تقابل محصولات تراریخته و حق سلامت کودکان

نویسنده: مهشید جمالی، پژوهشگر حقوق بین‌الملل کودک

دیپلماسی ایرانی: چه مسئولیتی بر عهده دولت‌هاست تا از کودکان در برابر خطرات احتمالی محصولات تراریخته محافظت کنند؟

حق بر سلامت و تغذیه سالم کودکان از مصادیق بنیادین حقوق بشر است که در اسناد بین‌المللی به‌رسمیت شناخته شده و دررابطه با کودکان به‌دلیل آسیب‌پذیری خاص آنان، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. حقوق بین‌الملل با تاکید بر اصول کرامت انسانی، حمایت ویژه‌ای از سلامت جسمی کودکان دارد. سلامت و تغذیه مناسب به‌طور مستقیم بر رشد جسمی و روانی کودکان تاثیر می‌گذارند و در نظام بین‌الملل حقوق بشر، بخش جدایی‌ناپذیر از بقا و رشد کودک شناخته می‌شوند. ماده ۲۴ کنوانسیون حقوق کودک مقرر می‌دارد که کودکان حق دارند از «بالاترین استاندارد قابل دستیابی سلامت» بهره‌مند ‌شوند. این ماده دولت‌های عضو را ملزم می‌سازد تا تحقق حق بر سلامت همه کودکان را به‌دور از هرگونه تبعیضی تضمین نمایند. تغذیه مناسب نیز از ارکان بنیادین سلامت کودک است. در ماده ۲۴(۲)(ث) کنوانسیون حقوق کودک، دولت‌ها موظف شده‌اند که اطمینان حاصل کنند که والدین از اطلاعات پایه‌ای درباره مزایای تغذیه مناسب، برخوردار باشند. هم‌چنین ماده ۲۷ کنوانسیون مذکور بر حق کودک بر سطح زندگی مناسب برای رشد جسمی، ذهنی، روحی، و اخلاقی خود تاکید می‌کند که تغذیه مناسب بخشی از آن است. در سال‌های اخیر استفاده از محصولات تراریخته در جوامع گسترش یافته است. استفاده از محصولات تراریخته در صنایع غذایی، تاثیرات نامطلوبی بر سلامت و تغذیه سالم کودکان دارد و این مسئله ضرورت آموزش و آگاهی‌بخشی به خانواده‌ها و جامعه به عنوان ابزاری موثر برای حفاظت از حقوق تغذیه‌ای و سلامت کودکان را بیش‌ازپیش محرز می‌سازد. آگاهی از ترکیبات غذایی، روش‌های تولید و تاثیرات محصولات تراریخته بر سلامت می‌تواند به والدین و دیگر افراد کمک کند تا انتخاب آگاهانه‌تری داشته باشند و بتوانند مواد غذایی مغذی را از غذاهای ناسالم تفکیک کنند. 

در دهه‌های اخیر، استفاده از این محصولات در بخش کشاورزی و صنایع غذایی، موجب نگرانی‌هایی درباره آثار بالقوه آن‌ها بر سلامت انسان به‌ویژه کودکان است. محصولات تراریخته به محصولاتی گفته می‌شود که ساختار ژنتیکی آن‌ها با روش‌های زیست‌فناوری نوین تغییر یافته است. بنابراین نگرانی‌های بسیاری درباره آثار احتمالی مصرف طولانی‌مدت این محصولات بر سلامت انسان به‌خصوص کودکان که سیستم ایمنی و گوارشی آسیب‌پذیرتری دارند، وجود دارد. یکی از جنبه‌های مهم، حق مصرف‌کنندگان به‌ویژه والدین، در آگاهی از ترکیبات غذایی کودکان است. برای شفاف‌سازی در این زمینه، دولت‌ها مکلف‌اند مقرراتی برای برچسب‌گذاری محصولات غذایی تراریخته، وضع کنند. نبود برچسب‌گذاری شفاف، مانع از اعمال حق انتخاب خانواده‌ها در تغذیه کودک می‌شود و می‌تواند نقض غیرمستقیم حق بر تغذیه سالم تلقی گردد. 

هم‌چنین دولت‌ها مکلف‌اند برنامه‌های ملی برای ارزیابی ایمنی محصولات تراریخته تدوین کرده و مراقبت‌های لازم برای حفاطت از کودکان را اعمال کنند. هم‌چنین لازم است تا نظام‌های پایش سلامت عمومی، حمایت از تغذیه مادر و کودک و سیاست‌های کنترل واردات محصولات غذایی تراریخته ایجاد شود. نهادهایی نظیر کمیته حقوق کودک، یونیسف و سازمان بهداشت جهانی نقش مهمی در نظارت و ارئه راهکارهای تخصصی ایفا می‌کنند. در این میان آموزش و آگاهی‌بخشی از مضرات مصرف محصولات تراریخته، عنصری کلیدی محسوب می‌گردد. آموزش در این زمینه نه‌تنها به ارتقای دانش عمومی درباره اصول زیست‌فناوری و مهندسی ژنتیک کمک می‌کند، بلکه شهروندان را قادر می‌سازد پیامدهای بهداشتی، سلامتی و محیط‌ زیستی استفاده از این محصولات را بهتر درک کنند. مدارس، دانشگاه‌ها، نهادهای آموزش غیررسمی و رسانه‌های عمومی، هر یک نقش مکملی در ارتقای سواد زیستی ایفا می‌کنند. آگاهی‌بخشی درباره محصولات تراریخته مستقیما با حق مصرف‌کننده در دانستن محتوای غذایی مرتبط است. 

در نتیجه دولت‌ها و نهادهای مرتبط با کودکان، نقش حیاتی در آموزش و آگاهی‌بخشی درباره حفاظت از حقوق تغذیه‌ای و سلامت کودکان در برابر محصولات تراریخته دارند از جمله تدوین برنامه‌های آموزشی در مدارس، و مراکز آموزشی، اطلاع‌رسانی عمومی برای افزایش آگاهی خانواده‌ها از طریق انتشار کتابچه‌ها، بروشورها و مطالب آنلاین برای دسترسی سریع و آسان به اطلاعات، تا از طریق آموزش، از حقوق تغذیه‌ای و سلامت کودکان حمایت شود.