نگاهی به آنچه در مسقط گذشت
پیشرفت‌های محتاطانه و چشم‌انداز دور چهارم
مهدی بازرگان، روزنامه نگار
دیپلماسی ایرانی: در حالی که دور سوم مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا در مسقط، پایتخت عمان، با جدیت و امیدواری محتاطانه‌ای به پایان رسید و نویدبخش گام‌هایی هرچند کوچک به سوی تفاهم بود، انفجار ظهر شنبه بندر شهید رجایی در بندرعباس، چون سایه‌ای سنگین بر این رویداد دیپلماتیک افتاد. این فاجعه در داخل کشور چنان بازتابی یافت که خبر مذاکرات با همه اهمیتش در غبار ناشی از این اتفاق به حاشیه رانده شد. با این حال، تحولات مسقط و پیامدهای آن همچنان از منظر دیپلماتیک و بین‌المللی شایسته توجه است.
فضای مذاکرات و محورهای گفت‌وگو
مذاکرات روز شنبه، به مدت حدود شش ساعت در مسقط ادامه یافت و هیئت‌های ایرانی و آمریکایی، به ترتیب به رهبری عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران و استیو ویتکاف، فرستاده ویژه آمریکا، به گفت‌وگو پرداختند. پس از پایان این دور، عباس عراقچی در جمع خبرنگاران حاضر شد و به‌تشریح نتایج نشست پرداخت. او مذاکرات را جدی‌تر از دوره‌های گذشته توصیف کرد و اظهار داشت که طرفین به‌تدریج وارد مباحث فنی‌تر، تکنیکی‌تر و جزئی‌تر شده‌اند. به گفته عراقچی، حضور کارشناسان نقش مهمی ایفا کرد و تبادل نظرات به‌صورت مکتوب انجام شد، زیرا مذاکرات غیرمستقیم نیازمند دقت و شفافیت بیشتری است.
وی افزود که مواضع عمدتا به‌صورت کتبی ردوبدل شد تا از هرگونه سوءتفاهم جلوگیری شود.
عراقچی فضای مذاکرات را کاملا جدی و کاری توصیف کرد و گفت که بحث‌ها از موضوعات کلان فاصله گرفته و به سمت مسائل جزئی‌تر پیش رفته است. با این حال، او اذعان کرد که این پیشرفت به معنای حل اختلافات نیست و اختلافات همچنان در موضوعات کلان و جزئی وجود دارد. طرف مقابل سؤالاتی مطرح کرد که به‌صورت مکتوب پاسخ داده شد و ایران نیز سؤالات خود را ارائه کرد. او ابراز امیدواری کرد که تا دور بعدی، بررسی‌های بیشتری در پایتخت‌ها انجام شود تا راه‌های کاهش اختلافات مشخص شود، اما این امیدواری را محتاطانه دانست و تأکید کرد ابتدا باید به تفاهمات کلی رسید تا بتوان درباره جزئیات مذاکره کرد.
عراقچی با صراحت اعلام کرد مذاکرات صرفا بر موضوع هسته‌ای و رفع تحریم‌ها متمرکز است و هیچ موضوع دیگری در دستور کار قرار نگرفته است. او تأکید کرد این رویکرد در هر سه دور مذاکرات رعایت شده و هر دو طرف به آن پایبند بوده‌اند. رئیس دستگاه دیپلماسی ایران با اشاره به جدیت هر دو طرف، گفت این جدیت نشانه‌ای از اراده برای پیشرفت است، اما اراده به‌تنهایی کافی نیست. موفقیت مذاکرات نیازمند تأمین خواسته‌های هر دو طرف و رسیدن به سطحی از رضایت متقابل است که فرایندی زمان‌بر و دشوار خواهد بود. وی افزود برخی اختلافات بسیار جدی و برخی دیگر کمتر پیچیده هستند، اما تجربیات گذشته به تسریع روند مذاکرات کمک کرده است. عراقچی از روند و سرعت مذاکرات ابراز رضایت کرد و فضای گفت‌وگوها را مثبت ارزیابی کرد، اما همچنان با احتیاط نسبت به دستیابی به توافق نهایی سخن گفت.
بدر بن حمد البوسعیدی، وزیر امور خارجه عمان نیز در بیانیه‌ای اعلام کرد مذاکرات بر تمایل مشترک دو طرف برای دستیابی به توافقی مبتنی بر احترام متقابل و تعهدات پایدار تأکید داشته است. به گفته وی، اصول اساسی، اهداف و نگرانی‌های فنی در این دور مورد بحث قرار گرفت. منابع آمریکایی، از جمله آکسیوس، رویترز و خبرگزاری فرانسه، به نقل از یک مقام ارشد دولت آمریکا، مذاکرات را مثبت و سازنده ارزیابی کردند. این مقام آمریکایی افزود مذاکرات برای اولین‌بار به جزئیات فنی یک توافق هسته‌ای احتمالی، از جمله محدودیت‌های مورد نظر آمریکا بر برنامه هسته‌ای ایران و تحریم‌هایی که ایران خواستار لغو آنهاست، پرداخته است.
اسماعیل بقائی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران نیز با تأکید بر مواضع اصولی ایران، اظهار کرد جمهوری اسلامی در ضرورت خاتمه تحریم‌های ظالمانه و آمادگی برای اعتمادسازی درباره ماهیت صلح‌آمیز برنامه هسته‌ای خود ثابت‌قدم است. او خاطرنشان کرد تجربه نشان داده است نیل به تفاهم، مستلزم احترام به حقوق مشروع ایران وفق معاهده منع اشاعه و اطمینان‌بخشی درباره رفع مؤثر تحریم‌هاست.
گمانه‌زنی‌ها درباره زمان و مکان دور چهارم
درباره زمان و مکان دور چهارم مذاکرات، گمانه‌زنی‌های مختلفی مطرح شده است. عباس عراقچی اعلام کرد دور بعدی احتمالا روز شنبه، ۱۳ اردیبهشت (۳ می۲۰۲۵)، برگزار خواهد شد و جزئیات آن توسط دولت عمان به اطلاع طرفین می‌رسد. او افزود سطح مذاکرات همچنان در سطح عالی خواهد بود و با حضور او، استیو ویتکاف و کارشناسان ادامه می‌یابد. وزیر امور خارجه کشورمان همچنین از احتمال حضور کارشناسان سازمان انرژی اتمی در دور بعدی خبر داد و حضور کارشناسان اقتصادی در دور سوم را برای اولین‌بار مفید ارزیابی کرد. بدر البوسعیدی نیز این تاریخ را تأیید کرد و افزود نشست سطح بالایی برای این روز برنامه‌ریزی شده است.
با این حال، نیویورک‌تایمز به نقل از یک منبع گزارش داد دور بعدی ممکن است طی دو هفته آینده برگزار شود، زیرا طرف آمریکایی نیاز به زمان برای بررسی اطلاعات و پیشنهادهای ارائه‌شده از سوی ایران دارد. درباره مکان برگزاری، علی هاشم، خبرنگار ارشد الجزیره، به نقل از یک منبع ایرانی اعلام کرد دور بعدی در اروپا برگزار خواهد شد و محل دقیق آن توسط عمانی‌ها تعیین می‌شود. از سوی دیگر، نیویورک‌تایمز گزارش داد آمریکا تمایل دارد مذاکرات را به مکانی نزدیک‌تر به خاک ایالات متحده منتقل کند تا محل برگزاری برای هیئت آمریکایی راحت‌تر باشد. این اختلاف در زمان‌بندی و مکان، نشان‌دهنده پیچیدگی‌های هماهنگی میان طرفین است و به بررسی‌های بیشتر در پایتخت‌های دو کشور نیاز دارد. با این حال، توافق طرفین برای دیدار مجدد، به گفته آکسیوس، نشانه‌ای از پیشرفت در مذاکرات تلقی می‌شود.
نقش فعال تروئیکای اروپایی در مذاکرات با میزبانی دور چهارم
در حالی که مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا در مسقط با جدیت و امیدواری محتاطانه پیش می‌رود، نقش تروئیکای اروپایی، شامل بریتانیا، فرانسه و آلمان، به‌عنوان اعضای کلیدی برجام مطرح است. عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، روز پنجشنبه، چهارم اردیبهشت ۱۴۰۴ (۲۴ آوریل ۲۰۲۵)، در شبکه اجتماعی ایکس پیشنهادی برای ازسرگیری دیپلماسی با تروئیکای اروپایی مطرح کرد. او با اشاره به فرازونشیب‌های روابط ایران و اروپا در سال‌های اخیر، وضعیت کنونی را «باخت-باخت» توصیف کرد و سرزنش را کاری بیهوده دانست. به گفته وی، «اکنون توپ در زمین اروپایی‌هاست. آنها این فرصت را دارند که خود را از نفوذ گروه‌های ذی‌نفع خاص رها کنند و مسیری متفاوت را شکل دهند. نحوه عمل ما در این مقطع حساس، احتمالا افق آینده را مشخص خواهد کرد».
ساعاتی پس از این توییت، سخنگوی وزارت امور خارجه فرانسه واکنش مثبتی نشان داد. به گزارش رویترز، این سخنگو اظهار کرد که «در حوزه مسئله هسته‌ای ایران، فرانسه حامی راه‌حل دیپلماتیک است و آماده ادامه‌دادن به گفت‌وگو با ایران هستیم». این موضع‌گیری، نشانه‌ای از تمایل پاریس برای بازگشت به میز مذاکره است، هرچند بریتانیا و آلمان هنوز واکنشی رسمی نشان نداده‌اند. پیشنهاد عراقچی برای ازسرگیری دیپلماسی، تلاشی برای بازسازی اعتماد و ایجاد فضایی برای همکاری است. اروپا، به‌عنوان یکی از طرف‌های اصلی برجام، از توانایی فعال‌سازی مکانیسم ماشه برخوردار است، اما تمایل به ایفای نقش فعال‌تر در مذاکرات کنونی نشان‌دهنده تغییر رویکرد احتمالی است. این تغییر می‌تواند ناشی از پیشرفت‌های محتاطانه در مذاکرات ایران و آمریکا باشد که با میانجیگری عمان به مراحل حساسی رسیده است.
هم‌زمان با این تحولات، دیدار دیپلماتیک مهمی در عمان رخ داد که نقش اروپا در مذاکرات را برجسته‌تر می‌کند. وب‌سایت رسمی وزارت خارجه عمان اعلام کرد روز شنبه، ۲۷ آوریل ۲۰۲۵، هیثم بن طارق، پادشاه عمان، در کاخ البرکه العامر میزبان دیوید لمی، وزیر امور خارجه بریتانیا، بود. در این دیدار، روابط تاریخی و راهبردی میان عمان و بریتانیا، همکاری‌های اقتصادی و تحولات منطقه‌ای و جهانی مورد بحث قرار گرفت. دیوید لمی با ستایش از سیاست‌های توسعه‌ای عمان، بر اهتمام لندن به توسعه همکاری‌ها تأکید کرد و نقش میانجیگری عمان در مذاکرات ایران و آمریکا را ستود. او همچنین به تلاش‌های بین‌المللی برای برقراری آتش‌بس در نوار غزه و تحقق صلح در منطقه اشاره کرد. پادشاه عمان نیز از سطح همکاری‌ها و هماهنگی‌های دوجانبه ابراز رضایت کرد و چشم‌انداز مثبتی برای آینده روابط ترسیم کرد. این دیدار با حضور بدر بن حمد البوسعیدی، وزیر امور خارجه عمان، سر اولیور روبنز، معاون دائم وزارت امور خارجه بریتانیا، و لیان سندرز، سفیر بریتانیا در عمان، برگزار شد. حضور دیوید لمی در مسقط، هم‌زمان با مذاکرات ایران و آمریکا، نشانه‌ای از توجه بریتانیا به تحولات جاری و تمایل به نقش‌آفرینی فعال‌تر در این فرایند است.
با توجه به زمزمه‌های میزبانی اروپا برای دور چهارم مذاکرات ایران و آمریکا، می‌توان انتظار داشت تروئیکای اروپایی نقش فعال‌تری ایفا کند. مشارکت فعال‌تر اروپا نه‌تنها می‌تواند به کاهش تنش میان ایران و غرب کمک کند، بلکه جایگاه دیپلماتیک این کشورها را در مدیریت بحران‌های بین‌المللی تقویت خواهد کرد. با این حال، چالش‌هایی نظیر اختلافات گذشته، فشارهای آمریکا و پیچیدگی‌های پرونده هسته‌ای همچنان پابرجاست. پیشنهاد عراقچی و واکنش مثبت فرانسه، دریچه‌ای برای تنش‌زدایی میان ایران و اروپا گشوده است. موفقیت این تلاش‌ها به توانایی اروپا در ایجاد توازن میان تعهدات خود و فشارهای بین‌المللی بستگی دارد. در این میان، نقش میانجیگری عمان و حمایت بین‌المللی از آن، بستری مناسب برای پیشبرد این فرایند فراهم آورده است.
در مجموع مذاکرات ایران و آمریکا، پس از سه دور گفت‌وگو در مسقط و رم، به مرحله‌ای حساس رسیده است. جدیت هر دو طرف، ورود به مباحث فنی، و توافق برای ادامه مذاکرات، نشانه‌هایی از پیشرفت محتاطانه را نمایان می‌سازد. با این حال، اختلافات در موضوعات کلان و جزئی همچنان پابرجاست و موفقیت مذاکرات نیازمند تفاهمات کلی و تأمین خواسته‌های هر دو طرف است. زمان و مکان دقیق دور چهارم، طی روزهای آینده از سوی عمان اعلام خواهد شد، اما آنچه مسلم است، ادامه تلاش‌های دیپلماتیک برای دستیابی به توافقی پایدار و عادلانه است که هم نگرانی‌های ایران و هم دغدغه‌های آمریکا را برطرف کند./شرق
نظر شما :