توافق ایران – عربستان و شروع نظم ژئوپلیتیکی جدید در غرب آسیا

نویسنده: سعید رمضانی، دانش آموخته دکتری جغرافیای سیاسی

دیپلماسی ایرانی: جمهوری اسلامی ایران و عربستان بعد از هفت سال قطع رابطه در تاریخ 19-12-1401 در پکن به توافق رسیدند: 1- ظرف حداکثر دو ماه روابط دیپلماتیک خود را از سر بگیرند و سفارت خانه ها و نمایندگی های خود را بازگشایی کنند. 2- دو کشور ضمن احترام به حاکمیت و عدم دخالت در امور داخلی همدیگر، بر اجرای توافقنامه همکاری های امینتی مشترک سال 1380 ه.شمسی و موافقت نامه عمومی همکاری های اقتصادی – بازرگانی – علمی – فرهنگی – ورزشی و جوانان سال 1377 ه.شمسی توافق کردند. 3- تاکید بر اراده و تلاش برای تقویت صلح منطقه ای و بین المللی. 

به نظر می رسد این توافق تازه اول راه است و به خودی خود، نمی تواند باعث تحولات اساسی شود اما این ادامه کار و تصمیمات دو طرف به خصوص سعودی ها در خصوص ارتباطات با رژیم صهیونیستی، پایان دادن به جنگ یمن، حمایت از تکفیری ها، حمایت از ضد انقلاب ایرانی، حمایت از شبکه های معاند مانند ایران اینترنشنال است که نشان می دهد این توافق چقدر موفق عمل کرده است. در هر ‌حال این توافق ملاحظات ژئوپلیتیکی داشته که می توان به مهمترین آنها به شرح زیر اشاره کرد: 

1. یکی از مهمترین نکات این توافق نقش اساسی پکن است. این توافق خارج از دیپلماسی غرب محور و با وساطت عراق، عمان و چین انجام شده است. این مساله از کاهش نفوذ و نقش امریکایی ها و غربی ها و تغییرات جدید ترتیبات نظم ژئوپلتیکی در غرب آسیا نشان دارد. در گذشته بازیگر اصلی تحولات غرب آسیا امریکا بود و این آنها بودند که در توافقات و ائتلاف سازی های منطقه نقش اساسی داشتند اما الآن این نقش را چین ایفا کرده است؛ بر همین اساس، این توافق نشان می دهد که حضور قدرت های فرامنطقه ای در غرب آسیا از تک قطبی به دو و یا چند قطبی در حال تغییر است. احیای روابط ایران – عربستان در پکن برای امریکا یک باخت محسوب می شود و نشان دهنده این است که سعودی ها به حمایت واشینگتن اعتمادی ندارند. در صورتی که روند نزدیک شدن روابط ایران – عربستان در مسیر طبیعی خود پیش برود می توانیم به تغییرات اساسی ژئوپلیتیکی در نظم غرب آسیا امیدوار باشیم.

2. این توافق شکستی برای رژیم صهیونیستی خواهد بود که در مدت اخیر توانسته بود با ایران هراسی به منطقه خلیج فارس راه پیدا کند. با این توافق تلاش های این رژیم در به انزوا کشیدن ایران به در بسته خورد و نهایتا این رژیم صهیونیستی و دولت نتانیاهوست که به انزوا می روند و دچار چالش های داخلی خواهند شد. 

3. بعد از قطع روابط دو کشور، عربستان برای ضربه زدن به جمهوری اسلامی ایران از هیچ دریغی کوتاهی نکرد، از حمایت مالی و تسلیحاتی به گروه های تکفیری، ضد انقلاب و تجزیه طلب  گرفته تا منافقین و سلطنت طلب ها، هر کاری که از دستش برآمد انجام داد، و حتی ولیعهد سعودی در اظهاراتی عنوان داشت که باید جنگ را به داخل ایران بکشانیم. نقش تخریبی سعودی ها که در اغتششات شهریور ماه 1401 به کمک رسانه هایشان به ویژه شبکه ایران اینترنشنال عیان بود. لذا این توافق امیدهای ضد انقلاب که به دلارهای سعودی دل خوش کرده بودند، از بین خواهد رفت چرا که طبق آن نباید دو کشور در امور داخلی همدیگر دخالت کنند و باید مسئولین امنیتی کشور بر اساس توافقنامه امنیتی مشترک دو کشور، به تدریج از اقدامات خصمانه سعودی علیه جمهوری اسلامی ایران جلوگیری کنند. 

4. این توافق گامی موثر در ثبات و امنیت منطقه خواهد بود. عربستان به عنوان پدرخوانده کشورهای شورای همکاری خلیج فارس است، لذا سایر کشورها منطقه نیز به تاسی از عربستان سعودی روابط خود را با جمهوری اسلامی ایران، عادی و تنظیم خواهند کرد. این توافق باعث امید برای محور مقاومت به ویژه مقاومت بحرین خواهد بود. اگر روابط با سعودی تقویت شود، می توان با تاثیرگذاری که سعودی ها روی پادشاه بحرین دارند، فشارها روی شیعیان، علما و محور مقاومت در بحرین را کاهش داد. جنگ یمن برای سعودی ها به باتلاقی تبدیل شده است و تلاش دارند هر طور شده از این جنگ خودخواسته رهایی یابند لذا توافق با ایران کمک به سزایی برای پایان دادن به جنگ یمن خواهد داشت. همچنین توافق ایران و سعودی می تواند به اوضاع سوریه، فلسطین و لبنان نیز کمک کند. 

5. کارشکنی های عربستان و سایر کشورهای منطقه در قضیه برجام کمتر خواهد شد و امریکایی ها نیز برای ورود به برجام جدی تر خواهند شد. 

نتیجه:

توافق ایران و عربستان، پیروزی برای صلح به شمار می آید. بازگشت روابط دو طرف به حالت طبیعی، فرصت های زیادی را در اختیار منطقه و جهان اسلام قرار خواهد داد و همچنین تاثیر بسزایی در ثبات و امنیت منطقه غرب آسیا خواهد داشت. در صورتی که روند نزدیک شدن روابط ایران – عربستان در مسیر طبیعی خود پیش برود می توانیم به تغییرات اساسی ژئوپلیتیکی جدید در نظم غرب آسیا امیدوار باشیم.