بررسی استراتژی ظهور داعش در افغانستان

دیپلماسی ایرانی: در اوایل نام داعش با گسترده تر شدن دامنه فعالیت های آن، قابل باور بود. بعدها با آشکار شدن ماهیت آن، بازی های چند پهلو، حمایت قدرت های بزرگ از آن و طرح بزرگ سازی داعش منحیث ابزاری در خدمت منافع امریکایی در خاورمیانه، جنوب و آسیای میانه، این گروه به یک رمز و معما مبدل شد. اگرچه داعش از لحاظ عملکردی و ساختاری دیگر یک پدیده نیست که وجود عینی داشته باشد و هیچ نشانه ای از از حضور عینی آن در یک جغرافیا مخصوصا افغانستان وجود ندارد، اما شبح آن، همچنان بر فضای ملتهب افغانستان در چرخش است. در عین حال، خبر کشته شدن مغز متفکر شاخه خراسان داعش و سازمان‌دهنده حمله انتحاری ۲۶ اوت ۲۰۲۱ فرودگاه کابل که به کشته شدن ۲۰۰ تن از جمله ۱۳ سرباز آمریکایی منجر شد، یک بار دیگر حضور سازماندهی شده ای داعش در افغانستان را اثبات کرد. 

روزنامه واشنگتن پست به نقل از اسناد فاش‌شده امریکا گزارش داده است که افغانستان بار دیگر به مرکز تروریسم و هماهنگی داعش تبدیل شده است. بر اساس این گزارش که بر مبنای ارزیابی سری پنتاگون، استوار است، نشان می‌دهد که گروه داعش قصد دارد با استفاده از خاک افغانستان، حملاتی را در اروپا و آسیا برنامه‌ریزی کند. 

نگارنده قصد دارد تا بر ماهیت و چگونگی شکل گیری داعش و مراحل تکوین استراتژی ظهور آن، اشاراتی داشته باشم. به گونه مقدمه قصد ما بررسی استراتژی ظهور داعش در افغانستان در چند مرحله است. با این کار هدف ما روشن سازی ابعاد خفته خفته و پنهان این پدیده در کنار سایر گروه های تروریستی است. چنانچه هویداست پدیده داعش در افغانستان در چند مرحله ظاهر شده و دارای یک استراتژی مخصوص است.

به زعم نویسنده، مرحله گذار استراتژیک برای داعش جهت مبدل شدن به یک قدرت قابل ملاحظه از لحاظ نظامی و عملیاتی مختلف بوده، اما این مراحل  باهم پیوسته و ارتباط تکوینی داشته اند. در واقع، این ارتباط تکوینی بوده که زمینه حضور و ظهور آینده آن را مساعد ساخته است. این مراحله به قرار ذیلند:

اول – مرحله استراتژیک سربازی گیری و اشاعه افکار داعشی: در این مرحله داعش تلاش کرده از میان مردم محل برای خود سربازگیری کند. در مرحله های بعدی از این سرباز ها برای خلق صحنه های وحشت استفاده زیاد می شود. مثلا بیشتر با رژه های نظامی، گشت و گذار سربازان با تجهیزات نظامی در دل مردم وحشت و اضطراب را ایجاد می کنند. با این کار داعش در تلاش بوده تا اندیشه داعش گسترش یابد. اندیشه داعشیسم تنها برای گسترش خلافت به سبک داعشی فکر می کند. مرحله استراتژیک سربازگیری و اشاعه افکار داعشی، مرحله وار در فضای فکری و مذهبی افغانستان، در گردش بود. در محیط های مذهبی و عقیدتی مانند مسجد، صنوف درسی مذهبی، دانشگاه ها و انستیتوت های نیمه، داعش بیشتر به سربازگیری می پرداخت. با روحانیون و افراد دارای تفکر مذهبی همواره ارتباطی های داعش تماس می گرفتند و آنها را بواسطه پول، هدیه و یا اشتراک نظر در خصوص ایجاد خلافت اسلامی داعشی، جذب صفوف داعش می کردند. به این ترتیب فضا برای جذب عناصر رادیکال، برای حمایت و پشتیبانی از تفکر داعشی وسیله می شدند. چنانچه در چندین مرحله در زمان جمهوریت، استادان دانشگاه ها، روحانیون و عناصر پرنفوذ در جامعه، بعد از جذب به صف داعش، به مبلغین مشهور این گروه مبدل شده بودند و بعد از کار تعقیبی توسط نیروهای امنیتی، گرفتار شدند و به جرم خود اعتراف کردند.

دوم – مرحله استراتژیک ثبات و اثبات عملیاتی: در این مرحله داعش با استفاده از عناصر جذب شده، به تحرکات تروریستی و عملیات های نظامی، مخرب نظیر بمب گذاری ها، حملات انتحاری و حملات مسلحانه، ترور اختطاف و تسخیر بعضی از نقاط، چپاول بانک ها، منابع پر در آمد، دست زده و معمولا در نقاط صعب العبور به ایجاد پایگاه های نظامی و سوق الجیشی، دست می زدند. در این مرحله داعش در تلاش است تا اثبات وجود خویش را ثابت کرده و نشان دهد که یک طرف نظامی قابل توجه است. داعش در تلاش است تا با استفاده از خشونت و قساوت، حضور خویش را به منصه حضور برسانند. مرحله ثبات، مرحله ای است که داعش با وجود استقرار در مناطق دور دست و صعب العبور، به ثبات و تعیین جایگاه نظامی خود دست می زند. توان نظامی داعش در این مرحله شاید تنها مختص به یک نقطه خاصی نیست، بلکه با ایجاد مفرزه های عملیاتی، وضع الجیش، استقرار قرار گاهی، مرکز فرماندهی برخوردار است.

سوم- مرحله استراتژیک ظهور و قدرت نمایی: در این مرحله چون داعش توانسته از مرحله قبلی موفقانه عبور کند، بنابراین توانسته ظهور و حضور خود را نشان دهد و تثبیت کند. متعاقب آن قدرت نمایی آن به اساس مراحل قبلی صورت می گیرد. زمانی که عملیات ها در زمان معین آن صورت گرفت، قدرت داعش بلامنازع است و منحیث یک قطب نظامی، شناخته می شود. در این مرحله بیشتر از پیش روی گسترده سازی دایره عملیات ها تمرکز صورت می گیرد. یعنی داعش در تلاش است تا حضور خودش را در همه جا داشته باشد و در همه جا توان انجام عملیات های تخریبی و تروریستی را پیدا کند.

چهارم – مرحله استراتژیک ایجاد اتحاد استراتژیک و فکری با سایر گروه های تروریستی: در این مرحله چون قدرت عملیاتی داعش و توانمندی نظامی آن به حد اعلی رسیده است و به یک قدرت قابل توجه مبدل شده است، بنابراین تمام آن گروه های تروریستی که بر اساس ایدیولوژی مشترک با داعش تمایل اتحاد فکری و عملیاتی نشان می دهند، در کنار داعش قرار گرفته و از توان عملیاتی و مالی آن به واسطه سلول های مخفی و عریان، استفاده می برند. این گروه ها با بیعت با رهبر داعش در صفوف آن قرار گرفته و یا اینکه با توجه به توان نظامی آن و به تحلیل رفتن قدرت نظامی خودشان مجبور می شوند تا با داعش یک جا شوند. از طرف دیگر، داعش با استفاده از فرصت تلاش می کند تا با جذب آنها در مفرزه های عملیاتی خودش، صفوف نیروهایش را تقویت کرده و ساحات عملیاتی خود را گسترش دهد و وسیع بسازد.

پنجم – مرحله استراتژیک تعرض فعال برای تسخیر جغرافیا و ایجاد توازن: در این مرحله بر علاوه قدرت جنگی و عملیاتی، توان رزمی، تعداد پرسونل نظامی، ساحات جغرافیایی بیشتر، گسترده شدن فضای عملیاتی، انکشاف وضعیت به سوی تعرض فعال است. در نتیجه تعرض فعال است که جغرافیای بیشتر در کنترل داعش می آید و آن را تسخیر می کند. با تسخیر جغرافیای بیشتر قدرت نفوذی داعش گسترش می یابد و ایده خلافت تسهیل و دیگر به ایده تمام پسند مبدل می شود.

در مرحله تسخیر جغرافیا، استقرار نظام قضایی، صحی، حکومت داری و اداری، جنگی و تبلیغاتی در دستور کار داعش قرار می گیرد. در این مرحله داعش با ایجاد توازن در ساختارهایش، از لحاظ توان نظامی می تواند در هر نقطه با دشمنش مقابله کند و به آن ضربه بزند. در این مرحله قدرت عملیاتی داعش ثابت و قابل اتکاست و می تواند از آن در مواقعی که نیاز می بیند استفاده اعظمی کند.

ششم – مرحله استراتژیک استقرار خلافت داعشی با جغرافیای معین: این مرحله که در عراق و سوریه اتفاق است، بیشتر قابل مکث است. اما در افغانستان داعش چنین مجالی را نیافت. اما ممکن است با سروصداهای مبنی بر قوت گیری داعش این مرحله نیز در افغانستان اتفاق بیافتد. اتفاق های سیاسی، نظامی، اقتصادی همه در این مرحله هر گروه را مجبور به ایجاد ساختار هایی می کند و ممکن است در یک مرحله همه ساختار روی کار نیایند. اگر چه ضرورت به استقرار هر نظم سیاسی، مستلزم استقرار اداره حکومت داری است و داعش در سوریه و عراق توانسته بود چنین نظمی را بوجود آورد، اما بر مبنای شرایط صورت می گیرند و آن زمانی است که داعش جغرافیای وسیع، قدرت عملیاتی بلند، تعداد پرسنل بیشتر و توان اقتصادی بلند با در تسخیر داشتن منافع فعال در آمد اقتصادی را در اختیار داشته باشد. در ضمن، چون داعش تمام جریان های مخالف خود را خاموش ساخته و به یک قدرت مبدل شده است بنابراین نظام اداری را خودش بوجود می آورد و بر جغرافیای خاصی حکومت می کند.

در نتیجه می توان گفت که با مدنظرداشت عملکرد داعش در گذشته و جنایاتی را که این گروه در سوریه و عراق انجام داده و حضور اندکی که در جغرافیای افغانستان داشت، می توان استراتژی های این گروه را تخمین زد. اما چون این داعش در افغانستان صورت ساختگی دارد و وجود عینی آن با ایدئولوژی داعشی، وجود ندارد، بنابراین در حال تکمیل مراحل تکوین استراتژیک خود است. چون این گروه از ابتدای ظهورش در افغانستان ناکام بود، بنابراین تنها نظام طالبانی است که می تواند این گروه را دوباره زنده سازد و برنامه های امریکا و سایر متحدانش را عملی کند. آنچه از مراحل تکمیل استراتژی های داعش در افغانستان بحث شد در واقع، با اتکا به عملکرد این گروه از زمان ظهورش بوده که باعث شده تا قدرت عملیاتی بیشتر پیدا کند و به مانور نظامی دست بزند. شرایط تکمیل این استراتژی نیز وابسته به وضعیت است. ممکن است در افغانستان فرصت پیدا نکند تا پیاده شود و امکان دارد این فرصت را زودتر به‌دست آورد.