ايران و امريکا بر سر يک ميز

روز شنبه، بيست و نهم تيرماه،  سعيد جليلى دبير شوراى عالى امنيت ملى ايران و خاوير سولانا مسئول سياست خارجى اتحاديه اروپا، دور تازه اى از مذاکرات هسته اى را بعنوان مذاکرات مقدماتى براى بررسى فاکتورهاى مذاکرات اصلى آغاز مى کنند و در اين دور جديد، حضور نماينده امريکا، فضايى متفاوت را در مقايسه با مذاکرات قبلى ايران و 1+5 ايجاد کرده است.

 

در اين مذاکرات،  ترکيب هيات ايرانى را سعيد جليلى، على باقرى، و محمد صفرى تشکيل داده و در سوى ديگر ميز مذاکره، اعضاى هيئت 1+5 متشکل از سولانا و نمايندگان 6 کشور روسيه، چين، آلمان، فرانسه، انگليس و امريکا حضور دارند.

 

کليه طرف هاى حاضر در اين دور از مذاکرات، گردهم آيى مجدد و آغاز گفت و گو  پيرامون برنامه هسته اى ايران را مثبت ارزيابى کرده و پاسخ ايران به بسته مشوق هاى غرب را که موجب آغاز مذاکرات مقدماتى شد، نشانه تمايل ايران به راهکارهاى ديپلماتيک و دست يابى به توافق تفسير کرده اند.

 

حال اين ايران است که بايد مسير مذاکرات را به جهتى پيش برد که منافع حداکثرى در سايه ايجاد فضايى مثبت و عزمى جدى ، جايگزين امتيازدهى شود، هرچند که اين امر به نوبه خود نيازمند نزديک شدن ديدگاه هاى طرفين درخصوص اهداف مورد نظرى است که پاى آنها را به ميز مذاکره کشانده است.

 

بى شک ديدگاه هاى ايران و اعضاى گروه 1+5 در موضوع برنامه هسته اى جمهورى اسلامى ايران، يکسان نيست. در حاليکه تهران موکدا اعلام مى کند که برنامه هسته اى خود را با اهداف صلح آميز و براى توسعه و پيشرفت و توليد انرژى به پيش مى برد، طرف مقابل به انگيزه هاى ايران ترديد گونه نگريسته و هدف آنرا توليد سلاح اتمى مى داند.

 

با اين همه در کشاکش رد و بدل کردن بسته هاى پيشنهادى بين ايران و 1+5، از نقاط اشتراکى سخن به ميان آمد که مقامات تهران ، گفت وگو پيرامون اين نقاط را زمينه ساز نزديکى ديدگاه ايران و غرب توصيف و حتى بررسى اين نقاط اشتراک را موضوع مذاکرات مقدماتى اعلام کردند.

 

همسويى کشورهاى اروپايى ، روسيه و امريکا در تدوين مشوق ها و پيشنهادات و ارائه آنها به تهران  با محوريت توقف غنى سازى از يک سو  و اصرار سولانا بر پاسخ سريع ايران به بسته 1+5 و پى گيرى مذاکرات با تهران از سوى ديگر ، همگى نشان از آن دارد که غرب ادامه دار شدن موضوع هسته اى ايران را ملالت آور مى داند و اين بار متحد تر از هميشه روبروى ايران در ميز مذاکرات حاضر شده است تا نتيجه اى حاصل کند. به همين دليل چنين به نظر مى رسد که دور جديد مذاکرات ايران و 1+5 که پس از گفت و گوهاى مقدماتى آغاز مى شود، برخلاف ساير مذاکرات پيشين، نتيجه اى ملموس در بر خواهد داشت و در اين صورت، غرب  در تاکيد بر راهکارهاى ديپلماتيک رو سفيد خواهد شد.

 

از سوى ديگر براى ايران نيز طولانى شدن فرايند بررسى برنامه هسته اى ايران از سوى 1+5 بيش از اين راه به جايى نمى برد و مقامات تهران براى ادامه مسير هسته اى کشور ، نياز به خروج از شرايط پر ابهام کنوني دارند تا به شيوه پذيرفته شده در عرصه بين المللى ، کار را پيش برده و از تنش هاى احتمالى ممانعت کنند. به اين ترتيب اشتراک اصلى کشورهاى حاضر در دو طرف ميز مذاکره، اهتمام به حل و فصل سريع موضوع در دستور کار است و اين خود  اميدوار کننده خواهد بود.

مهمترين نشانه جديت 1+5 در دور جديد مذاکره با تهران، حضور نماينده ايالات متحده امريکا در مذاکرات مقدماتى  ژنو است.

 

روز سه شنبه بيست و پنجم تيرماه يعنى چهار روز قبل از آغاز مذاکرات مقدماتى، جورج بوش رئیس جمهور امریکا اجازه داد ویلیام برنز معاون وزارت خارجه اين کشورکه از نظر رتبه،  نفر سوم این وزارتخانه است، در نشست ژنو شرکت کند.

 

اين تصميم غير منتظره ايالات متحده امريکا، از سوى مقامات اين کشور تنها تغييرى تاکتيکى معرفى شد که هدف غايى آن،  اعلام جديت واشنگتن  براى کسب نتيجه و خروج از بن بست فعلى در موضوع هسته اى ايران است. با اين وجود اکثر تحليل ها حکايت از تغيير نگرش امريکا نسبت به ايران و گسست تاريخى اين کشور از سياست هاى پيشين دارد.

 

کاندوليزا رايس وزير امور خارجه امريکا روز جمعه بيست و هشتم تيرماه در اين خصوص گفت:"حضورآقای برنز در مذاکرات جلیلی-سولانا نشان دهنده یک پیام از سوی ما برای ایران است، بدان معنی که ما در تمایل برای حل دیپلماتیک این مساله بسیار جدی هستیم. اما این هرگز بدین معنی نیست که ما حاضریم به گفت و گوهای بدون پیش شرط با ایران تن دردهیم."

 

مى توان به راحتى اين نتيجه را گرفت که حضور امريکا در کنار متحدان اروپايى اش در مذاکره با تهران، قوت بيشترى به عزم 1+5 براى بررسى برنامه اتمى ايران مى دهد. در عين حال واشنگتن با اين کار، تاکيد بر اهميت ابزارهاى ديپلماتيک را از قوه به فعل درآورده و جنبه قابل دفاعى به مواضع خود در قبال ايران بخشيده است.

 

صرف نظر از اينکه نماينده امريکا در مذاکرات بعنوان ناظر به پاى ميز مذاکره آمده و قصد کنترل روند گفتگوها را دارد  يا مى خواهد مستقيما از پاسخ ايران به بسته جديد غرب مطلع شود و به آن عکس العمل نشان دهد، بايد گفت اين حضور در تاريخ روابط تهران و واشنگتن ، برجسته خواهد بود چراکه در هر حال باب مذاکره مستقيم را بين دو طرف گشوده است.

 

با اين حال مقامات رسمى ايالات متحده امريکا در کنار اعلام حضور نماينده خود در گفت و گوهاى ژنو، همچنان بر اين نکته تاکيد دارند که مذاکرات مفصل با ايران در موضوع هسته اى را تنها در صورت توقف غنى سازى اورانيوم پذيرا خواهند بود.

 

رايس در اين خصوص اظهار داشت" باید برای همه روشن باشد که ایالات متحده برای آغاز گفت و گو با ایران قائل به پیش شرطاست و آن پیش شرط چیزی نیست جز تعلیق غنی سازی اورانیوم."

 

با اين وجود ديد تهران نسبت به دور تازه مذاکرات و حضور نماينده امريکا در گفت و گوهاى مقدماتى، مثبت بوده است. منوچهر متکى وزير امور خارجه ايران حضور ایالات متحده در گفت‌وگوهای ژنو را نشان دهنده رویکردی مثبت نزد دولت این کشورنسبت به این مذاکرات ارزيابى کرد. وى در اين خصوص گفت:"اگر مذاکرات در همین مسیر ادامه پیدا کند، من امیدوارم که خروجی و حاصل مثبتی عاید همه شود".

 

همچنين سعيد جليلى مذاکره کننده ارشد ايران در ژنو روز جمعه در مصاحبه با خبرگزارى رسمى جمهورى اسلامى (ايرنا)، ضمن ابراز خوش بينى نسبت به سازنده و نتيجه بخش بودن مذاکرات آغاز شده در ژنو با حضور نماينده امريکا، گفت:"آنچهبرای ما مهم است رویکرد آنهایی است که قدم به مذاکره می‌گذارند. اگر آنها رویکردیسازنده در پیش گرفته و دست از رویه گذشته خود بردارند، تردید نکنید که گفت‌وگوهاییسازنده و مفید خواهیم داشت".

 

بر اين اساس به نظر مى رسد در شرايط کنونى تهران نيز بيشتر به ابعاد مثبت گفتگوها مى انديشد و قصد دارد بررسى پيش شرط واشنگتن را با هدف حفظ فضاى مثبت مذاکرات مقدماتى ، به زمانى ديگر موکول کند. در واقع همانطور که دولت جرج بوش اخيرا بيش از گذشته نسبت به چرخش سياست ها در قبال ايران و بسود ثمرهى راهکارهاى ديپلماتيک، اهتمام ورزيده است، مقامات تهران نيز  با عدم پذيرش رسمى پيشنهاد بازگشايى دفتر حافظ منافع امريکا در تهران و يا  توقف غنى سازى براى گفتگوهاى آتى واشنگتن و تهران، خود را راضى از تغيير سياست هاى امريکا نشان مى دهند.