پنجمین پیروزی کورلئونه باکو

دیپلماسی ایرانی: پنجمین پیروزی الهام علیف در آنچه انتخابات نامیده شد، شبیه نسخەی آندرویدی بازی جکیل و هاید بود که تمام داستان حول این دو شخصبت می چرخد. صد البته این دو در اصل یک نفرند و هاید بخشی از درون دکتر جکیل است که به هیاتی مستقل در آمده است!

چند سال قبل مطابق اسناد لو رفتەی ویکی لیکس سفیر وقت آمریکا در باکو، علیف را با مایکل کورلئونه مقایسه کرده بود. شخصیتی داستانی در مجموعەی پدرخواندە کە بر جایگاه و کسب و کار پدر در مافیای سیسیل اریکه زده است.

علیف که در راس یک الیگارشی خانوادگی فاسد و سرکوبگر قرار دارد، دیکتاتوری غرب گرا محسوب می شود. خوش پوشی و آراستگی و تسلط بر زبان انگلیسی او را در جایگاه "مستبدی شیک" قرار می دهد که بری از لفاظی های ضد غربی و هنجارشکنی های کلامی است.

باارزش ترین دارایی وی البته، ثروت هنگفت نفت و گاز است که سخاوتمندانه شیر آن را به سمت غرب و اسرائیل باز کرده است.

این مزیت ها باعث شده که در موارد متعدد غرب سرکوب سیاسی و فساد مالی وی را نادیده بگیرد.

آذربایجان الهام، بیش از زمان حیدر علیف، قاتل رسانەهای آزاد و صداهای منتقد است و به روایتی در زمینەی آزادی مطبوعات در پایین ترین پلەی جهان ایستاده است.

غرب گرایی علیف به موازات شرق گرایی اوست. وی سبک حکمرانی پوتین را می پسندد و مانند او خصومتی سرسختانه با نهادهای مدنی و حقوق بشری غربی دارد و آنها را به مداخلە در امور داخلی و تلاش برای براندازی متهم می کند.
تمام جمهوری های مسلمان بجا مانده از شوروی سابق از حیث تبدیل به دیکتاتوری های خانوادگی مثل همند. در همەی آنها روند ملت سازی و تاسیس هویت ملی با ماهیت اندک سالار حکومت و الیگارشی های خانوادگی حاکم گره خورده است. 

خانوادەی علیف دست کم از سال 1969 بر مناصب صدارتی آذربایجان تکیه زدەاند. حیدر علیف پدر الهام، در مقام کمونیستی مومن، در سال 1983 به مقام نحست وزیری شوروی رسید. یک ارتقاء مرتبەی غیر مترقبه برای تنها فرد مسلمان امپراتوری در تاریخ هفتاد سالەی آن. علیف که در آخرین دهەی حیات شوروی جزء حلقەی اصلی رهبران آن بود، همزمان از فعالیت اقتصادی و کسب مال غافل نبود. یکی از معروف ترین پروندەهای فساد مالی دوران برژنف که البته توسط وی نادیده گرفته شد، مربوط به علیف پدر بود.

در هنگام استقلال آذربایجان در سال 1991 علیف در جمهوری خودمختار نخجوان در انزوایی خودخواسته به سر می برد. زمانی که بازی گرگ ها در دو سال نخست حیات لرزان و لغزندەی آذربایجان مستقل به پایان رسید، در هیات یک نجات دهنده به باکو آمد و قدرت را قبضه کرد.

از آن زمان قدرت در دست این خانواده مانده است و در تاریخ نگاری دولتی، حیدر علیف رسما پدر ملت آذربایجان نامیده می شود.

منازعەی قرەباغ که باعث شعله ور شدن احساسات ملی و برانگیختن حساسیت به چارچوب سرزمینی شده، به دولت کمک کرده است که قسمی آذربایجانی گری  را چون هویت ملی در جامعه سردست کند. این هویت به طرزی موفقیت آمیز جای هویت های سابق نظیر شورویایی، مسلمان و تاتار را گرفته و مولفەهای دینی را تضعیف کرده است. هویت آذربایجانی موصوف که علیف فقید، پدر و بنیانگذار اصلی آن محسوب می شود، مرزهایی مغشوش و نه چندان روشن با پان ترکیسم تبلیغ شده از سوی ترکیه دارد.

در دوران الهام علیف رابطەی باکو و آنکارا به قدری نزدیک شده است که با فرمول "یک ملت، دو دولت" از آن یاد می شود.

تدقیق در پیشینەی سیاسی و فرهنگ غالب روسی حاکم بر خاندان علیف، که حتی گفته می شود ریشەهای قومی کردی دارند، این گمانه را تقویت می کند که مواجهەی آنان با ترک گرایی، تا حد زیادی ماهیت ابزاری دارد و فاقد انگیزەهای فکری و فرهنگی ناب است.

"یک ملت دو دولت"، نسخەی ترکی و رقیق شدە فرمول یک کشور، دو سیستم است که از سوی حزب کمونیست چین برای تحصیل وحدت سرزمینی با تایوان و هنک کنگ تبلیغ می شود. ترک ها از منابع انرژی و عمق استراتژیک باکو بهره می برند و در عوض با حمایت بی چون و چرا از آن، تداوم حکومت علیف ها را تضمین و رقبای تاریخی آن نطیر ارمنستان را منکوب می کنند. لغو خودمختاری منطقەی قرەباغ و تمرکز زدایی از  جمهوری نخجوان و تاکید بر سیستم شهروندی مرکزگرا هم که در سالیان اخیر محسوس است، احتمالا از آثار هم نشینی با اردوغان و تاثیرپذیری از نظام سیاسی ترکیه است.

مخلص کلام این که الهام علیف جدیدترین نمونەی مستبدان نفتی است کە توانسته روابط خارجی اش را به بهترین نحو سامان دهد و به مدد نفت و گاز از انتقادات سیاسی و حقوق بشری بگریزد.

آیا استبداد نفتی باکو قادر خواهد بود مانند تجربەی کشورهای عرب خلیج فارس، جهت گیری های مصلحت گرا و "روشنگرانه" در پیش گیرد؟ پاسخ به این سوال آسان نیست. اما به صورت کلی می توان گفت با وجود داشتن  منازعات فعال با همسایگان و قسمی جاه طلبی منطقەای کە از قضا با مشروعیت حکومت گره خورده، تحقق آن دشوار است.