راهبرد اتحاديه اروپا براى مقابله با تروريسم

اتحاديه اروپا مبارزه با تروريسم را يکى از بزرگ‌ترين چالش‌هاى خود در عصر حاضر تلقى مى‌کند. از نگاه اين اتحاديه اين چالش در پيچيدگى ماهيت چنين پديده‌اى نهفته است. از اين رو اتحاديه اروپا اعتقاد دارد اگر بخواهد در مبارزه با تروريسم موفق باشد، نياز به سندى راهبردى دارد که انعکاسى از جامعيت پاسخ اين اتحاديه به تروريسم باشد.⁽¹⁾

اکنون در دو بخش به بررسى «سند راهبردى اتحاديه اروپا در مبارزه با تروريسم» ⁽²⁾ مى‌پردازيم: اول، تحولاتى که موجب تدوين سند راهبردى اين اتحاديه شد و دوم نگاهى کلى به دستاوردهاى اروپا در خصوص مسايل مربوط به تروريسم.

 

در دسامبر 2005 شوراى قضايى و امور داخلى اتحاديه اروپا، «راهبرد مقابله با تروريسم اتحاديه اروپا» را تصويب کرد. اين راهبرد با استقبال سران و روساى دولت‌ کشورهاى اين اتحاديه مواجه شد. هدف از اين سند در دستور کار قرار دادن «طرح اقدام اتحاديه اروپا درباره تروريسم» ⁽³⁾ بود که پس از بمب‌گذارى‌هاى مادريد، شوراى اروپا آن را در مارس 2004 ترسيم کرد.

اين راهبرد، اتحاديه اروپا را متعهد به مبارزه با تروريسم در سطح جهانى با رعايت احترام به حقوق بشر و امن‌تر کردن اتحاديه، فراهم آوردن امکان زندگى براى شهروندان در محيطى آزاد، امن و با عدالت کرده است. اين سند تصريح مى‌کند که تروريسم تهديدى براى همه کشورها و ملت‌هاست. تروريسم تحت هر شرايطى اقدامى جنايتکارانه و غيرقابل توجيه توصيف شده است.

از نگاه اتحاديه اروپا، براى کاهش موفق تهديد ناشى از تروريسم و آسيب‌پذيرى اتحاديه اروپا در برابر حمله، اين راهبرد نياز به کار در سطوح ملى، اروپايى و بين‌المللى دارد. اين راهبرد بر چهار ستون پيش گيرى، حفاظت، پيگرد و واکنش استوار است. اقداماتى که در اين رابطه انجام مى‌گيرد، در حوزه سياسى دنبال مى‌شوند.

گرچه اين راهبرد پيشنهاد مى‌کند کشورهاى عضو مسووليت ابتدايى را براى مقابله با تروريسم تقبل کنند، اما اتحاديه اروپا اين ارزش‌هاى مضاعف را نيز در نظر دارد:

·      تقويت ظرفيت‌هاى ملى؛

·      تسهيل همکارى‌هاى اروپايى؛

·      گسترش ظرفيت جمعى؛ و

·      ارتقاى شراکت بين‌المللي.

 

اتحاديه اروپا مى‌گويد از آنجا که بر اساس ارزش‌ها و اصول دموکراتيک شکل گرفته است، اهدافش را به شيوه‌اى دموکراتيک و محاسبه‌پذير تعقيب مى‌کند. اين اتحاديه پيشرفت راهبرد خود را هر شش ماه يک بار بررسى مى‌کند. هر شش ماه يک بار پيش از بررسى اين روند، گفت‌وگوهاى سياسى در سطح بالا براى مبارزه با تروريسم انجام مى‌گيرد. اين گفت‌وگو با حضور شوراى وزراى اروپايى، کميسيون اروپايى و پارلمان اروپا براى بررسى پيشرفت و ارتقاى شفافيت و ايجاد توازن در رويکرد اتحاديه اروپا انجام مى‌گيرد.

 

حال به تعريف چهار ستونى که راهبرد اتحاديه اروپا براى مقابله با تروريسم بر روى آن بنا نهاده شده است، مى‌پردازيم.

 

اتحاديه اروپا تحت اين سرفصل، هدف خود را پيش گيرى از تبديل مردم عادى به عوامل تروريستى، از طريق حمله به معيارها يا دلايل ريشه‌اى که مى‌تواند به افراطى‌گرى و سربازگيرى در اروپا و سطح بين‌المللى منجر شود، ترسيم کرده است.

اولويت‌هاى کليدى در اين خصوص عبارتند از:

·      ايجاد رويکردهاى مشترک براى برجسته‌سازى و حمله به رفتارهاى مشکل‌ساز، به ويژه سوءاستفاده از اينترنت؛

·      بررسى تحريکات و سربازگيرى در محيط‌هاى کليدى (براى مثال زندان‌ها و اماکن مذهبى آموزشى يا زيارتى) به ويژه از طريق معرفى جرايم جديد مرتبط با چنين رفتارهايى؛

·      ايجاد راهبرد رسانه‌اى و ارتباطى براى تشريح موثرتر سياست‌هاى اتحاديه اروپا؛

·      ارتقاى حاکميت خوب، دموکراسى، آموزش و رفاه اقتصادى از طريق برنامه‌هاى همکارى اجتماعى و جامعه اروپايى؛

·      ايجاد گفت‌وگوى ميان فرهنگى در چارچوب اتحاديه و خارج از آن؛

·      ايجاد واژه‌نامه‌اى غيراحساسى براى بحث درباره اين موضوعات؛ و

·      ارتقای درک‌ اتحاديه اروپا از اين موضوعات و پاسخ‌هاى سياسى از طريق تحقيق مداوم و به اشتراک گذاشتن تجربه‌ها و تحليل‌ها.

حفاظت از شهروندان و زيرساختارها حياتى است. اتحاديه اروپا در قالب اقداماتش از طريق بهبود امنيت مرزها، حمل و نقل و زيرساختارهاى حياتى، به دنبال کاهش آسيب‌پذيرى در برابر حملات است.

 

·      بهبود ايمنى گذرنامه‌هاى اتحاديه اروپا و بيومتريک شدن آنها؛

·      ايجاد سيستم اطلاعاتى رواديد (VIS) و نسل دوم سيستم اطلاعاتى شنگن (SISII)؛

·      توسعه تحليل‌هاى موثر از مخاطرات در خصوص مرزهاى خارجى اتحاديه اروپا؛

·      اجراى استانداردهاى مورد توافق عام در خصوص هوانوردى غيرنظامى، بندرى و امنيت دريايى؛

·      توافق بر سر برنامه‌اى اروپايى براى حفاظت از زيرساختار حفاظتى؛ و

·      بهترين استفاده از سطوح فعاليت‌هاى تحقيقاتى اتحاديه اروپا و جامعه اروپايي.

هدف اتحاديه پيگرد و بازپرسى از تروريست‌هايى است که در داخل اتحاديه اروپا و در سطح جهانى فعاليت مى‌کنند. ممانعت از طراحى‌هاى تروريستى، مسافرتى و ارتباطى آنان حياتى است. کار شبکه‌هاى تروريستى بايد از طريق قطع منابع مالى و مواد عملياتى آنها مختل شود. هدف کلى، قرار دادن تروريست‌ها در برابر عدالت است.

·      تقويت ظرفيت‌هاى ملى براى مقابله با تروريسم با توجه به توصيه‌هايى که براى ارزيابى دقيق ترتيبات ملى ضدتروريستى انجام گرفته است؛

·      استفاده کامل از پليس اروپايى، دستگاه قضايى اروپايى و مرکز مشترک بررسى وضعيت؛

·      افزايش به رسميت شناختن دو جانبه احکام قضايى، از جمله از طريق تصويب «تضمين شهادت اروپايى»؛

·      تضمين اجراى کامل و ارزيابى از قوانين موجود و همچنين تصويب معاهدات و کنوانسيون‌هاى بين‌المللى مرتبط؛

·      توسعه اصل در دسترس بودن در تبادل اطلاعات ميان کشورهاى عضو به منظور تقويت قانون؛

·      حمله به دسترسى‌ تروريست‌ها به تسليحات و مواد انفجارى، از تجهيزات دست‌ساز گرفته تا مواد شيميايى، بيولوژيکى، راديولوژيکى يا هسته‌اى (CBRN).

·      حمله به منابع مالى تروريست‌ها از طريق اجراى قوانين مورد توافق، کار بر روى ممانعت از سوءاستفاده از بخش غيرانتفاعى و بازنگرى در شيوه کلى اجرايى اتحاديه اروپا در اين حوزه؛ و

·      تامين کمک فنى با اولويت قايل شدن براى کشورهاى ثالث به منظور بهبود ظرفيت‌هاى آنان براى مقابله با تروريسم.

زمانى که جلوگيرى، حفاظت و پيگرد شکست بخورد، بايد آماده بود تا با روح جمعى، به مديريت و به حداقل‌رساندن پيامدهاى يک حمله‌ تروريستى پرداخت. اين امر مى‌تواند از طريق بهبود ظرفيت‌ها براى حل پيامدها، هماهنگى واکنش‌ها و رفع نياز قربانيان صورت بگيرد.

·      توافق روى ترتيبات هماهنگ‌کننده در صورت وقوع بحران در اتحاديه اروپا و حمايت از روندهاى عملياتى؛

·      بازنگرى قانون‌گذاران در سازوکار جامعه اروپايى براى حفاظت از جمعيت غيرنظامى؛

·      ارتقای ارزيابى از مخاطرات به عنوان ابزارى براى کمک به اطلاع‌رسانى درباره ايجاد ظرفيت‌ها براى واکنش به يک حمله؛

·      بهبود هماهنگى با سازمان‌هاى بين‌المللى براى مديريت واکنش‌ها به حملات تروريستى و ديگر فاجعه‌ها؛ و

·      به اشتراک‌گذارى بهترين تجارب اجرايى و توسعه رويکردهايى به منظور کمک به قربانيان تروريسم و خانواده‌هاى آنان.

 

در تازه‌ترين سندى که اتحاديه اروپا در زمينه عملکرد خود درباره مبارزه با تروريسم منتشر کرده ⁽⁴⁾، آمده است: براى پاسخ به تهديدهاى جارى تروريستى، اتحاديه اروپا و سازمان ملل راهبردى جهانى را براى ارتقاى امنيت جهانى و ايجاد دنيايى امن معرفى کرده‌اند. اين راهبرد، دموکراسى، گفت‌وگو و حاکميت خوب را براى حمله به عوامل ريشه‌اى افراط‌گرايى ارتقا مى‌دهد.

براى مبارزه موثر با تروريسم، اتحاديه اروپا براى خودش اهداف زير را تعريف کرده است:

·      افزايش همکارى با کشورهاى ثالث (به ويژه در شمال آفريقا، خاورميانه و جنوب شرق آسيا) و ياری رساندن به آنها؛

·      احترام به حقوق بشر؛

·      پيش گيرى از سربازگيرى‌هاى جديد تروريست‌ها؛

·      حفاظت بهتر از اهداف بالقوه حملات؛

·      بازپرسى و تحقيق از اعضاى شبکه‌هاى تروريستى موجود؛

·      بهبود ظرفيت واکنش و مديريت پيامدهاى حملات تروريستي.