روسیه و تحول در ژئوپولتیک دریای سیاه
تغییرات ژئوپولیتیکی در فضای پس جنگ اوت 2008 و حضور ناوهای ناتو در دریای سیاه از یک سو و ضرب‌الاجل اکراین برای خروج ناوگان روسی از شبه‌جزیره کریمه از سوی دیگر، مسکو را بر آن داشته تا با اتخاذ تدابیری نسبت به تثبیت موقعیت خود در دریای سیاه مبادرت کند. در همین راستا، اخیراً به دستور کرملین معاونتی در موضوع امنیت دریایی در فرماندهی قفقاز شمالی ارتش روسیه ایجاد شده و طبق برنامه‌ریزی‌ها قرار است مسئولیت هماهنگی بین نیروهای دخیل در تأمین امنیت مرزهای این کشور را به عهده داشته باشد. بر این اساس، قرار است ناوگان دریایی روسیه در دریای سیاه مستقر در شبه‌جزیره کریمه و همچنین ناوگان این کشور در دریای خزر مستقر در آستاراخان زیر فرماندهی این معاونت در‌آید. در این بین، نباید از برخی ناهماهنگی‌ها در فرآیند مشارکت ناوگان دریای سیاه روسیه در جنگ اوت به عنوان دلیلی برای ایجاد معاونت جدید بازگفته و تلاش برای افزایش کارآمدی این ناوگان گذشت.
مرور تحولات پس از جنگ اوت گواه آن است که نه تنها ژئوپولیتیک قفقاز جنوبی، بلکه حوزه‌های پیرامونی آن از جمله دریای سیاه و دریای خزر نیز به نحو قابل تأملی دستخوش تحول شده و این امر قدرت‌های منطقه‌ای از جمله و فرامنطقه‌ای از جمله ناتو را به بازتثبیت موقعیت خود واداشته است. در همین راستا، اخیراً دمیتری مدودف، رئیس‌جمهور روسیه فرمان ایجاد معاونت جدیدی در ستاد فرماندهی ارتش روسیه در قفقاز شمالی را در موضوع امنیت دریایی صادر کرده که مسئولیت هماهنگی اقدامات نیروهای مختلف را در راستای تأمین امنیت دریایی روسیه از مرزهای جنوبی آن را به عهده خواهد داشت. بر این اساس، قرار است که این معاونت با قرار گرفتن در رأس ناوگان دریای سیاه روسیه در سواس‌تاپل و ناوگان این کشور در دریای خزر مستقر در آستاراخان، به هماهنگی در اقدامات آنها را در راستا تحقق هدف بازگفته اقدام نماید.
تأمل در وظایف تعریف شده برای این معاونت گواه ارتباط این وظایف با تحولات ژئوپولیتیکی در قفقاز جنوبی و دریای سیاه به تبع جنگ اوت 2008 است. در این زمینه باید به فشارهای اکراین برای خروج ناوگان دریایی روسیه از شبه‌جزیره کریمه، نیز اشاره کرده که احتمال آن می‌رود که ایجاد معاونت جدید بازگفته تلاشی مرتبط با این موضوع و تدبیری برای فضای پس از خروج نیروهای روسی از سواس‌تاپل باشد.
خاطر نشان می‌شود که مقامات روسیه در پی فشارهای کی‌یف برای خروج ناوگان دریای سیاه این کشوراز کریمه در نهایت تسلیم شده و بر اساس توافق دو طرف در این زمینه، مقرر شده که این نیروها در سال 2017 از سواس‌تاپل خارج شوند. شایان ذکر است که ناوگان روسیه در سواس‌تاپل در دوره شوروی یکی از اصلی‌ترین پایگاه‌های دریایی این کشور بود که همواره بیش از 230 ناو نظام آماده در آن حضور داشتند.
هر چند طی سا‌ل‌های اخیر شمار این ناوها به حدود 100 مورد کاهش یافته، اما مسکو همچنان به لحاظ موقعیت راهبردی این پایگاه در دریای سیاه نگاه ویژه‌ای به آن دارد و وظایف مهمی از جمله حفاظت از منافع اقتصادی روسیه در دریای سیاه، مقابله با حملات تروریستی دریایی، کمک و پشتیبانی از نیروهای زمینی و هوایی روسیه در قفقاز شمالی و در نهایت و مهم‌تر حفاظ از تمامیت ارضی روسیه در برابر تهاجم نیروهای خارجی برای آن تعریف کرده است.
هرچند مقامات نظامی روسیه از جمله ژنرال نیکلای ماکاروف، فرمانده ستاد کل ارتش روسیه به واسطه اهمیت و کارویژه‌های خاص این پایگاه بر حفظ آن تا موعد مقرر توافق شده با اکراین تأکید کرده‌اند، اما برخی تحولات از جمله ایجاد معاونت دریایی در فرماندهی قفقاز شمالی ارتش روسیه، نشان از تدارک مسکو برای کاهش فعالیت ناوگان خود در اکراین و چگونگی پر کردن خلاً ناشی از این امر را دارد.
با این ملاحظه، ایجاد این معاونت جدید را می‌توان به عبارتی اسباب کم‌اهمیت شدن ناوگان روسیه در اکراین و تحویل وظایف آن به این معاونت دانست. در خصوص مؤلفه‌های تصمیم روسیه به ایجاد این معاونت، افزون بر مسائل بازگفته، باید به ارائه لایحه‌ای جدید از سوی مدودف به دوما در باب توسعه قانون استفاده از نیروهای نظامی روسیه در خارج از مرزهای این کشور نیز اشاره کرد به این نحو که احتمالاً ایجاد این معاونت با هدف اعطاء وظایف برون‌مرزی به آن مطمح‌نظر کرملین قرار گرفته است.
در این خصوص می‌توان به توافق اخیر روسیه و آبخازیا برای حفاظت از مرزهای این جمهوری در برابر کشتی‌های گرجی اشاره کرد در صورت تأیید قانون بازگفته در دوما، می‌تواند شکل قانونی به خود بگیرد.
افزون بر این، بروز برخی ناهماهنگی‌ها و ناآمادگی‌ها در ناوگان دریای سیاه روسیه برای پشتیبانی از سایر رسته‌های ارتش این کشور در جریان جنگ اوت 2008 با گرجستان را نیز می‌توان دلیلی برای ایجاد معاونت جدید دریایی در فرماندهی قفقاز شمالی ارتش روسیه دانست. همان طور که اشاره شد به واسطه همین ناکاستی‌ها، قرر شده که پس از تثبیت موقعیت این معاونت، وظیفه هماهنگی میان ناوگان دریایی روسیه در دریای سیاه و دریای خزر به عهده آن واگذار شده و نمایندگانی از این معاونت در دو ناوگان بازگفته مستقر و به هماهنگی اقدامات مبادرت کنند.
با این ملاحظه، ارتش روسیه امیدوار است، در صورت عملیاتی شدن این برنامه‌ها، سرعت انتقال فرمان‌ها، هماهنگی‌ها و به تبع کارآمدی نظامیان روسیه در دریای سیاه و خزر افزایش یافته و ضریب آمادگی آنها برای مقابله با تهدیدات خارجی نیز ارتقاء یابد. همان طور که اشاره شد، ضرورت این هماهنگی طی هفته‌های اخیر با افزایش تنش‌ها در دریای سیاه از جمله حضور نیروهای ناتو در این دریا، تقابل میان نیروهای دریایی گرجستان و آبخازیا و توافق مسکو و سوخومی در خصوص حفاظت از مرزهای آبخازیا از سوی روسیه به نحو محسوس‌تری نمودار شده است.
بر همین اساس و طبق برنامه‌ریزی‌ها قرار است معاونت دریایی فرماندهی قفقاز شمالی ارتش روسیه، به صورت مستقیم به مقامات ارتش در خصوص وظایف محوله پاسخ‌گو باشد و در برای تسریع و افزایش کارآمدی خود، فعالیت نیروهای وزارت کشور، وزارت موقعیت‌های اضطراری، شورای امنیت و نیروهای ویژه پلیس را در حوزه دریایی هماهنگ نماید.
افزون بر این، با عنایت به افزایش مانورهای روسیه در قفقاز شمالی و سایر مناطق این کشور، ایجاد نهادهایی به منظور ایجاد هماهنگی بین نیروهای مختلف دخیل در این رزمایش‌ها، نیز در ایجاد معاونت بازگفته دخیل بوده است. به عنوان مثال، در مانور اخیر «قفقاز 2009» که نیروهای مختلفی از رسته زمینی، دریایی و هوایی، همچنین نیروهایی از وزارت کشور، وزارت موقعیت‌های اضطراری و سایر نهادهای امنیتی روسیه حضور داشتند، این مهم ملموس‌تر شد.
البته باید خاطر نشان کرد که موضوع قرار گرفتن ناوگان دریایی روسیه در دریای سیاه و دریای خزر زیر فرماندهی حوزه قفقاز شمالی از پنج سال پیش مطرح بوده، اما همان طور که اشاره شد به تبع تحولات منطقه‌ای در شرایط حاضر مورد توجه کرملین قرار گرفته است. از سوی دیگر، با عنایت به تأکید مقامات روسیه از جمله پوتین و مدودف بر ضرورت ایجاد ارتشی کوچک‌تر، حرفه‌ای‌تر و کارآمدتر و ساختارهای جدید نظامی که قادر به مقابله به موقع و قاطع با تهدیدات متقارن و نامتقارن جدید به تمامیت ارضی روسیه باشند،احتمال ایجاد معاونت‌هایی مشابه با معاونت دریایی فرماندهی قفقاز شمالی ارتش روسیه در سایر مناطق نظامی این کشور دور از انتظار نیست.
منبع: ایراس
نظر شما :