلاس چهار کشور حاشيه درياى خزر در اکتائو قزاقستان ابراز ناخرسندى و گفت" برگزارى اين اجلاس برخلاف توافقات پنج کشور حاشيه درياى خزر است که کليه مسائل درياى خزر بايد با حضور تمامى کشورهاى ساحلى درياى خزر مطرح و تصميم‌گيرى شود."
ظاهر امر چنین به نظر می‌رسد که نشست معاونین وزرای خارجه پنج کشور ساحلی که روزهای هشتم و نهم سپتامبر در عشق آباد برگزار شد، صرفا به موضوع خزر و رژیم حقوقی این دریا ارتباط داشت و نتیجه این نشست برای ارائه به نشست وزرای خارجه کشورهای ساحلی که در آینده برپا می‌شود، ارائه خواهد شد و تا برگزاری نشستی در سطح سران کشورهای حاشیه خزر زمان باقی است بر این اساس بعید بود که نشست معاونین وزرای خارجه مقدمه‌ای برای نشست سران در قزاقستان باشد که اتفاقا ایران نیز به آن دعوت نشده است.
این نتیجه محسوس است که نشست سران که قرار است سیزدهم سپتامبر یعنی یکشنبه، بیست و دوم شهریور ماه برگزار شود و ایران غایب اصلی آن است به نوعی به ایران می‌پردازد، حتی این گمانه زنی مطرح است که چهار کشور حاضر در نشست سیزدهم سپتامبر قصد دارند در مورد جایگاه ایران در خزر به توافقاتی برسند، در واقع هرچند آنها تاکید دارند این نشست به بررسی مسائل منطقه‌ای و بین المللی اختصاص دارد و بدون حضور ایران به مساله خزر پرداخته نخواهد شد اما چهار کشور حاضر در این نشست می‌توانند بی آن‌که تعهد خود را بشکنند زمینه‌های توافقات آتی میان خود را فراهم سازند.
واکنش متکی به اجلاسی مربوط به منافع ملی ایران اما بدون حضور این کشور تا به آنجا اهمیت داشت که وی تاکید کرد "جمهورى اسلامى ايران برگزارى اجلاس چهار کشور را عليه منافع خود تلقى مى‌کند." اما به نظر می‌رسد کمی برای ابراز ناخرسندی دیر بود چراکه مسئول دستگاه دیپلماسی کشور حدود دو هفته پس از انتشار خبر برگزاری نشست سران چهار کشور ساحلی خزر در قزاقستان به این اقدام واکنش نشان داد و البته پس از این واکنش، پاسخ نیز متناسب با ناخرسندی ایران نبود یعنی پاسخ کشورها گرچه تاکید بر خودداری از تصمیم‌گیری پیرامون خزر بدون حضور ایران بود اما راهی برای جلب رضایت ایران هم ارائه نداد و موضوع به آینده موکول شد.
به اعتقاد بسیاری از صاحب نظران با اقدام اخیر چهار کشور ساحلی خزر در برنامه ریزی نشستی در سطح سران و بدون حضور ایران، بار دیگر اقدامات کشورهای بازمانده از اتحاد جماهیر شوروی برای بهره‌گیری از حداکثر منافع در خزر و زمینه چینی برای همسویی منافع به زیان ایران خودنمایی می‌کند ضمن آن که ضعف دیپلماسی ایران در جلب اعتماد کشورهای این حوزه و توسعه زمینه‌های همگرایی منطقه‌ای- البته در صحنه عمل و نه سخن- در چنین مواردی بیشتر آشکار می‌شود.
به این ترتیب به طبق نظر کارشناسان حوزه خزر شرایط به سوی تعریف و تکمیل فرمول چهار به علاوه یک در خزر پیش می‌رود و وضعیت داخلی ایران و شرایط بین المللی در مورد برنامه هسته‌ای این کشور نقش تسهیل کننده را برای پیشرفت این فرمول بازی می‌کنند.
بر اساس فرمول چهار بعلاوه یک، چهار کشور روسیه، قزاقستان، ترکمنستان و آذربایجان در یک سو و ایران در سوی دیگر بر سر منافع خود در خزر به بحث می‌نشینند، در این چهارچوب ایران به تنهایی باید با وزنه چهار کشور طرف مقابل خود برابری کند، آیا وزنه ایران برای پیشبرد اهدافش به اندازه لزوم سنگین خواهد بود؟
نظر شما :