پیام کناره گیری ایران و سوریه از عضویت در شورای حکام

در شرایطی که ایران تقاضای خود را همزمان با سوریه و افغانستان برای پیوستن به اعضای شورای حکام ارائه داده بود، رئیس سازمان انرژی اتمی کشورمان به وین نرفت و ایران به نفع سوریه کنار کشید؛ سوریه ای که خود نیز فرصت را به افغانستانی داد که هیچ چالشی با آژانس و قدرت های جهانی نداشته است.

آنچه در یک ماه گذشته از فحوای تصمیم گیری های هسته ای کشورمان استنباط می شد این بود که رضا آقازاده در نشست اخیر شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی حاضر خواهد شد و موضوع نامزدی ایران را در شورا که از اهمیت خاصی برای ایران برخوردار بود پی بگیرد و به ثمر برساند.

اما این نشست در موعدی برپا شد که حتی مجادلات آمریکا و اروپا با روسیه و بالا گرفتن حساسیت ها در مورد کره شمالی تاثیری بر نگاه ضد ایرانی قدرت ها نگذاشت و قطعنامه‌ چهارم شوراى امنيت عليه ايران صادر شد و آمریکا نیز صراحتا اعلام کرد برای جلوگیری از عضویت ایران در شورای حکام تلاش خواهد کرد.

شاید بتوان کناره گیری ایران را از نامزدی برای عضویت دوساله در شورای حکام با همگرایی کشورهای منتقد ایران در ارتباط مستقیم دانست. علی اصغر سلطانیه نماینده دائم ایران در آژانس به خبرنگار شبکه العالم گفت: "به علت نامزد شدن سوریه برای عضویت در شورای حکام آژانس، ایران رسما از حق خود در نامزدی برای عضویت در این شورا صرف نظر کرده تا زمینه برای عضویت سوریه در شورای حکام فراهم شود."

وی همچنین این اقدام را ابراز نوعی همبستگی با گروه خاورمیانه و جنوب آسیا در شورای حکام دانست.

اما در حالی که ايران از حق خود برای عضويت در شوراى حکام به نفع سوريه چشم پوشى کرد، سوریه نیز به صورت رسمى از نامزدى انصراف داد تا افغانستان به عنوان تنها نامزد نمايندگى کشورهاى خاورميانه و جنوب آسيا براى مدت يک سال در شوراى حکام حضور ‌يابد.

در حالی که گفته می شود سوريه براى ايجاد فضاى باز در آژانس و حفظ اتحاد و همبستگى کشورهاى مجموعه "مزا" (گروه خاورمیانه و جنوب آسیا) از نامزدی در عضويت شوراى حکام منصرف شده، اما واقعیت دیگری که نباید از نظر دور داشت این است که مقامات سوريه درخواست مسئولان آژانس بين‌المللى انرژی اتمى مبنى بر بازديد از تأسيسات نظامى کشورشان را نپذيرفته اند.

هفته گذشته، محمد البرادعى خواهان شفافيت بيشتر مقامات سوريه درباره برنامه‌هاى اتمى اين کشور شده بود.

الحيات چاپ لندن نوشت: بنا بر گزارش‌هايى که به تازگى برخى از مؤسسات آمريکايى منتشر کرده‌اند، سوريه در تأسيسات نظامى خود در حال انجام برخى پژوهش‌هاى اتمى براى توليد پولوتونيوم بوده و بنابران مسئولان آژانس خواستار بازديد از اين تأسيسات شدند که این امر با مخالفت مقامات سورى روبرو شد.

از یکسو آمريکا مدعى است که سوريه در حال ساخت يک راکتور توليد پولوتونيوم در اين سايت به کمک کره شمالى بوده و از سوی دیگر سوريه درخواست آژانس را براى بازديد حضورى از سه مکان ديگر که به اين راکتور نسبت داده شده رد کرده است.

جان رود، معاون وزير امور خارجه آمريکا در زمينه کنترل تسليحاتى و امنيت بين‌الملل در اين زمينه گفته است: ما هنوز نگرانى‌هاى جدى داريم. مقامات سوريه با آژانس همکارى نکرده‌اند. آژانس تنها از يک مکان بازديد کرده است.

مقامات آمريکايى مدعى‌اند که سوريه و کره شمالى ماه ها صرف تميز کردن سايت الکبار کرده و پس از آن اجازه بازرسى به آژانس را داده اند.

مقامات سوريه این رفتار را مصداق تهدید امنيت ملى نقض حقوق کشورشان تلقی کرده اند. ابراهيم عثمان مدير کل هيأت انرژى اتمى سوريه در اين باره گفته است: ما همچنان در همه زمينه‌ها با آژانس همکارى مى‌کنيم اما اين به آن معنا نيست که حاضر باشيم امنيت ملى خود را به خطر انداخته يا اجازه دهيم آژانس از پايگاه‌هاى نظامى ما ديدن کند.

به نظر می رسد این قسم کناره گیری ها معنا و مفهومی بیش از آنچه مقامات رسمی کشورها اعلام می کنند در خود داشته باشد؛ چه اگر بنا بر انصراف از نامزدی به نفع دیگری بود چرا از ابتدا درخواست نامزدی مطرح شد و برای رسیدن به این خواسته نیز تلاش هایی صورت گرفت؟ حتی مناسبات عمیق ایران و سوریه نیز مسئله منافع ملی و داخلی ایران را آن قدر تحت الشعاع قرار نمی دهد که آن را به انصراف از نامزدی در سطح شورای حکام ترغیب کند.

موضوع عضویت ایران در شورای حکام بی تردید تحت تاثیر بیانیه ها و قطعنامه اخیر و تلاش های ایالات متحده برای مقابله با تصمیم ایران قرار داشته است. همچنین دور از ذهن نبود که با اعمال فشار آمریکا و نبود توافق ميان اعضاى گروه منطقه‌اى خاورمیانه و جنوب آسیا - که احتمالا دليل آن مسائل هسته‌اى ايران و سوريه است - راى ای پرمناقشه و منفی در مورد آنها صادر شود.

به هر شکل روال بررسی نامزدی ها در شورای حکام این گونه است که تقاضاى عضويت می بایست از سوى گروه منطقه‌اى کشورها اعلام شود که در مورد ايران و سوریه قاعدتا تقاضا بايد از جانب گروه خاورميانه و آسياى جنوبى مطرح می شد و با اجماع مورد موافقت قرار می گرفت. اما صحبت اینجاست که این تقاضا همچنین در روندی معکوس می توانست با اجماع مورد مخالفت نیز قرار گیرد که در صورت بروز این اتفاق شکاف ها و بی اعتمادی ها صورتی عینی به خود می گرفت.

شناخت اتمسفر حاکم بر شورای حکام و انتقادات بی پایانی که از ایران و – و به تازگی سوریه – در مسائل هسته ای وجود دارد، این دولت های نامزد را میان دو گزینه "ماندن و احتمال رای نیاوردن" و "نماندن و احتمال رای داشتن" مخیر گذاشت و این اختیار به نفع افغانستان و شاید خشنودی منتقدان استراتژیک ایران و سوریه تمام شد.