سعد حریری به نجف رفت تا به چه کسی پیغام دهد؟

سعد حریری رئیس جریان المستقبل و رهبر فراکسیون اکثریت پارلمان لبنان در یک سفر از پیش اعلام نشده، وارد عراق شد و به دیدار نوری مالکی نخست­وزیر عراق، جلال طالبانی رئیس جمهوری آن کشور، محمود المشهدانی رئیس پارلمان عراق و شمار دیگری از مقام­های ارشد سیاسی عراق رفت.

وی پس از آن به نجف اشرف آمد و با مراجع بزرگ عراق از جمله آیت الله سیستانی و سید محمد سعید حکیم دیدار کرد و در روز 13 رجب هم­زمان با میلاد حضرت علی (ع) به زیارت حرم آن حضرت رفت.

نوری مالکی در دیدار با سعد حریری گفت: «این دیدار می­تواند در گسترش روابط میان دو کشور لبنان و عراق بسیار موثر باشد و باعث گسترش روابط سیاسی، اقتصادی، بازرگانی و فرهنگی میان دو کشور شود.»

مالکی همچنین تاکید کرد، اکنون که عراق از استبداد رژیم بعث رها شده و یک نظام دموکراتیک و مردمی در آن بر سر کار آمده، دوستی با کشورهای دنیا به ویژه کشورهای عربی و کشورهای همجوار را در اولویت سیاست های خود قرار داده و قصد دارد بیش از پیش روابط خود را در این زمینه گسترش دهد.

حریری نیز در این دیدار اهتمام دولت عراق برای بهبود اوضاع امنیتی را ستود و تلاش های دولت برای بسط دادن قانون و توجهش برای بازسازی و اعمار را قابل تقدیر دانست و تاکید کرد، روابط عراق با لبنان و تمام کشورهای عربی باید گسترش یابد.

وی در سفرش به نجف اشرف نیز از تمام رهبران عرب خواست که به عراق بیایند و از آن دیدن کنند. او پس از پایان دیدارش با مراجع نجف و زیارت از حرم حضرت علی (ع) با شرکت در یک کنفرانس خبری گفت: «از رهبران کشورهای عربی می­خواهم به عراق بیایند و از نزدیک پیشرفت­های امنیتی و سیاسی آن را ببینند. همچنین از سرمایه­گذاران عرب می خواهم سرمایه­های خود را به عراق بیاورند و در این کشور که سرشار از امکانات سرمایه­گذاری است، سرمایه­گذاری کنند.»

حریری همچنین خواستار وحدت مسلمانان و جلوگیری از بروز تفرقه و نفاق میان شیعه و سنی شد و گفت: «اگر عرب به وحدت برسد دیگر شاهد اختلاف­های سیاسی میان مذاهب نخواهیم بود.»

رئیس جریان المستقبل همچنین شایعات موجود مبنی بر میانجیگریش میان عربستان سعودی و عراق را رد کرد و گفت: «من نیامده­ام که نقشی را بازی کنم. من سعد حریری لبنانی و عرب هستم و تلاش می­کنم برای وحدت عربی تلاش کنم. من به عراق آمده­ام تا به دولت بغداد و مرجعیت نجف بگویم ما افراد روشنی هستیم که خواهان امت عربی مسلمان یک دست هستیم.»

وی ضمن تاکید بر این که سفرش به نجف تاریخی است در ادامه تاکید کرد، هیچ فرقی میان سنی و شیعه وجود ندارد و اگر اختلاف مذهبی وجود دارد تنها اختلاف سیاسی است.

حریری همچنین در دیدارش با عمار حکیم پسر ارشد سید عبدالعزیز حکیم رهبر ائتلاف یکپارچه عراق که اکنون دیگر از رهبران اصلی مجلس اعلا محسوب می­شود و ریاست موسسه شهید محراب را نیز بر عهده دارد،چنین گفت: «لازم است کاری کنیم کشورهای ما جایی برای درگیری های اقلیمی و تسویه حساب کشورهای دیگر نباشد و نگذاریم بذر فتنه در آن کاشته شود. لازم است که اجازه ندهیم همسایگان بر یکدیگر تاثیر سوء بگذارند و برای رسیدن به مصالح و منافع شخصی شان ملت آن کشور را قربانی کنند.»

وی در ادامه با اشاره مشترکات اوضاع لبنان و عراق گفت: «مصالح آنی برخی کشورها به گونه­ای است که دوست دارند مصالحشن را مقدم بر مصالح ملت عراق جلوه دهند. ملت عراق ملتی است که از خودگذشتگی­های بسیاری را برای پان­عربیسم انجام داده است.»

عراق به جای ایران؟

سفر سعد حریری به عراق به نوعی شک­آور بود. وی بدون دعوت رسمی از سوی دولت بغداد وارد عراق شد و از آنجا در اقدامی تاریخی و ناباورانه به نجف اشرف رفت تا با مراجع دینی عراق دیدار و گفت و گو کند. این که چرا در چنین برهه­ای از زمان سعد حریری عراق را برای سفرش انتخاب کرده، جای بسی سئوال دارد.

قبل از هر چیز نباید فراموش کنیم که بر خلاف آنچه تصور می­شود، لبنان همچنان گرفتار مسائل طائفه­ای است و چگونگی فعالیت مذاهب به ویژه سنیان و شیعیان در آن بسیار مطرح است. بر خلاف آن چه برخی معتقد بودند که لبنان از مرحله مرزبندی­های طائفه­ای عبور کرده و تا سطح رقابت­های سیاسی در قالب جریان و فراکسیون ارتقا یافته اکنون باید گفت، این نظر جای بسی تامل دارد و قراین نشان می­دهد که موضوع طائفه­ها همچنان در لبنان مطرح است.

پیش از این آقای مسعود ادریسی سفیر سابق ایران در لبنان در دوران ریاست جمهوری سید محمد خاتمی در گفت و گو با سایت دیپلماسی ایرانی گفته بود، لبنان از مرز طائفه­ای عبور کرده و به سطح رقابت­های سیاسی در قالب جریان و حزب ارتقا یافته است. دلیل ایشان این بود که در جریان­های مختلف لبنانی که اکنون مهمترین آنها جریان 14 مارس و 8 مارس است تمام طایفه­ها حضور دارند و به رقابت با یکدیگر می­پردازند.

به نظر می­رسد گرچه حرف آقای ادریسی در ظاهر صحیح است اما در کنار تمایلات سیاسی تمایلات طائفه­ای و مذهبی نیز به چشم می­خورد. به گونه­ای که در جریان 14 مارس هیچ حزب شیعی فعالی را مشاهده نمی­کنیم. در حالی که هسته اصلی جریان 8 مارس را حزب الله و جنبش امل تشکیل می­دهند که هر دو شیعی هستند.

اظهارات سعد حریری در نجف و بغداد نیز موید این ادعا می­تواند باشد. سعد حریری در سفرش به عراق بر اصول پان­عربیسم و حفظ عربیت تاکید بسیار می­کرد. فراموش نکنیم که جریان­های پان­عربیسم شیعه را از خود نمی­دانند و یکی از شالوده­های اصلی جریان پان عربیسم را اعتقاد به مذهب تسنن حتی در صورت لائیک بودن و وفاداری به اصول سکولاریسم می­دانند.

اما سفر حریری را از زوایای دیگر هم می­توان مورد بررسی قرار داد. وی در حالی به عراق سفر کرد و به دیدار مراجع نجف رفت که دولت جمهوری اسلامی ایران تا کنون چند بار از وی دعوت به عمل آورده که به تهران سفر کند و هر بار وی یا از این دعوت سر باز زده یا آن را به تعویق انداخته است. شاید بتوان گفت سفرش به عراق به نوعی دهن­کجی به دولت ایران است. به ویژه این که ظاهرا گمان می­کند دو حوزه نجف و قم با هم در رقابت هستند و وی می­تواند از این بابت بهره­برداری سیاسی کند.

حال اگر روزی بنا باشد سعد حریری به دعوت ایران پاسخ مثبت داده و به تهران بیاید، با موضعی متفاوت خواهد آمد. گرچه به اعتقاد نویسنده این مقاله، حتی اگر بنا باشد هم به ایران بیاید، به احتمال قوی به قم سفر نخواهد کرد و با مراجع قم دیدار نخواهد داشت و حتی گمان نمی­رود به بارگاه امام رضا (ع) در مشهد هم برود. بر اساس آنچه حریری در نجف بیان داشته، وی حتی به حوزه نجف به نگاه طائفه­ای می­نگرد و ظاهرا معتقد است که حوزه نجف شیعی عربی است اما حوزه قم شیعی غیر عربی است.

 سعد حریری اما در سفرش به عراق و نجف هدف دیگری نیز داشته است. وی در آنجا تلاش کرد در دیدار با مقام­های ارشد سیاسی و مذهبی عراقی بر دخالت کشورهای همسایه بر امور داخلی کشورها تاکید کند. او عراق و لبنان را در این زمینه صاحب اشتراک دانست و گفت: « لازم است کاری کنیم کشورهای ما جایی برای درگیری های اقلیمی و تسویه حساب کشورهای دیگر نباشد و نگذاریم بذر فتنه در آن کاشته شود. لازم است که اجازه ندهیم همسایگان بر یکدیگر تاثیر سوء بگذارند و برای رسیدن به مصالح و منافع شخصی شان ملت آن کشور را قربانی کنند. مصالح آنی برخی کشورها به گونه ای است که دوست دارند آن مصالح بر مصالح ملت عراق پیشی بگیرد.»

پر واضح است که منظور حریری از این گفته چیست. وی هنوز از ایران و سوریه ناراضی است و مدعی است که بسیاری از تحولات درونی لبنان را این دو کشور رقم زده­اند. وی در افتتاح مجدد شبکه المستقبل گفته بود، آتش زدن ساختمان این شبکه چیزی نیست که به راحتی از خاطرمان زدوده شود. گرچه وی نسبت به دخالت­های دولت عربستان اعتنایی نمی­کند و چشم خود را به روی آن می­بندد. به هر صورت ارتباط نزدیکش با عربستانی­ها باعث شده دخالت­های آن کشور را دوستانه و برادرانه بداند نه جانبدارانه.

سعد حریری به عراق آمد تا ضمن تاکید بر این موضوع­ که به باورش نکته مشترک لبنان و عراق است، به ایران فشار آورد و به نوعی حمایتی تازه برای خود دست و پا کند. حمایت از سوی کشوری که دولت مرکزی آن به هر صورت علایقی به جمهوری اسلامی ایران دارد.

سعد حریری این سفر تاریخی خود را به عراق انجام داد تا در زمانی که کشورهای عربی رویه خود را در برابر عراق تغییر داده و مطمئن شده­اند که نظام و دولت جدید آن طائفه­ای نیست و وابستگی به هیچ کدام از کشورهای همسایه ندارد و به طور جدی با هر گروه شبه نظامی چه شیعه چه سنی برخورد می­کند، سفیر به بغداد می­فرستند و در صدد گسترش روابط با آن هستند، در ایجاد رابطه با عراق پیشتاز باشد. شاید به زودی میشل سلیمان و فئواد سنیوره نیز به عراق بیایند. به هر صورت لبنان مایل است بغداد، یکی از متحدانش باشد. کشوری که می­تواند از لحاظ سیاسی کمک درخوری به آن کند.