عراق يک فرصت يا يک رقيب

خبر منتشر شده مبنى بر مشارکت بيش از 35 شرکت نفتى در مناقصه نفتی عراق، در مقابل عدم دعوت از ايران براى شرکت دراين مناقصه را، به رغم بیان اميدوارکننده وزير نفت ايران مبنى بر اينکه " عراقی ها برای توسعه میادین مشترک و حضور ما در ساخت پالایشگاهی در جنوب عراق اصرار داشته اند و حتما از ایران برای این کار دعوت می کنند"، بايد پاسخ منفى عراق به انتظارات ايران در رابطه با همکارى هاى بلند مدت با اين کشوردانست، انتظاراتى که ناشى از نگاه غير واقع بينانه دستگاه ديپلماسى ايران در رابطه با عراق است.

 

حضورفعلى ايران در عراق به دنبال سقوط حکومت صدام حسين، حاصل جانبی تهاجم ایالات متحد است، و اين درشرايطى است که عراق نيز نيازمند منابع مادى برای تثبیت دولت نو پا و بازسازی کشور تخریب شده خود است. لذا رويکرد آن کشور نسبت به ايران براى جذب سرمايه گذارى در عراق قابل توجيه است اما اينکه اين ارتباط در ابعاد وسيعتر مانند سرمايه گذارى در بخش نفت قابل تحقق باشد بسيار بعيد مى نمايد.

 

زیرا بدون در نظر گرفتن ابعاد تاريخى اختلافات مرزى که همواره عامل نزاع و درگيرى ميان دو کشور بوده است، اکنون با فرض تغيير رژيم و سياست خارجى جديد عراق مبنى بر عدم توسعه طلبى و وجود مشترکات مذهبى، بايد توجه کرد که ايران و عراق کشورهاى داراى منافع مشترک در منطقه نمى باشند تا در راستاى آن به همکارى و مشارکت در ابعاد اقتصادى و سياسى بپردازند.

 

اين گونه به نظر مى رسد که هر دو کشور خواستار گسترش منافع و حوزه نفوذ قدرت خويش در منطقه مى باشند و ابزار اصلى که امکان اين خواسته را فراهم مى اورد اقتصاد است. اقتصاد ايران و عراق هر دو بر اساس توليد نفت است. درآمد ناشى از فروش نفت 89 درصد درامد دو دولت را تشکيل مى دهد و اميد به افزايش توليد به 6ميليون بشکه در روز ظرف کمتر از يک دهه دیگر، زمينه ساز تغيير قوانين نفت به منظور افزايش جذب سرمايه خارجى در هر دو کشور شده است. لذا هر دو کشور خواستار افزايش توليد و اکتشاف و جذب سرمايه گذار خارجى هستند.

 

اما موضوع قابل اهميت، شرايط و وضعيت این دو کشور است. در عراق، از يک سو، ریسک فعالیت‌های اکتشاف و تولید در میادین نفت و گاز به مراتب پایین‌تر از میادین ایران است، و از طرفی دولت عراق مصمم است با سرعت زیاد نسبت به بهره‌برداری از مخازن نفت و گاز خود اقدام کند تا بتواند منابع مالی کافی برای تثبیت دولت نو پا و بازسازی کشور تخریب شده خود فراهم سازد، و اين در شرايطى است که، بر خلاف ايران که با تحريم هاى متفاوت در بخش نفت خود مواجه است، عراق از حمايت ايالا ت متحده برخوردار است.

 

به همين دليل است که شرکت اینپکس ژاپن تحت فشارهای امریکا همکاری خود را در توسعه‌ میدان نفتی آزادگان پس از مدت‌ها بحث و مذاکره از 75% به 10% کاهش مى دهد و دولت آن کشور بلافاصله با دعوت از نخست وزیر عراق به توکیو زمینه را برای فعالیت آن شرکت در بخش بالادستی نفت عراق فراهم مى کند، و این شرکت، در اولین مورد همکاری، قرارداد توسعه یکی از میادین نفتی عراق را در حومه بغداد به خود اختصاص مى دهد. 

 

از سوى ديگر، دو کشور در اوپک، شرکای رقیب هستند، که گرچه در کسب بازار و درآمد پایدار شریک مى باشند، در عین حال نیز هر کدام در تلاش برای کسب بازار، توسعه، و جذب سرمایه‌های خارجی با دیگری رقابت می‌کنند تا کمبود منابع داخلی خود را نه تنها از نظر سرمایه بلکه از بابت دانش فنی و نیروی کارنيز برطرف سازند. در اين شرايط، کمبود عرضه و افزایش تقاضا به شدت به این رقابت شتاب داده است.    بنابراين جاى تعجب نيست اگر عراق در اين عرصه به ايران به عنوان رقيب نگاه کند و از در اختيار قرار دادن اين امکان خود به ايران خودارى کند.    

 

همچنين قابل پيش بينى است که عراق با استفاده از اين شرايط با شتابی تند به دنبال پیشی گرفتن از ایران باشد. و به نظر مى رسد که بر خلاف اظهار نظرها مبنى بر اقتصاد وابسته به نفت، اين بار عراق از تجربيات کشورهاى عربى خليج فارس پيروى کند و با مدد گرفتن از تیم های اقتصادی و با پیوستن به بخش با تجربه خصوصی از درآمدهاى نفتى بهترين استفاده را بنمايد، در شرايطى که ایران در سالهای اخیر درآمدهای سرشار نفتی را یا عمدتا به مصرف طرح های بدون برنامه رسانده، و یا مصروف یارانه بخش انرژی کرده است.

 

با اين رويکرد، ضرورى به نظر مى رسد که ايران، ضمن ايجاد تحولات داخلى، در ديپلماسى خويش به عراق نه به عنوان يک فرصت بلکه به عنوان يک رقيب، که نه فقط دستاوردى در توسعه و همکارى براى ايران ندارد بلکه تهديدى براى فرصت هاى آن نيز است، بنگرد و اهتمام خويش را به تعامل بیشتر با جامعه جهانی معطوف کند تا بتواند نقش تاثیرگذارتری را در رقابت هاى منطقه اى ايفا کند.