گزارشی تحلیلی از هجدهمین همایش بین المللی خلیج فارس

 هجدهمین همایش بین المللی خلیج فارس با عنوان «زمینه های همکاری، امنیت و ثبات منطقه­ای دیروز به کار خود در سالن مجامع ایرانی دوستی دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت امورخارجه پایان داد. در طی این همایش دو روزه 42 از پژوهشگران و مقامات کشورهای مختلف ارائه شد. از این میان 9 مقاله از اروپا، تنها 1 مقاله از امریکا 1 ،مقاله از آفریقا، 5 مقاله از کشورهای آسیای شرقی ، 14 مقاله از ایران، 11 مقاله از کشورهای عربی ارائه شد.

 

متکی وزیرامورخارجه کشورمان با نطق نسبتاً مفصلی همایش را در روز دوشنبه 27 خرداد آغاز و دکتر موسوی مدیرکل دفتر مطالعات سیاسی وبین المللی در سه شنبه 28 خرداد به آن پایان داد.

 

موضوعاتی از جمله صلح و ثبات منطقه، تحولات عراق، مسأله انرژی و امنیت آن اختلافات ایران و امریکا و تبعات آن برای کشورهای منطقه نقش رسانه های غربی و مسأله شیعه و سنی از مباحث مطرح شده دراین همایش بودند. در مورد همایش چند محور قابل تأمل است:

- شرکت کنندگان در همایش: در این همایش نسبت به همایش های گذشته تعداد بیشتری از اندیشمندان عرب حضور داشتند که بیشتر آنها نیز از کشور لبنان وعراق بودند و از کشور عربستان و امارات متحده هیچ پژوهشگری حضور نداشت.

 

 این در حالی است که عربستان به عنوان یکی از قطب های قدرت در خلیج فارس تأثیر بسزایی در ایجاد امنیت درمنطقه دارد. علاوه بر نفوذ عربستان برکشورهای شورای همکاری خلیج فارس، می توان به نفوذ این کشور درعراق، افغانستان وپاکستان، همکاری های نزدیک آن با آمریکا در خلیج فارس ( عربستان تأمین کننده سوخت جنگنده های آمریکایی در خلیج فارس است)، تلاش برای ایفای نقش رهبری در جهان عرب و جهان اسلام، اشاره کرد.

 

اختلافات شیعه و سنی که عربستان را نماد سنی گرایی و ایران را نماد شیعه گرایی نامیدند شاید یکی از دلایل این عدم حضور است. این اختلافات و ترس از ایجاد یک هلال شیعی قدرتمند از نگر انی های عمده عربستان است. ایران هرچند که حامی شیعیان و قدرت گیری آنها معرفی می شود تلاش می کند با ترغیب رهبران شیعه به سفر به کشورهای منطقه ابهامات ونگرانی ه ا را در این رابطه کاهش دهد. در همایش نیز برخی محققین ازجمله فیلیپ شوویرز از آلمان به تأثیر اختلافات شیعه- سنی در بی ثبات سازی منطقه اشاره کردند.

 

- نظرات شرکت کنندگان در مورد نقش ایران درعراق: شیخ عطار قائم مقام وزارت امورخارجه در نطق خود راهبرد جمهوری اسلامی ایران را در فضای جدید عراق تأمین منافع راهبردی و امنیت عراق عنوان کرد. البته موانعی نیز در این راستا برشمرد از جمله حضور بعثی ها در بدنه جدایی و مدیریت عراق، رویکرد اشغال گران و بعضی کشورهای عربی که مخالف نفوذ ایران درعراق هستند.

 

 وی خاطر نشان ساخت که بعد از درگیری های بصره و اتخاذ مواضع نقد اشغالگران درخصوص شیعیان عراق، نقش ایران این بود که با توجه به روابط خوبی که هم با دولت عراق و هم با رهبران شیعه این کشور داشت به همکاری درجهت کاهش تنش درعراق بپردازد. پژوهشگران دیگر از جمله ناصر قندیل از لبنان با تأکید بر اهمیت و الویت وحدت اسلامی نسبت به دیگر مسائل از ایران خواست مذاکراتش باآمریکا در عراق را گسترش دهد و از منافع جهان اسلام حمایت کند. البته مواضع تندی هم نسبت به ایران وجود داشت؛ همان طور که غسان العزی از لبنان گفت: « ایران می خواهد با فعالیت هایش درعراق، آمریکایی ها را در عراق ناتوان کند تا بتواند برنامة هسته­ای­اش را پی­گیری کند همان گونه که این کار را در رابطه با اسرائیل در لبنان با حمایت از حزب الله انجام می دهد». و یا سخن آقای اوکرماگازکی سفیر سابق ژاپن در ایران « در امریکا نیازی به همکاری با ایران در موضوع عراق ندارد، شما ارزش ایران برای آمریکا درعراق را بالا گرفتید».

 

- نظرات درمورد اختلافات ایران وآمریکا خصوصاً درعراق و تبعات این اختلاف برای کل منطقه: دراین رابطه مسأله تهدید امریکا به حمله نظامی به ایران درکانون بحث­ها بود. برخی مواضع بسیار تندی داشتند. آقای اوکی ماگازکی (سفیر سابق ژاپن در ایران) اصرار داشت که ایران نباید تهدید حمله آمریکا را ناچیز بشمارد وی گفت: «صدام حسین هم همین طور فکر می کرد، ژاپن هم در زمان جنگ جهانی دوم همان طور فکر می کرد ولی مورد حمله قرار گرفتند.» در ادامه او به سخنان اخیر اوباما در میان یهودیان اشاره کرد و گفت زمانی با یکی از سفراء آمریکا به گفتگو نشسته بودیم و از وی پرسیدم شما چرا روابطتان را با ایران افزایش نمی دهید در پاسخ شنیدم که سیاست خارجی آمریکا توسط گروهی تدوین می شود که آنها نمی خواهند با ایران ارتباط برقرار کنند.

 

سفیر سابق ژاپن در ایران به مقامات ایرانی توصیه کرد با شناخت از اولویت های رئیس جمهور آینده آمریکا به برقراری روابط با آمریکا بپردازند. حسینی سخنگوی وزارت امورخارجه کشورمان که ریاست این جلسه را برعهده داشت در پاسخ اطمینان داد که آمریکا به سمت اتخاذ حمله نظامی علیه ما نیست؛ البته برای اقدامات نسنجیده پیش بینی های لازم صورت گرفته است.

 

از موضوعات مطرح شده دیگر در رابطه با عراق، مسأله توافقنامه امنیتی عراق با آمریکا و نگرانی کشورهای منطقه در این رابطه بود. براساس این توافقنامه که پیش نویس آن منتشر شده است. آمریکا با هدف حضور بلند مدت و سیادت و سلطه برمنطقه امتیازات بسیاری را از دولت عراق خواهان است از جمله ایجاد پایگاه های نظامی با اختیارات کامل، معافیت از قوانین ، مصونیت های نیروها، تشخیص خطرات امنیتی و تصمیم گیری در مورد عملیات نظامی بدون مشورت با دولت عراق. بیشتر کشورهای منطقه که در این همایش شرکت کرده بودند از این توافقنامه ابراز نگرانی نمودند.

 

موضوع دیگر کشمکش آمریکا و ایران درمورد شیعیان وسنی­های عراق بود. سیلک هریسون از آمریکا با آمار جالبی که از فعالیت های آمریکا در راستای قدرتمند کردن سنی ها درعراق ارائه داد گفت« در آمریکا با تقویت شبه نظامیان سنی که حتی روزانه 300 دلار به آنها حقوق می دهد به دنبال بیداری سنی ها درعراق است. انتخابات شوراهای 2008 برای آمریکا بسیار مهم است تا سنی ها قدرت را در عراق در دست بگیرند.» شیخ عطار در این مورد گفت:«ظهور شوراهای بیداری که گروه های مسلح شده عشایر عراقی خصوصاً سنی ها هستند خود می تواند به منبع تنش تبدیل شود: آنها که با طرح آمریکا بوجود آمدند اصرار به استخدام رسمی در ارتش دارند درحالیکه دولت بغداد کاملاً مخالف است در ابتدا گروه های شیعی عراق با دولت همسو بودند اما در ماه های اخیر درگیری دولت با گروه شیعه جیش المهدی نشان داد که شرایط می تواند تغییر کند.»

 

- نظرات در مورد سلاح های کشتار جمعی در منطقه: هرچند بحث مستقیمی درمورد فعالیت های هسته ای ایران صورت نگرفت ولی تقریباً در تمامی مقالات اشاراتی به این موضوع گردید. خانم وجدان رفیق از عراق معقتد بود که ایران از نظر نظامی رشد بسیاری داشته، زیردریایی ایرانی مستقر در تنگه هرمز خارج از شناسایی را داراست. موشک های زمین به زمین و موشک شهاب ایران دغدغه های امنیتی برای اسرائیل و آمریکا که اکنون همسایه ایران است به دنبال داشته.

 

برخی نیز معتقد بودند که علت اصلی مخالفت آمریکا واسرائیل با هر گونه فعالیت هسته ای ایران این است که اسرائیل با دستیابی ایران به سلاح هسته ای مزیت نظامی خود را از دست می دهد. فرانسوا ژره از فرانسه با تأکید اینکه در NPT هم قدرت هایی با سلاح اتمی داریم و قدرت هایی بدون سلاح اتمی خواستار شد در رژیم عدم اشاعه برخوردی برابر با تمامی کشورها شود. وی همچنین ظهور قدرت های هسته ای درخلیج فارس را از موضوعات اساسی در آینده نزدیک منطقه دانست. متکی نیز ابراز تمایل کشورهای شورا به بهره گیری از انرژی هسته ای را، دلیلی بر حقانیت ایران در فعالیت های هسته­ای اش دانست. البته تأکید کرد ایران موضوع عادی سازی منطقه از سلاح های کشتار جمعی بویژه سلاح اتمی را پیگیری می کند.

 

- توصیه های سیلک هریسون آمریکایی به ایران وآمریکا درعراق: هریسون پیشنهاد 7 ماده ای را برای ایران و آمریکا درعراق درجهت بهبود شرایط عراق مطرح نمود. ازجمله مهمترین آنها :« آمریکایی ها بهتر است از مناطق شیعه نشین دور نشدند وبگذارند شیعیان خودشان مشکل را حل کنند. آمریکا جدول زمانی 18 ماه برای خروج نیروهایش از عراق اعلام کند. بهتر است هرگونه دسترسی یا کمک به نیروهای شبه نظامی از هر دو طرف (آمریکا و ایران) قطع شود. ایران کمک به نیروهای شبه نظامی و ارسال اسلحه ومهمات به جیش المهدی را قطع کند و اطلاعاتش درمورد القاعده درعراق را در اختیار دولت عراق قرار دهد. آمریکا سازمان مجاهدین خلق را از عراق خارج کند.

 سازمان مجاهدین خلق که حدود 3700 نفر هستند در کمپ اشرف درعراق فعالیت می کنند و بازوی اطلاعاتی آمریکا در ایران وعراق هستند. این سازمان توسط وزارت امورخارجه آمریکا جزء سازمان های تروریستی اعلام شده است. بهتر است تمامی اعضاء آن تحت نظارت صلیب سرخ از عراق خارج شوند.

 

از موضوعات مورد بحث دیگر اهمیت مسأله نفت خلیج فارس برای جهان غرب صنعتی و کشورهای جنوب شرق آسیا بود و آمار و ارقامی که در این رابطه ارائه گردید، مسأله تأثیر تبلیغات و فعالیت های رسانه های غربی درتحولات منطقه که حسینی سخنگوی وزارت امورخارجه کشورمان گفت: «رسانه های غربی سعی دارند اسلام گرایی را با خشونت برابر نشان دهند و سیاست تفرقه بین مذاهب مختلف را دنبال کنند.» از بحث های مطرح شده موضع ایران درمنطقه که توسط آقای متکی نیز دوباره صحه گذاشته شد این گونه بر می آید:«در تلاش درجهت افزایش سطح همگرایی میان کشورهای منطقه و تعریف چهارچوب امنیتی مشترک برای خلیج فارس بدون دخالت و نفوذ قدرت های فرامنطقه ای .»