دو روند احتمالی پس از عملیات طوفان الاقصی

نویسنده: سید قاسم ذاکری، کارشناس روابط بین الملل

دیپلماسی ایرانی:

الف- مقدمه:

طبیعتا پیش بینی تمامی پیامدهای عملیات طوفان الاقصی در این مقاله امکان پذیر نیست مخصوصا که در زمان نگارش، هنوز عملیات یاد شده تمام نشده و درگیری های نظامی همچنان در جریان است. فعلا شاهد دو رهیافت و رخداد مهم و کلیدی پیرامون فلسطین در حین عملیات مزبور هستیم: اول تشریک مساعی بلکه جد و جهد شمار زیادی از کشورها در منطقه و جهان برای اعلام موجودیت دولت نیم بند فلسطینی ( حداقل در بخشهایی از سرزمینهای اشغالی 67)، دوم پیچیده تر شدن مساله فلسطین و افزایش احتمال گسترش یافتن این منازعه در سطح منطقه ای ( در خلا عدم تشکیل دولت فلسطینی).

ب- ارزیابی دو رهیافت موجود برای مساله فلسطین:

ب-1- راه حل دو دولتی:

فعلا بصورت ظاهر تمامی کشورهای اروپائی، چین، روسیه ، حزب دموکرات آمریکا و اغلب کشورهای اسلامی در منطقه سعی می کنند با اغتنام فرصت از جنگ جاری در غزه ، در اولین فرصت، مقدمات اعلام موجودیت دولت فلسطینی حداقل در بخشهایی از سرزمینهای اشغالی 67 را فراهم نمایند. جدی تر شدن تهدیدات علیه بقا و موجودیت اسرائیل، خسارتهای سنگین ساکنین غزه در این جنگ، متهم شدن غرب به پیروی از برخورد دوگانه در مقولات حقوق بشر دوستانه، هزینه های سنگین آمریکا و غرب بخاطر استمرار حمایتهای یکجانبه ایشان از اسرائیل، بی میلی آمریکا برای تمرکز بر غرب آسیا ( بخاطر رویارویی با چالشهای چین و روسیه)، تهدیدات نوین علیه رژیم های متحد آمریکا در غرب آسیا و افزایش میزان آسیب پذیری ایشان از مهمترین انگیزه های تسریع در اعلام موجودیت دولتی فلسطینی پس از عملیات طوفان الاقصی به شمار می رود. به زعم حامیان این راه حل، در صورت اعلام موجودیت دولت فلسطینی به راحتی بهانه های لازم از محور مقاومت گرفته خواهد شد و ای بسا تلاش برای خلع سلاح گروههای مقاومت فلسطینی و لبنانی هم راحت تر بشود. پدیده تازه و بدیع در این خصوص، فعال شدن دو قدرت نوظهور جهانی یعنی چین و روسیه برای پیگیری راه حل دو دولتی است! چین و روسیه با این ایده که شکل نگرفتن دولت فلسطینی صرفا ناشی از عدم پایبندی واشنگتن به تعهداتش در قبال فلسطینیان و کشورهای عربی طرفدار راه حل دو دولتی بوده است بر این خیال هستند که اینک با فرصتی طلایی و منحصر بفرد برای کمک به حل مشکلی مهم در سطح جهانی روبرو شده اند؛ معضلی که آمریکا تاکنون از پس حل کردن آن برنیامده است.  به تعبیری می توان هدف اصلی از برگزاری نشست موسوم به صلح در قاهره را فریاد استغاثه و کمک خواهی جریان سازشکار عربی تلقی نمود زیرا جریان یاد شده در پرتو سیاستهای دولت راستگرای اسرائیلی برای وادار کردن فلسطینیان به کوچ اجباری به صحرای سینا و کشور اردن، عملا در پرتگاه خطرناکی قرار گرفته است!   

ب-2- پیچیده تر شدن بحران فلسطین و تسری یافتن آن به مصر:

در صورتی که پس از عملیات طوفان الاقصی دولت مستقل فلسطینی اعلام موجودیت نکند آنگاه منازعه اشغال فلسطین ابعاد جدید منطقه ای پیدا خواهد کرد چون علاوه بر تلاش محور مقاومت جهت برطرف ساختن نقصان ها و کمبودهای خود برای جنگهای آتی با اسرائیل، طبیعتا بحران در نوار غزه به مصر کشیده خواهد شد و ای بسا مصر بصورتی ناخواسته از مدار غرب خارج شده و تبدیل به جولانگاه انواع و اقسام گروههای غیر دولتی دشمن اسراییل و آمریکا بشود. اگر کوچ اجباری اهالی غزه به صحرای سینا همچنان در دستور کار آمریکا و اسراییل قرار داشته باشد طبیعتا بدون تبدیل کردن مصر به کشوری کلنگی و فروپاشیده اجرای چنین طرحی امکان پذیر نخواهد بود و تبدیل شدن مصر به کشوری کلنگی و فروپاشیده قطعا امنیت اسراییل ، آبراه سویز ، دریای سرخ و دریای مدیترانه را بدتر خواهد کرد. در این رابطه توجه به نکات ذیل حایز اهمیت است:

1- مصر بر خلاف اردن نمی تواند کاملا در خدمت مطامع آمریکا و اسراییل قرار بگیرد چون برخلاف اردن کشوری ساختگی و مصنوعی نیست.

2- مصر با بحران اقتصادی بی سابقه ای مواجه است بطوریکه این کشور از نظر اقتصادی کاملا فروپاشیده است.

3- سالهای طولانی است که آمریکا و اسراییل از عملکرد مصر ناراضی هستند و نارضایتی یاد شده در جنگ جاری در غزه به اوج رسیده است. قطع کمکهای مالی آمریکا به مصر از سالهای گذشته تاکنون و چراغ سبز واشنگتن به سرنگونی حکومتهای مبارک و مرسی در مصر تنها نمونه هایی از خشم آمریکا و اسراییل از مصر قلمداد می شوند.

4- مصر بوسیله کانونهای فروپاشیده در غزه ، لیبی، سودان و یمن محاصره شده است و حکومت مصر بسختی امنیت صحرای سینا را تامین می کند.

5 - پیچیده تر شدن اوضاع در غزه قطعا تهدید بزرگی علیه قرارداد صلح مصر و اسراییل خواهد بود زیرا حل و فصل مشکلات فلسطینیان در سرزمینهای اشغالی 67 بخش مهمی از توافقات صلح یاد شده بوده است و حکومت مصر، انتقال اهالی غزه به سینا را تهدید مستقیم امنیت و منافع ملی خود اعلام کرده است. فراموش نکنیم محتوای توافقنامه صلح مصر و اسراییل موسوم به کمپ دیوید بیشتر سیاسی است تا حقوقی!  متن این توافقنامه با میانجیگری و مساعی جمیله رییس جمهور وقت آمریکا و بیشتر با اتکای به قطعنامه های سازمان ملل نگارش یافته است لذا متن و محتوای توافقنامه صلح یاد شده بیشتر سیاسی است تا حقوقی!  

6 - این احتمال وجود دارد که متعاقب جنگ جاری در غزه، گروههای جهادی مستقر در سینا تقویت بشوند.

ج- ارزیابی:

راه حل دو دولتی از یکطرف مدتهاست از دستور کار آمریکا و اسراییل خارج شده و بعید است هسته های سخت نظامی و امنیتی در آمریکا و اسراییل عملا اجازه احیا شدن آنرا بدهند! از طرف دیگر یکی از دلایل اصلی محقق نشدن این راه حل، همانا مشکلات عینی و عملی آن برای اجرا شدن است؛ بعبارتی یک دلیل اصلی اجرا نشدن راه حل دو دولتی این بوده است که بخاطر وخامت و پیچیدگی در روابط اسراییل و فلسطینیان همچنین واقعیات بر روی زمین در سرزمین فلسطین، راه حل دو دولتی عملا اجرا شدنی نیست و به همین دلیل است که آمریکا و اسراییل راه حل کوچ اجباری فلسطینیان به مصر و اردن را در دستور کار قرار داده اند!  

احتمالا یکی از پیامدهای مهم عملیات طوفان الاقصی، کوتاهتر شدن فواصل درگیریهای نظامی بعدی میان اسراییل و محور مقاومت خواهد بود که طبیعتا در این صورت راه حل دو دولتی بیشتر از گذشته در معرض آسیب پذیری قرار خواهد گرفت.