ضربه سنگین کرکوک به بارزانی

دیپلماسی ایرانی: کرکوک چند روز گذشته را به سختی گذراند. زد و خوردی که شنبه شب در این شهر روی داد که به گزارش خبرگزاری فرانسه طی آن 3 نفر کشته و 16 نفر زخمی شدند شبی تلخ را برای اهالی این شهر رقم زد. 

قصه از آنجا آغاز شد که محمد شیاع السودانی، نخست وزیر عراق، یکشنبه هفته گذشته به ارتش دستور داد مقرهای خود را تخلیه کند و به مقامات اقلیم کردستان تحویل دهد. به موجب این دستور دستکم 33 مقر ارتش تخلیه و به نیروهای اقلیم کردستان واگذار شد. این اتفاق با مخالفت شدید برخی از مردم محلی از جمله ترکمن ها و نیروهای الحشد الشعبی مواجه شد که آن را گناهی نابخشودنی توصیف کردند و در اعتراض به این اقدام جلوی ورود کامیون های ارتش برای تخلیه مقرهای نظامی را گرفتند، در برابر مقرهای ارتش تجمع کردند و در روزهای پایانی هفته گذشته به بستن جاده اربیل – کرکوک اقدام کردند. در پی آن فضای شهر ملتهب شد. ائتلاف فتح به رهبری هادی العامری اعلام کرد که تحویل کرکوک به اقلیم کردستان به موجب توافقی بوده که در ابتدای تشکیل دولت، محمد شیاع السودانی قول آن را به مسعود بارزانی، رهبر حزب دموکرات کردستان داده بود. اما اظهارات مقامات عراقی نه تنها فضا را آرام نکرد بلکه بدتر بر آتش التهاب افزود. به دنبال این اتفاقات و برای اینکه دولت از تصمیم خود منصرف نشود، مسعود بارزانی به نیروهای نظامی اقلیم کردستان دستور داد به زور اسلحه وارد کرکوک شوند و مقرهای تخلیه شده را تصاحب کنند و با معترضان درگیر شوند. با این دستور، شهر فضای جنگی به خود گرفت و آشوب سراسر شهر را درنوردید. به گونه ای که مردم کرکوک شنبه شب را با صدای گلوله و فریاد و آتش به صبح رساندند. همان شب دولت به منع آمد و شد دستور داد تا شاید کمی از التهابات بکاهد. 

اما به نظر می رسد کل این جریان یک روی سکه دارد، روی سکه دیگر، صبح روز یکشنبه نمایان شد. وقتی که دادگاه عالی فدرال عراق به عنوان عالی ترین نهاد قانونی کشور، به لغو توافق دولت دستور داد و انتقال پایگاه های نظامی ارتش در کرکوک به نیروهای اقلیم کردستان را تا اطلاع ثانوی به تعویق انداخت. در پی آن فضای ملتهب شهر آرام شد و دولت نیز منع آمد و شد را لغو کرد. با این دستور قضایی، نیروهای اقلیم مجبور شدند کرکوک را ترک کنند. 

کل این اتفاقات به نظر می رسد یک برنده و یک بازنده روشن دارد؛ برنده آن محمد شیاع السودانی و بازنده آن مسعود بارزانی است که گفته می شود از خشم تمام تماس های تلفنی خود را قطع کرده است و حتی حاضر به ملاقات با نزدیکانش هم نیست. 

تا الآن السودانی هر آنچه قول و قرار به مسعود بارزانی داده بوده را یک به یک کنار گذاشته است. از اختصاص بودجه 17 درصدی به علاوه مطالبات معوقه اقلیم کردستان گرفته تا اجازه دادن به اقلیم کردستان برای صادرات نفت بدون مراجعه به دولت مرکزی در بغداد، و حالا هم موضوع پیوستن کرکوک به اقلیم کردستان که شکستی سنگین برای حزب دموکرات کردستان محسوب می شود. 

درباره بودجه، در نهایت آن چیزی رقم خورد که به هیچ وجه باب میل اقلیم کردستان نبوده است. از سهم 17 درصدی که دولت اقلیم برای آن نقشه کشیده بود صرفا 14 درصد تحقق یافت که آن هم منوط به تحویل مطالبات قبلی از درآمدهای نفتی اقلیم کردستان به دولت مرکزی است. دولت می گوید این مصوبه مجلس است و در آن دخل و تصرفی ندارد و مطابق قانون لازم الاجراست. دولت اقلیم نیز خورده می گیرد که دولت برای این خواسته مجلس هیچ گونه رایزنی نکرده است. 

برسر صادرات نفت از کردستان نیز مقامات اقلیم می گویند هر چه تا کنون گفت وگو شده راه به جایی نبرده و مقامات دولت مرکزی بعد از ملاقات های مکرر رفته رفته حرف های خود را پس گرفته اند و اکنون مذاکرات به بن بست رسیده است. اگرچه اذعان دارند که به تداوم مذاکره با بغداد پایبند می مانند. در پاسخ دولت مرکزی می گوید که لغو صادرات نفت از اقلیم کردستان به دستور دادگاه عالی فدرال بوده است و دولت به هیچ وجه نمی تواند خلاف دستور دستگاه قضایی عمل کند. مطابق دستور قضایی دادگاه فدرال شرکت سومو (شرکت ملی صادرات نفت عراق) تنها مرجع صادرات نفت عراق است.  

حالا شکست تلاش های بارزانی برای بازگرداندن کرکوک به اقلیم کردستان سومین ضربه ای است که مسعود بارزانی متحمل می شود. به ویژه که الآن دولت می تواند بگوید اقدامات لازم را انجام داده و این دادگاه عالی فدرال بوده که اجازه پیوستن کرکوک به اقلیم را نداده است. مضافا بر آن، دولت توانسته با زیرکی خود را از رویارویی با افکار عمومی بر سر کرکوک، کنار بکشد و اکنون اقلیم کردستان خود را در برابر افکار عمومی خشمگینی می بیند که چاره ای جز کوتاه آمدن در برابر آنها را ندارد. 

مطابق با اصل 140 قانون اساسی انضمام کرکوک به اقلیم کردستان باید به رفراندوم گذاشته شود اما از سال 2003 تا کنون به دلیل حساسیت شدید موضوع و مخالفت شدید افکار عمومی غیرکردی – اعم از شیعی و سنی – دولت ها تا کنون جرات انجام این کار را نداشته اند.  

به این ترتیب به نظر می رسد اقلیم کردستان به قدری در موضع ضعف قرار گرفته است که چاره ای جز پناه بردن به بغداد ندارد، حتی اگر آن قدر خشمگین باشد که نقشه هایش را نقش بر آب رفته ببیند. اربیل اکنون آن قدر تحت فشار داخلی است که چاره ای ندارد جز اینکه به مصالحه با بغداد تن دهد. هرچه باشد، اقلیم کردستان باید حقوق های معوقه کارمندان خود را بدهد که برخی از آنها نزدیک به 8 ماه است حقوق نگرفته اند، و این در صورتی امکان پذیر است که با بغداد به تفاهم برسد.