آیا روابط عربستان و ایران در سطح نظامی ارتقا می‌یابد؟

به نظر می رسد که عربستان و ایران به شکل سریعی در مسیر اجرای توافقنامه امنیتی امضا شده میان دو کشور در دو دهه پیش و حتی گسترش آن با گام های دیگری در بعد نظامی حرکت می کنند، این در حالی است که منطقه شاهد تنش های امنیتی در نتیجه جنگ کنونی در نوار غزه و پیش از آن تنش هایی میان تهران و واشنگتن بوده است.

به گزارش میدل ایست نیوز، پرونده امنیتی دوجانبه با چالش های متعددی در خصوص امنیت تنگه هرمز و اتهامات متقابل مبنی بر استفاده از اهرم فشار اقلیت‌ها میان دو کشور، قاچاق مواد مخدر که برخی طرف های وابسته به ایران به آن متهم می شوند، مبارزه با تروریسم و همچنین حملات مکرر به خاک و تاسیسات نفتی و مرزهای عربستان و جنگ یمن و دیگر پرونده‌های پیچیده روبه روست.

این مشکلات، سئوالاتی را مطرح می‌کند از جمله اینکه آیا دیدارهای اخیر میان دو طرف قادر به حل این پرونده‌ها و تداوم تضمین پایداری روند عادی سازی روابط در رویارویی با چالش‌های مستمر در سیاست‌های امنیتی دو طرف است؟ و اینکه آیا پرونده امنیتی و نظامی شاهد توسعه و همکاری میان دو طرف است؟

مذاکرات نظامی

امنیت برای تولیدکنندگان انرژی در منطقه به ویژه عربستان مساله بسیار مهمی به شمار می رود، به ویژه با توجه به این که این کشور در معرض حملات فراوانی به ویژه از سوی همپیمانان ایران در یمن (انصارالله) قرار گرفته بود به طوری که پیش از گام برداشتن به سمت به صفر رساندن مشکلاتش با همسایگانش و در راس آنها ایران و انصارالله، به کمک‌های نظامی امریکا متکی بود.

چه بسا توافقنامه امضا شده میان دو طرف در مارس سال جاری مقدمه ای برای ازسرگیری روابط در تمام زمینه‌ها به ویژه بُعد امنیتی و نظامی باشد به طوری که دو طرف اخیرا (30 نوامبر 2023) روابط دوجانبه در زمینه نظامی و دفاعی را بررسی کردند.

این بررسی در تماس تلفنی سرلشگر محمد باقری رئیس ستاد کل نیروهای مسلح ایران با شاهزاده خالد بن سلمان وزیر دفاع عربستان انجام شد که بر اساس گزارش خبرگزاری رسمی عربستان سعودی طی آن دو طرف به بررسی روابط دوجانبه و نیز برخی مسائل مورد اهتمام مشترک پرداختند.

خبرگزاری رسمی ایران (ایرنا) هم در این زمینه گزارش داد که سرلشگر باقری آمادگی نیروهای مسلح ایران را برای ارتقای روابط نظامی با عربستان سعودی ابراز کرد.

بر اساس گزارش ایرنا، باقری با «ابراز خشنودی از گسترش روابط دوستانه میان ایران و عربستان» از دولت عربستان به «سبب میزبانی نشست اضطراری کشورهای اسلامی تقدیر کرد و آمادگی نیروهای مسلح ایران را برای تحکیم روابط نظامیان میان دو کشور ابراز کرد».

خبرگزاری ایرانی گزارش داد که دو طرف «مسائل مهم جهان اسلام را بررسی کرده و در پایان، هر کدام از دیگری برای سفر به کشورهای متبوعش دعوت کرد».

«عبدالله القحطانی» کارشناس نظامی سعودی به الخلیج آنلاین گفت: این تماس بیانگر قدردانی مسئولان ایرانی از پادشاهی سعودی به سبب میزبانی نشست بی نظیر عربی اسلامی برای کمک به ملت فلسطین است.

وی به این نکته اشاره کرد که روابط ریاض و تهران در حال حاضر در سایه بحران های معروف به نظر خوب می رسد و اینکه اهمیت دارد به شکل گسترده توسعه یافته و به سطح همکاری اقتصادی، تجاری، گردشگری و حتی امنیتی در آینده برای حفظ امنیت منطقه و مبارزه یکپارچه و متحد با تروریسم ارتقا یابد و چنین چیزی خوب است.

نشست نظامی قبلی میان دو کشور

گفت وگو میان این وزیر سعودی و مقام ایرانی، اولین مورد در این زمینه نبوده است، به طوری که در اواسط اوت گذشته، مسکو پایتخت روسیه برای اولین بار از زمان امضای توافقنامه عادی سازی روابط میان عربستان و ایران در پکن در 10 مارس 2023، میزبان نشستی میان فرماندهان نظامی دو کشور بود.

بر اساس گزارش رسانه های ایرانی، در این نشست «طلال العتیبی» معاون وزیر دفاع عربستان و سرتیپ «عزیز نصیرزاده» معاون رئیس ستاد کل نیروهای مسلح ایران در حاشیه مجمع بین المللی نظامی-فنی «ارتش-2023» در روسیه حضور داشتند.

مسئولان نظامی دو طرف در آن زمان بر «نقش نیروهای مسلح در ازسرگیری و توسعه روابط میان دو کشور و نیز ضرورت ادامه مذاکرات و دستیابی به نقشه راهی در این زمینه» تاکید کردند.

در ژوئن گذشته، دریادار «شهرام ایرانی» گفت که کشورش و عربستان و سه کشور دیگر منطقه برای تشکیل ائتلاف دریایی که هند و پاکستان را هم در برمی گیرد، برنامه ریزی می کنند.

رسانه های ایرانی به نقل از این مسئول نظامی اعلام کردند که کشورهای منطقه امروز این نکته را درک کرده اند که همکاری با یکدیگر  می تواند امنیت در منطقه را برقرار کند.

مواضع تهران و ریاض در خصوص چندین مساله دفاعی در تعارض با یکدیگر است از جمله حضور ارتش امریکا در خاورمیانه، جنگ یمن که ریاض برای پایان آن تلاش می کند و نیز حمایت ایران از گروههای مسلح مخالف منافع عربستان در تمام منطقه.

توافقنامه امنیتی

در مارس 2023، عربستان سعودی و ایران با امضای توافقی با میانجیگری چین به دشمنی با یکدیگر که هفت سال ادامه داشت، پایان دادند. آنها بر نیاز به ثبات منطقه ای و همکاری اقتصادی و نیز همکاری در زمینه توافقنامه امنیتی دوجانبه تاکید کردند.

تهران روز هفدهم آوریل 2001 شاهد امضای توافقنامه امنیتی میان ایران و عربستان بود که آن را امیر نایف بن عبدالعزیز وزیر کشور وقت عربستان و عبدالواحد موسوی لاری همتای ایرانی اش در آن زمان امضا کرده بودند.

متن توافق در آن زمان بر تشکیل مجمع امنیتی گفتگوی استراتژیک میان دو کشور برای رصد خطرات مشترک و ایجاد سازوکاری برای مقابله با آن و نیز همکاری در زمینه مبارزه با جرایم سازمان یافته و جعل اسناد رسمی و تروریسم بین المللی و نیز با جرایم ثروت اندوزی نامشروع و جرایم اقتصادی از طریق مقابله با عملیات پولشویی و نیز مبارزه با جرایم قاچاق سلاح و کالا و آثار باستانی و میراث فرهنگی تصریح کرده بود.

«همکاری در زمینه نجات دریایی و ورود غیرقانونی، همکاری در زمینه مبارزه با مواد مخدر، همکاری در زمینه آموزش امنیتی نیروهای پلیس، مبادله تجارب و اطلاعات امنیتی، جلوگیری از مهاجرت غیرقانونی و کنترل مرزها و آبهای منطقه ای» از دیگر محورهای این توافق بود.

نگاهی به مفاد این توافق نشان می دهد که این توافق فقط امنیتی نیست، بلکه نظامی است، هر چند وزیر کشور عربستان در آن زمان پس از امضای آن گفته بود که این توافق، ابعاد نظامی ندارد، بلکه در راستای خدمت به امنیت منطقه خواهد بود.

وزیر کشور ایران هم در آن زمان، توافق امنیتی را یک تحول مهم و نقطه عطف در زمینه های همکاری میان عربستان و ایران توصیف کرده و گفته بود که این توافق، تاثیر مثبتی بر منطقه خواهد داشت و به گشوده شدن زمینه های فراوانی برای همکاری و تعامل سازنده میان دو کشور کمک خواهد کرد.

بر اساس ماده نهم این توافق، یک کمیته امنیتی مشترک شکل گرفت که دو بار، اول در نوامبر 2001 و دوم در آوریل 2008 برای بررسی راه های فعال سازی توافق تشکیل جلسه داد.

بار دیگر به تماس تلفنی اخیر میان شاهزاده خالد بن سلمان و سرلشگر محمد باقری برمی گردیم. عبدالله القحطانی کارشناس نظامی سعودی در این باره ابراز عقیده می کند که «اینکه بحث و بررسی برای همکاری نظامی و دفاعی باشد، غیر ممکن است، من به آسانی و به این شکل به آن اعتقاد ندارم».

این کارشناس سعودی افزود: «همکاری دفاعی و نظامی مستلزم آرامش و ثبات و توافق در دیدگاه ها و نیز نبود شبه نظامیان و نبود تروریسم و همچنین ثبات منطقه و برقراری ثبات در کشورهای عربی از جمله عراق، سوریه، یمن، فلسطین و لبنان است و تحقق این مسئله به زمان نیاز دارد».

به گفته این کارشناس سعودی، همکاری نظامی و امنیتی به صورت تصادفی و نیز به خاطر تبلیغات و اظهارنظر محقق نمی شود، بلکه بر اساس قواعد و اصول کلی است که همگان و امنیت و ثبات منطقه را در برمی گیرد.

القحطانی تاکید کرد که «این تماس نمی تواند پایه گذار همکاری نظامی باشد، من چنین چیزی را بر اساس منطق و واقعیت ها بعید می دانم».

منبع: الخلیج / تحریریه دیپلماسی ایرانی/11