سفیران جهان مسیحیت در ایران

سفرنامه برادران شرلى

علی دهباشی

انتشارات نگاه

280 صفحه

"سفرنامه برادران شرلى" از چنان اهميتى برخوردار است که به عنوان يکى از مآخذ تاريخ صفويه مورد استناد قرار مى‌گيرد. سر آنتونى شرلى و سر رابرت شرلى در يکى از مقاطع حياتى و حساس تاريخ کشورمان به ايران آمدند.

اين سفرنامه به دست آوانس از معاريف دربارى در عهد ناصرالدين شاه ترجمه شد و به اشاره و علاقه قلى خان سردار اسعد در سال 1290 شمسى به چاپ رسيد.

در اين سفرنامه خاطرات برادران شرلى را از عبور از خاک عثمانى، حلب و عربستان به ايران، ديده‌ها و شنيده‌هاى برادران شرلى از اوضاع و عادات ايرانيان و ورود به دربار ايران در اصفهان مى‌خوانيم.

اينک ويرايش تازه‌اى از ترجمه سفرنامه برادران شرلى به کوشش على دهباشى و با افزودن ضمائم خواندنى همچون سفر‌هاى رابرت شرلى به اروپا از نصرالله فلسفى، داستان عشق رابرت شرلى و دختر ايرانى به قلم عباس اقبال آشتيانى و چند گفتار ديگر از سوى انتشارات نگاه به بازار کتاب عرضه شده است.

برادران شرلى که به ايران عهد صفوى سفر کردند، دو عضو از خانواده شرلى هستند که دو نسل آنها در عرصه سياست انگلستان نقش داشته اند . پدر آنها (سر توماس شرلى) (۱۶۱۲-۱۵۴۲ م) از اهالى Wiston در ناحيه ساکس و عضو پارلمان انگليس در دوره هاى اليزابت اول و جيمز اول بود و سه پسر به نام هاى آنتونى، رابرت و توماس (که هم نام پدر بود) داشت که همگى در عرصه سياست فعال بودند. سر توماس به سال ۱۶۱۲ در حالى که بشدت بدهکار بود از دنيا رفت. سر توماس (۱۶۲۰-۱۵۶۴ م)، سر آنتونى (۱۶۳۵-۱۵۶۵ م) و سر رابرت شرلى (۱۶۲۸-۱۵۸۱ م) هر سه وارد عرصه سياست شدند و ضمناً به سفرهاى متعدد به عنوان نمايندگان سياسى از طرف دولت هاى مختلف اروپايى رفتند. از اين سه نفر آنتونى و رابرت به ايران آمدند.

آنتونى شرلى بى شک مهم ترين عضو اين خانواده است که طى زندگى خود به ماجراجويى ها و مأموريت هاى نظامى، ديپلماتيک و اقتصادى فراوانى رفت؛ ضمناً وى سرپرست هيأت نمايندگى عازم به دربار ايران بود. در حقيقت با به همراه آوردن برادر کوچکترش رابرت در اين سفر زمينه فعاليت هاى ديپلماتيک وى را براى نخستين بار فراهم کرد.

آنتونى شرلى نمونه اى کامل از يک ماجراجوى (جهان وطن) است که حاضر بود تمام استعدادها و توانايى هايش را در برابر منافع مادى در خدمت ارباب قدرتمدارى از امپراتوران فرانسه تا شاه عباس صفوى قرار دهد. او که دانش آموخته آکسفورد بود . ۱۵۹۸ به ونيز رفت و در همانجا تصميم سفر به ايران گرفت.

در اين سفر وى علاوه بر تحريک شاه عباس به جنگ با عثمانى ها و توافق براى تسليح ارتش ايران به سلاح گرم توانست امتياز و اجازه تجارت براى انگليسى ها را به دست آورد. تلقى کلاسيک و غالب از اين دو برادر به عنوان سفراى انگلستان در دربار صفوى چندان صحيح نيست. مهم ترين دليل در باب اين ادعا از سفرنامه برادران شرلى نوشته شده توسط يکى از همراهانشان به دست مى آيد.

برادران شرلى علاوه بر آن که خود را سفير انگلستان به تنهايى نمى دانستند، اولويت کارشان ايجاد دوستى ميان کليه کشورهاى مسيحى اروپا با ايران جهت اتحاد عليه عثمانى بوده و به گونه اى مى توان آنها را سفير جهان مسيحيت در ايران و عثمانى دانست.

به طور خلاصه هرچند روابط رسمى ايران و انگليس در سفر برادران شرلى به قزوين آغاز شد ولى اين فقط يکى از اهداف جنبى آنها بوده و آنها با نقشه هاى بسيار مهم ترى به اين راه گام نهاده بودند. برادران شرلى سفيران جهان مسيحيت روزگار خود بودند که در دارالسطنه قزوين به دنبال ايجاد تفرقه و جنگ ميان مسلمانان و زمينه سازى براى استعمار ايران بودند. خط خونينى که فقط نقطه آغاز آن تحت عنوان آغاز روابط ايران و انگلستان توسط اين برادران گذاشته شد در صدها سال بعد از آن توسط اخلافشان در اين مرز و بوم تداوم يافت.

حرکت از انگلستان، عبور از خاک عثمانی و صدماتی که از عثمانیها بر ما وارد آمد، از حلب به ایران از میان صحرای عربستان، در بیان سیاست ما در ایران، در بیان مراجعت شاه عباس از محاربات، در بیان اخلاق و اوضاع و عادات ایرانیان، پذیرفته شدن سر آنتوان از رولف امپراطور ژورمانی، در باب سفر سر آنتوان شرلی به اسپانیا و پذیرایی که از او شد، سفر سر آنتوان در عثمانی و محبتی که او به یک نفر تاجر انگلیس ساکن (لنیربن) نموده است، شرح حال سر رابرت شرلی برادر آنتوان شرلی، ورود سفیر ما به اصفهان، سفارت های رابرت شرلی به اروپا، نامه سر آنتوان شرلی به شاه عباس و... فصل هایی از این کتاب هستند.